Naar inhoud springen

Lijst van Nederlandse versteende uitdrukkingen met een naamval

Uit Wikipedia, de vrije encyclopedie
Dit is een oude versie van deze pagina, bewerkt door Jasper Kloekmoed (overleg | bijdragen) op 4 sep 2017 om 20:27. (start)
Deze versie kan sterk verschillen van de huidige versie van deze pagina.
(wijz) ← Oudere versie | Huidige versie (wijz) | Nieuwere versie → (wijz)

Het Nederlands kent tal van vaste uitdrukkingen, waarin naamvallen voorkomen die buiten zulke uitdrukkingen niet meer voorkomen. Onderstaande (onvolledige) lijst is een opsomming van deze uitdrukkingen, met waar nodig een (korte) toelichting.

Trefwoord Uitrdukking Bijzonderheden
aanhalen ter aangehaalder plaatse, ter aangehaalde plaatse, te aangehaalder plaatse
aanhoren ten aanhoren van
aanschouwen ten aanschouwen van
aanstoot steen des aanstoots
aanval ten aanval
aanvulling ter aanvulling
aanwending ter aanwending van
aanzien te dien/mijnen/haren/zijnen/uwen/hunnen aanzien
aanzien ten aanzien van
aanzienlijk van aanzienlijken huize
aard uit de aard der zaak, uit den aard der zaak
aard van dien aard
aarde ter aarde
achter ten achteren, ten achter
adellijk van adellijken huize
afdoening ter afdoening van
algemeen ten algemenen nutte
alle in allen gevalle Bet.: wat er ook gebeurt
alle in allerijl
alle te allen tijde
alle u aller aanwezigheid/belang/naam/vriend
ander ten andere
ander ten anderen male
ander ter andere zijde
ander uit anderen hoofde
anderszins anderszins Bet.: afwijkend, anders, verschillend
anderzijds anderzijds Bet.: aan de andere kant
anker ten anker liggen
antwoord ten antwoord
ar[1] in arren moede Ar(re) betekent spijtig of ten einde raad[2]
assistentie ter assistentie
attentie te mijner/jouwer/uwer/harer/zijner/onzer/hunner attentie
attentie ter attentie van
avond ‘s avonds
baat te baat
baat te eigen bate, ten eigen bate
baat te mijnen/jouwen/uwen/haren/zijnen/onzen/hunnen bate
baat ten bate van
beantwoording ter beantwoording
bedrag ten bedrage van
been ter been[3]
begin in den beginne
begin van den beginne af
behoeve te mijnen/uwen/haren/zijnen/onzen/hunnen behoeve Behoeve is een verouderde vorm van behoefte
behoeve ten behoeve van Behoeve is een verouderde vorm van behoefte
behoorlijk ten behoorlijken tijde
bekostiging ter bekostiging
bekwaam te bekwamer tijd
belang in (u/ons) beider/aller belang
believen te mijnen/uwen/haren/zijnen/onzen/hunnen believe Believen betekent behagen
believen ten believe van Believen betekent behagen
beloop ten belope van
benefice ter benefice van Benefice voordeel, gunst (alleen in deze uitdrukking)
beoordeling ter beoordeling
berde te berde brengen Bet.: plank, houten bord; alleen in deze uitdrukking
berg te berge rijzen
beschikking te mijner/jouwer/uwer/harer/zijner/onzer/hunner beschikking
beschikking ter beschikking van
besluit ten besluite van
bespreking ter bespreking
best ten beste
bestemd te bestemder plaatse, ter bestemde plaatse
bestemd te bestemder tijd
bestemd te bestemder tijd
bestemd te bestemder ure
bestrijding ter bestrijding van
beurs ter beurze
beurt te beurt vallen
bevoegd ter bevoegder plaatse, ter bevoegde plaatse, te bevoegder plaatse
beweging eigener beweging Bet.: uit eigen beweging
bewijs ten bewijze van
bezichtigen ter bezichtiging
biecht te biecht gaan
blijk ten blijke
blind in den blinde
bloed tot bloedens toe
bloed van koninklijken bloede
boek te boek (staan)
boos uit den boze
boven te boven
breed in den brede
breed ter breedte van
brood om den brode
buiten te buiten
bureel[4] te mijnen/uwen/haren/zijnen/onzen/hunnen burele Bureel betekent bureau
