Lijst van Nederlandse versteende uitdrukkingen met een naamval
Uiterlijk
Het Nederlands kent tal van vaste uitdrukkingen, waarin naamvallen voorkomen die buiten zulke uitdrukkingen niet meer voorkomen. Onderstaande (onvolledige) lijst is een opsomming van deze uitdrukkingen, met waar nodig een (korte) toelichting.
Trefwoord | Uitrdukking | Bijzonderheden |
---|---|---|
aanhalen | ter aangehaalder plaatse, ter aangehaalde plaatse, te aangehaalder plaatse | |
aanhoren | ten aanhoren van | |
aanschouwen | ten aanschouwen van | |
aanstoot | steen des aanstoots | |
aanval | ten aanval | |
aanvulling | ter aanvulling | |
aanwending | ter aanwending van | |
aanzien | te dien/mijnen/haren/zijnen/uwen/hunnen aanzien | |
aanzien | ten aanzien van | |
aanzienlijk | van aanzienlijken huize | |
aard | uit de aard der zaak, uit den aard der zaak | |
aard | van dien aard | |
aarde | ter aarde | |
achter | ten achteren, ten achter | |
adellijk | van adellijken huize | |
afdoening | ter afdoening van | |
algemeen | ten algemenen nutte | |
alle | in allen gevalle | Bet.: wat er ook gebeurt |
alle | in allerijl | |
alle | te allen tijde | |
alle | u aller aanwezigheid/belang/naam/vriend | |
ander | ten andere | |
ander | ten anderen male | |
ander | ter andere zijde | |
ander | uit anderen hoofde | |
anderszins | anderszins | Bet.: afwijkend, anders, verschillend |
anderzijds | anderzijds | Bet.: aan de andere kant |
anker | ten anker liggen | |
antwoord | ten antwoord | |
ar[1] | in arren moede | Ar(re) betekent spijtig of ten einde raad[2] |
assistentie | ter assistentie | |
attentie | te mijner/jouwer/uwer/harer/zijner/onzer/hunner attentie | |
attentie | ter attentie van | |
avond | ‘s avonds | |
baat | te baat | |
baat | te eigen bate, ten eigen bate | |
baat | te mijnen/jouwen/uwen/haren/zijnen/onzen/hunnen bate | |
baat | ten bate van | |
beantwoording | ter beantwoording | |
bedrag | ten bedrage van | |
been | ter been[3] | |
begin | in den beginne | |
begin | van den beginne af | |
behoeve | te mijnen/uwen/haren/zijnen/onzen/hunnen behoeve | Behoeve is een verouderde vorm van behoefte |
behoeve | ten behoeve van | Behoeve is een verouderde vorm van behoefte |
behoorlijk | ten behoorlijken tijde | |
bekostiging | ter bekostiging | |
bekwaam | te bekwamer tijd | |
belang | in (u/ons) beider/aller belang | |
believen | te mijnen/uwen/haren/zijnen/onzen/hunnen believe | Believen betekent behagen |
believen | ten believe van | Believen betekent behagen |
beloop | ten belope van | |
benefice | ter benefice van | Benefice voordeel, gunst (alleen in deze uitdrukking) |
beoordeling | ter beoordeling | |
berde | te berde brengen | Bet.: plank, houten bord; alleen in deze uitdrukking |
berg | te berge rijzen | |
beschikking | te mijner/jouwer/uwer/harer/zijner/onzer/hunner beschikking | |
beschikking | ter beschikking van | |
besluit | ten besluite van | |
bespreking | ter bespreking | |
best | ten beste | |
bestemd | te bestemder plaatse, ter bestemde plaatse | |
bestemd | te bestemder tijd | |
bestemd | te bestemder tijd | |
bestemd | te bestemder ure | |
bestrijding | ter bestrijding van | |
beurs | ter beurze | |
beurt | te beurt vallen | |
bevoegd | ter bevoegder plaatse, ter bevoegde plaatse, te bevoegder plaatse | |
beweging | eigener beweging | Bet.: uit eigen beweging |
bewijs | ten bewijze van | |
bezichtigen | ter bezichtiging | |
biecht | te biecht gaan | |
blijk | ten blijke | |