bureel[4] ten burele van Bureel betekent bureau; dit woord is verouderd, minder gebruikelijk
communie ter communie gaan, te communie gaan
contemplatie ter contemplatie van Bet.: het in aanmerking nemen van iemand/iets
controle ter controle
controlering ter controlering van
correctie ter correctie van
dag[5] daags
dag des daags, ‘s daags Zeldzaam
dag ‘s anderendaags
dag aan de dag leggen, aan den dag leggen
dag dezer dagen
dag heden ten dage
dag ten dage van
dag ten huidigen dage
dag voor de dag komen, voor den dag komen
dans ten dans
deel in allen dele
deel in genen dele
deel ten deel vallen
deel ten dele
departement ten departemente
derde ten derde
derde ten derden male
detriment[1] ten detrimente van Detriment betekent schade, nadeel of verlies
deze bij/in/na/namens/te/voor dezen[6]
deze te dezer plaatse
deze te dezer/dier zake
dezerzijds van onze/mijn kant/zijde
die en wat dies meer zij Bet.: enzovoorts, en dergelijke(n)
die met dien verstande
die te dien aanzien/einde/opzichte
die uit dien hoofde
die van dien
die van dien aard
dienst te mijnen/uwen/haren/zijnen/onzen/hunnen dienste
dienst ten dienste van
dikte ter dikte van
dinsdag ‘s dinsdags Minder frequent wegens de uitspraak „‘s d”
discussie ter discussie
doel ten doel
doen in goeden doen
dom zich van de domme houden, van den domme houden
donderdag ‘s donderdags Minder frequent wegens de uitspraak „‘s d”
dood ten dode (opgeschreven)
dood ter dood veroordelen, brengen
dood uit den dode opstaan
doop ten doop
duivel des duivels
duur op de lange duur
duur op den duur
duur op den duur, op de duur
eed onder ede
een ter ener zijde, ter eenre zijde
eenvoud in eenvoud des harten
eer te mijner/jouwer/uwer/harer/zijner/onzer/hunner ere
eer ter ere van
eer ter meerdere eer en glorie
eerste ten eerste
eeuwig in der eeuwigheid
eeuwig ten eeuwigen dage
eigen ten eigen bate, te eigen bate
eind te dien einde
eind ten einde brengen
eind ten einde raad
einde ten einde (niet hetzelfde als teneinde) Bet.: aan het einde
einde ten einde toe
elf te elfder ure
enenmale ten enenmale
enerzijds enerzijds Bet.: aan de ene kant
enig te eniger tijd
faam te goeder naam en faam
faveur ten faveure van Fafeur betekent: gunst (alleen in deze uitdrukking)
feit in feite
fine[7] ter fine van
gans[4] van ganser harte Gans betekent geheel, helemaal
gast te gast
gebrek ingebrekestelling
gebrek in gebreke (stellen, blijven)
gedachtenis te mijner/jouwer/uwer/harer/zijner/onzer/hunner gedachtenis
gedachtenis ter gedachtenis van
geef te geef
geenszins geenszins Bet.: volstrekt niet
gehoor ten gehore brengen
gek van de gekke
geld te gelde maken
gelegen te gelegener plaats
gelegen te gelegener tijd
gelegenheid te dezer gelegenheid
gelegenheid ter gelegenheid van
geleide ten geleide
gemoed in gemoede
genoeg te mijnen/uwen/haren/zijnen/onzen/hunnen genoegen
genoeg ten genoegen van
gerief te mijnen/uwen/haren/zijnen/onzen/hunnen gerieve Gerief betekent gemak
gerief ten gerieve van
gerucht bij geruchte
geruststelling ter geruststelling
geschenk ten geschenke (geven, krijgen)
geschrift in geschrifte
getal in groten getale
getal in groten getale, in steeds groteren getale
getal ten getale van
geval in allen gevalle
gevolg ten gevolge van
God Godes Zoon
goed goedertieren Bet.: barmhartig, welgezind; alleen in combinatie met Jezus, God
goed goedendag
goed goedenavond
goed te goeder trouw
goed ten goede
goed van goeden huize, wille
goedkeuring ter goedkeuring
grabbel te grabbel gooien
graf ten grave
griffie ter griffie
grond te gronde
grond ten gronde Als juridisch vakjargon betekent dit op de hoofdzaak
grondslag ten grondslag
grootte ter grootte van
grotendeels grotendeels
gunst te mijnen/jouwen/uwen/haren/zijnen/onzen/hunnen gunste
gunst ten gunste van
half ten halve
hand ter hand
hart ter harte
hart van (ganser) harte
heel ten hele
Heer dag des Heren
heer heer des huizes
heil den lezer heil
heinde[1] van heinde en ver(re) Heinde betekent nabij
hel ter helle
helft bij helfte (verdelen)
hemel ten hemel
herinnering ter herinnering aan
hier hier te lande
hier hier ter stede
hof ten hove
hoofd uit anderen/welken/dien hoofde
hoofd uit hoofde van
hoog in den hoge
hoog in hoge mate
hoog ten hoogste
hoogte ter hoogte van
huis dochter/heer/vrouw/zoon des huizes
huis te mijnen huize, te uwen huize, te zijnen huize, te haren huize, te onzen huize, te hunnen huize
huis te mijnen/jouwen/uwen/haren/zijnen/onzen/hunnen huize
huis ten huize van
huis van goeden huize
huis van welgestelden huize
hulp te hulp
hun te hunnent
huwelijk ten huwelijk vragen
illustratie ter illustratie
informatie te mijner/jouwer/uwer/harer/zijner/onzer/hunner informatie
ingevolge ingevolge Bet.: op grond van, door
inleiding ter inleiding
inzien mijns/jouws/uws/haars/zijns/onzes/huns inziens
inzien ter inzage
jacht ter jacht
jong van jongs af
juist te juister tijd
juist ter juister plaatse, ter juiste plaatse, te juister plaatse
kant van werknemerskant, van moederskant, van vaderskant, van weerskanten, aan weerskanten
kantoor te mijnen/uwen/haren/zijnen/onzen/hunnen kantore
kantoor ten kantore van
katholiek van katholieken huize
kennis te mijner/uwer/harer/zijner/onzer/hunner kennis
kennis ter kennis
kennisneming ter kennisneming
kerk ter kerke
keus ter keuze (van)
klok klokke twaalf
koel in koelen bloede
koningin in naam der koningin
kost ten koste van
kust te kust en te keur
kwaad te kwader trouw
kwaad ten kwade
kwijting[1] ter kwijting Kwijting betekent vervulling
laatst ten (langen) laatste
land (hier) te lande
land in den lande
land te land en ter zee
land te lande, hier te lande
lang ten langen leste
last te mijnen/uwen/haren/zijnen/onzen/hunnen laste
last ten laste
last ten laste van
leen te/ter leen
lengte ter lengte van
lering ter lering en vermaak
lichterlaaie in lichterlaaie
lijf aan den lijve
lijf in levenden lijve
lijf ten halven lijve
linkerzijde ter linkerzijde
lip op aller lippen
loop in de loop der tijd, minder gewoon
luid met luider stem(me)
maal ten anderen/tweeden/derden male
maandag ‘s maandags
macht bij machte
man 's mans
markt ter markt
meer (des) te meer
meerendeel meerendeel
mens des mensen
middags ‘s middags
midden te midden van
mijn te mijnent
mijn te mijner beschikking, ere, informatie, kennis, oriëntering, verontschuldiging
min ten minste (niet hetzelfde als tenminste) Bet.: minstens
min inderminneregeling
min in der minne schikken
mitsdien mitsdien Bet.: daarom, daardoor
moed te moede
mond aller mond
mond bij monde van
morgens ‘s morgens
naam (u/ons) aller/beider naam
naam in naam der wet
naam in naam des konings
naam met name
naam te mijnen name, te uwen name, te zijnen name, te haren name, te onzen name, te hunnen name
naam ten name van
naam uit aller naam
naast ten naaste bij
nacht ‘s nachts
nadeel te mijnen nadele, te uwen nadele, te zijnen nadele, te haren nadele, te onzen nadele, te hunnen nadele
nadeel ten nadele van
nagedachtenis ter nagedachtenis aan, ter nagedachtenis van
natuur van nature
nauw ten nauwste
nood van node
noorden ten noorden van
nul van nul en generlei waarde
nut ten nutte van
oefening ter oefening
offer ten offer (brengen, vallen)
onder ten onder
onder ten onder gaan
onderrichting[4] ter onderrichting Onderrichting komt van onderricht dat onderwijs betekent.