blind | in den blinde | |
bloed | tot bloedens toe | |
bloed | van koninklijken bloede | |
boek | te boek (staan) | |
boos | uit den boze | |
boven | te boven | |
breed | in den brede | |
breed | ter breedte van | |
brood | om den brode | |
buiten | te buiten | |
bureel[4] | te mijnen/uwen/haren/zijnen/onzen/hunnen burele | Bureel betekent bureau |
bureel[4] | ten burele van | Bureel betekent bureau; dit woord is verouderd, minder gebruikelijk |
communie | ter communie gaan, te communie gaan | |
contemplatie | ter contemplatie van | Bet.: het in aanmerking nemen van iemand/iets |
controle | ter controle | |
controlering | ter controlering van | |
correctie | ter correctie van | |
dag[5] | daags | |
dag | des daags, ‘s daags | Zeldzaam |
dag | ‘s anderendaags | |
dag | aan de dag leggen, aan den dag leggen | |
dag | dezer dagen | |
dag | heden ten dage | |
dag | ten dage van | |
dag | ten huidigen dage | |
dag | voor de dag komen, voor den dag komen | |
dans | ten dans | |
deel | in allen dele | |
deel | in genen dele | |
deel | ten deel vallen | |
deel | ten dele | |
departement | ten departemente | |
derde | ten derde | |
derde | ten derden male | |
detriment[1] | ten detrimente van | Detriment betekent schade, nadeel of verlies |
deze | bij/in/na/namens/te/voor dezen[6] | |
deze | te dezer plaatse | |
deze | te dezer/dier zake | |
dezerzijds | van onze/mijn kant/zijde | |
die | en wat dies meer zij | Bet.: enzovoorts, en dergelijke(n) |
die | met dien verstande | |
die | te dien aanzien/einde/opzichte | |
die | uit dien hoofde | |
die | van dien | |
die | van dien aard | |
dienst | te mijnen/uwen/haren/zijnen/onzen/hunnen dienste | |
dienst | ten dienste van | |
dikte | ter dikte van | |
dinsdag | ‘s dinsdags | Minder frequent wegens de uitspraak „‘s d” |
discussie | ter discussie | |
doel | ten doel | |
doen | in goeden doen | |
dom | zich van de domme houden, van den domme houden | |
donderdag | ‘s donderdags | Minder frequent wegens de uitspraak „‘s d” |
dood | ten dode (opgeschreven) | |
dood | ter dood veroordelen, brengen | |
dood | uit den dode opstaan | |
doop | ten doop | |
duivel | des duivels | |
duur | op de lange duur | |
duur | op den duur | |
duur | op den duur, op de duur | |
eed | onder ede | |
een | ter ener zijde, ter eenre zijde | |
eenvoud | in eenvoud des harten | |
eer | te mijner/jouwer/uwer/harer/zijner/onzer/hunner ere | |
eer | ter ere van | |
eer | ter meerdere eer en glorie | |
eerste | ten eerste | |
eeuwig | in der eeuwigheid | |
eeuwig | ten eeuwigen dage | |
eigen | ten eigen bate, te eigen bate | |
eind | te dien einde | |
eind | ten einde brengen | |
eind | ten einde raad | |
einde | ten einde (niet hetzelfde als teneinde) | Bet.: aan het einde |
einde | ten einde toe | |
elf | te elfder ure | |
enenmale | ten enenmale | |
enerzijds | enerzijds | Bet.: aan de ene kant |
enig | te eniger tijd | |
faam | te goeder naam en faam | |
faveur | ten faveure van | Fafeur betekent: gunst (alleen in deze uitdrukking) |
feit | in feite | |
fine[7] | ter fine van | |
gans[4] | van ganser harte | Gans betekent geheel, helemaal |
gast | te gast | |
gebrek | ingebrekestelling | |
gebrek | in gebreke (stellen, blijven) | |
gedachtenis | te mijner/jouwer/uwer/harer/zijner/onzer/hunner gedachtenis | |
gedachtenis | ter gedachtenis van | |
geef | te geef | |
geenszins | geenszins | Bet.: volstrekt niet |
gehoor | ten gehore brengen | |