onheil plek/plaats des onheils
onpas te pas en te onpas
onrecht ten onrechte
ons ons aller aanwezigheid/belang/naam/vriend
ons ons beider aanwezigheid/belang/naam/vriend
ons te onzent
ontfermen ontferm U mijner/onzer
onverricht onverrichter zake
oor ter ore (komen)
oorlog ten oorlog
oosten ten oosten van
opzicht ten opzichte van
oriëntatie ter oriëntatie
oriëntering te mijner/uwer/harer/zijner/onzer/hunner oriëntering
overname ter overname
overstaan ten overstaan van
overvloed ten overvloede
overweging ter overweging
paleis ten paleize
parket ten parkette
pers ter perse
plaats de plaats des onheils
plaats te gelegener plaatse, te gelegener plaats
plaats ter bestemde plaatse, te bestemder plaatse
plaats ter plaatse
plaats ter zelfde plaatse, te zelfder plaatse
plek ter plekke
pletter te pletter
plezier ten pleziere (van)
prijs te allen prijze
principaal ten principale
prooi ten prooi
raad met voorbedachten rade
raad te rade gaan
raadpleging ter raadpleging
recht in/buiten rechte
recht te rechter tijd
recht ten rechte
rechterhand ter rechterhand
rechterzijde ter rechterzijde
regeling ter regeling (van)
rust te rust, ter rust
rust te ruste, ter ruste
rust te ruste, ter ruste (leggen)
schande te schande
schrijver schrijver dezes
slecht ten slechtste
slot ten slotte Bet.: tot slot. Niet hetzelfde als tenslotte
sluip[1] ter sluip Sluip betekent het sluipen
sluik[1] ter sluiks Sluik betekent het sluiken
snede ter snede
snee ter snee
spijt ten spijt (van)
spoedig ten spoedigste
sprake ter sprake
sta te stade komen
staand op staande voet
stad ter stede
stede in stede van Stede is een datief van stad, hier in de betekenis van plaats
stellig ten stelligste
stem stem des volks
streng ten strengste
strijd ten strijd(e)
strijd ten strijde (trekken)
taal (wel) ter tale
tafel ter tafel
tand tand des tijds
teken ten teken
tekening ter tekening
teneinde teneinde Bet.: om, opdat. Niet hetzelfde als ten einde
tenminste tenminste Bet.: althans. Niet hetzelfde als ten minste
tenslotte tenslotte (niet hetzelfde als ten slotte) Bet.: per slot van rekening, uiteindelijk
terdege[1] terdege Dege betekent solide
ternauwernood ternauwernood
tersluiks tersluiks Tersluiks betekent heimelijk
terstond terstond
terzijde terzijde
tevoorschijn tevoorschijn halen, komen
tijd de tand des tijds
tijd te bekwamer/eniger/juister/gelegener/rechter/zijner tijd
tijd te gelegener tijd
tijd te gepasten tijde
tijd te zijner tijd
tijd tegelijkertijd
tijd ten tijde van
tijd terzelfder tijd
tijd tezelfdertijd
tijd toentertijd
tijd te bestemder tijd
tijd terzelfder tijd, tezelfdertijd
titel ten definitieven titel
titel ten individuelen titel
titel ten kostelozen titel
titel ten persoonlijken titel
titel ten titel van
titel ten uitzonderlijken titel
titel ten vertrouwelijken titel