gek | van de gekke | |
geld | te gelde maken | |
gelegen | te gelegener plaats | |
gelegen | te gelegener tijd | |
gelegenheid | te dezer gelegenheid | |
gelegenheid | ter gelegenheid van | |
geleide | ten geleide | |
gemoed | in gemoede | |
genoeg | te mijnen/uwen/haren/zijnen/onzen/hunnen genoegen | |
genoeg | ten genoegen van | |
gerief | te mijnen/uwen/haren/zijnen/onzen/hunnen gerieve | Gerief betekent gemak |
gerief | ten gerieve van | |
gerucht | bij geruchte | |
geruststelling | ter geruststelling | |
geschenk | ten geschenke (geven, krijgen) | |
geschrift | in geschrifte | |
getal | in groten getale | |
getal | in groten getale, in steeds groteren getale | |
getal | ten getale van | |
geval | in allen gevalle | |
gevolg | ten gevolge van | |
God | Godes Zoon | |
goed | goedertieren | Bet.: barmhartig, welgezind; alleen in combinatie met Jezus, God |
goed | goedendag | |
goed | goedenavond | |
goed | te goeder trouw | |
goed | ten goede | |
goed | van goeden huize, wille | |
goedkeuring | ter goedkeuring | |
grabbel | te grabbel gooien | |
graf | ten grave | |
griffie | ter griffie | |
grond | te gronde | |
grond | ten gronde | Als juridisch vakjargon betekent dit op de hoofdzaak |
grondslag | ten grondslag | |
grootte | ter grootte van | |
grotendeels | grotendeels | |
gunst | te mijnen/jouwen/uwen/haren/zijnen/onzen/hunnen gunste | |
gunst | ten gunste van | |
half | ten halve | |
hand | ter hand | |
hart | ter harte | |
hart | van (ganser) harte | |
heel | ten hele | |
Heer | dag des Heren | |
heer | heer des huizes | |
heil | den lezer heil | |
heinde[1] | van heinde en ver(re) | Heinde betekent nabij |
hel | ter helle | |
helft | bij helfte (verdelen) | |
hemel | ten hemel | |
herinnering | ter herinnering aan | |
hier | hier te lande | |
hier | hier ter stede | |
hof | ten hove | |
hoofd | uit anderen/welken/dien hoofde | |
hoofd | uit hoofde van | |
hoog | in den hoge | |
hoog | in hoge mate | |
hoog | ten hoogste | |
hoogte | ter hoogte van | |
huis | dochter/heer/vrouw/zoon des huizes | |
huis | te mijnen huize, te uwen huize, te zijnen huize, te haren huize, te onzen huize, te hunnen huize | |
huis | te mijnen/jouwen/uwen/haren/zijnen/onzen/hunnen huize | |
huis | ten huize van | |
huis | van goeden huize | |
huis | van welgestelden huize | |
hulp | te hulp | |
hun | te hunnent | |
huwelijk | ten huwelijk vragen | |
illustratie | ter illustratie | |
informatie | te mijner/jouwer/uwer/harer/zijner/onzer/hunner informatie | |
ingevolge | ingevolge | Bet.: op grond van, door |
inleiding | ter inleiding | |
inzien | mijns/jouws/uws/haars/zijns/onzes/huns inziens | |
inzien | ter inzage | |
jacht | ter jacht | |
jong | van jongs af | |
juist | te juister tijd | |
juist | ter juister plaatse, ter juiste plaatse, te juister plaatse | |
kant | van werknemerskant, van moederskant, van vaderskant, van weerskanten, aan weerskanten | |
kantoor | te mijnen/uwen/haren/zijnen/onzen/hunnen kantore | |
kantoor | ten kantore van | |
katholiek | van katholieken huize | |
kennis | te mijner/uwer/harer/zijner/onzer/hunner kennis | |
kennis | ter kennis | |
kennisneming | ter kennisneming | |
kerk | ter kerke | |
keus | ter keuze (van) | |
klok | klokke twaalf | |
koel | in koelen bloede | |
koningin | in naam der koningin | |
kost | ten koste van | |
kust | te kust en te keur | |
kwaad | te kwader trouw | |
kwaad | ten kwade | |
kwijting[1] | ter kwijting | Kwijting betekent vervulling |