titel ten voorlopigen titel
toneel ten tonele
top ten top
trouw te goeder/kwader trouw
twee ten tweede
u u aller/beider aanwezigheid/belang/naam/vriend
uitvoer ten uitvoer
uur te goeder ure
uur te kwader ure
uw te uwent
vader vader des vaderlands
val ten val
val ten val brengen
veel op veler verzoek
veld te velde
verdediging te mijner/jouwer/uwer/harer/zijner/onzer/hunner verdediging
verdediging ter verdediging
verdeling ter verdeling van
verderf[8] ten verderve (leiden)
vergadering ter vergadering
verkoop ten verkoop
verkoop ter verkoop
verontschuldiging te mijner/jouwer/uwer/harer/zijner/onzer/hunner verontschuldiging
verontschuldiging ter verontschuldiging
verscherping ter verscherping
vervelen tot vervelens toe
vervoer ten vervoer
vervolg in den vervolge
vervolg ten vervolge (op)
vervolg ten vervolge van/op
verzoek ten verzoeke van
vierde ten vierde
vijfde ten vijfde
visie ter visie
voeg in voege
voege in dier/dezer voege Bet.: op die/deze wijze
voet ten voeten uit
vol ten volle
vol ten volste
voldoening ter voldoening
voorbeeld ten voorbeeld
voorbereiding ter voorbereiding
voordeel te mijnen/uwen/haren/zijnen/onzen/hunnen voordele
voordeel ten voordeel
voordeel ten voordele van
voorkoming ter voorkoming van
vreemd in den vreemde
vrees met grote vreze
vriend (u/ons) beider/aller vriend
vrijdag ‘s vrijdags
waarborg ten waarborg stellen
waarde ter waarde van
weg van rechtswege, van overheidswege, van bondswege, van gemeentewege, van Godswege, van staatswege, van stadswege, van rijkswege, van harentwege, van hunnentwege, van mijnentwege, van onzentwege, van zijnentwege
weg zijns weegs gaan
wereld 's werelds
wereld der wereld afsterven
wereld ter wereld
wereld ter wereld (komen, brengen), nergens/niemand/niets/geen geld ter wereld
westen ten westen van
wijl[1] bij tijd en wijle Wijl betekent poos
wijl[1] terwijl Wijl betekent poos
wijl[1] Wijlen mijn man, oom tante Wijl betekent poos, tijdje
wil omwille van
wil ter wille van
wil van goeden wille
wil willens en wetens
willekeur iets der willekeur prijsgeven
woensdag ‘s woensdags
zaak onverrichter zake terugkeren
zaak te dezer zake
zaak te dier zake
zaak ter zake
zaak ter zake (van)
zaak ter zake van
zalige mijn man, oom tante zaliger
zaterdag ‘s zaterdags
zee ter zee
zeer ten zeerste
zelfde ter zelfder plaatse
ziel ter ziele
zijde aan gene zijde
zijde aan/van weerszijden, van vaderszijde, van moederszijde, van overheidszijde
zijde ter eenre zijde
zijde ter ener zijde
zijn te zijnent
zijn zijns inziens
zijn zijns ondanks ('zonder dat hij het wilde')
zijn zijns weegs
zin van zins
zitting ter zitting
zoenoffer ten zoenoffer brengen
zondag ‘s zondags
zonde der zonde afsterven
zot van de zotte
zuiden ten zuiden van
zweet in het zweet des/mijns/haars/zijns/uws/onzes/huns aanschijns