laatst | ten (langen) laatste | |
land | (hier) te lande | |
land | in den lande | |
land | te land en ter zee | |
land | te lande, hier te lande | |
lang | ten langen leste | |
last | te mijnen/uwen/haren/zijnen/onzen/hunnen laste | |
last | ten laste | |
last | ten laste van | |
leen | te/ter leen | |
lengte | ter lengte van | |
lering | ter lering en vermaak | |
lichterlaaie | in lichterlaaie | |
lijf | aan den lijve | |
lijf | in levenden lijve | |
lijf | ten halven lijve | |
linkerzijde | ter linkerzijde | |
lip | op aller lippen | |
loop | in de loop der tijd, minder gewoon | |
luid | met luider stem(me) | |
maal | ten anderen/tweeden/derden male | |
maandag | ‘s maandags | |
macht | bij machte | |
man | 's mans | |
markt | ter markt | |
meer | (des) te meer | |
meerendeel | meerendeel | |
mens | des mensen | |
middags | ‘s middags | |
midden | te midden van | |
mijn | te mijnent | |
mijn | te mijner beschikking, ere, informatie, kennis, oriëntering, verontschuldiging | |
min | ten minste (niet hetzelfde als tenminste) | Bet.: minstens |
min | inderminneregeling | |
min | in der minne schikken | |
mitsdien | mitsdien | Bet.: daarom, daardoor |
moed | te moede | |
mond | aller mond | |
mond | bij monde van | |
morgens | ‘s morgens | |
naam | (u/ons) aller/beider naam | |
naam | in naam der wet | |
naam | in naam des konings | |
naam | met name | |
naam | te mijnen name, te uwen name, te zijnen name, te haren name, te onzen name, te hunnen name | |
naam | ten name van | |
naam | uit aller naam | |
naast | ten naaste bij | |
nacht | ‘s nachts | |
nadeel | te mijnen nadele, te uwen nadele, te zijnen nadele, te haren nadele, te onzen nadele, te hunnen nadele | |
nadeel | ten nadele van | |
nagedachtenis | ter nagedachtenis aan, ter nagedachtenis van | |
natuur | van nature | |
nauw | ten nauwste | |
nood | van node | |
noorden | ten noorden van | |
nul | van nul en generlei waarde | |
nut | ten nutte van | |
oefening | ter oefening | |
offer | ten offer (brengen, vallen) | |
onder | ten onder | |
onder | ten onder gaan | |
onderrichting[4] | ter onderrichting | Onderrichting komt van onderricht dat onderwijs betekent. |
onheil | plek/plaats des onheils | |
onpas | te pas en te onpas | |
onrecht | ten onrechte | |
ons | ons aller aanwezigheid/belang/naam/vriend | |
ons | ons beider aanwezigheid/belang/naam/vriend | |
ons | te onzent | |
ontfermen | ontferm U mijner/onzer | |
onverricht | onverrichter zake | |
oor | ter ore (komen) | |
oorlog | ten oorlog | |
oosten | ten oosten van | |
opzicht | ten opzichte van | |
oriëntatie | ter oriëntatie | |
oriëntering | te mijner/uwer/harer/zijner/onzer/hunner oriëntering | |
overname | ter overname | |
overstaan | ten overstaan van | |
overvloed | ten overvloede | |
overweging | ter overweging | |
paleis | ten paleize | |
parket | ten parkette | |
pers | ter perse | |
plaats | de plaats des onheils | |
plaats | te gelegener plaatse, te gelegener plaats | |
plaats | ter bestemde plaatse, te bestemder plaatse | |
plaats | ter plaatse | |
plaats | ter zelfde plaatse, te zelfder plaatse | |
plek | ter plekke | |
pletter | te pletter | |
plezier | ten pleziere (van) | |
prijs | te allen prijze | |
principaal | ten principale | |
prooi | ten prooi | |
raad | met voorbedachten rade | |
raad | te rade gaan | |
raadpleging | ter raadpleging | |
recht | in/buiten rechte | |
recht | te rechter tijd | |
recht | ten rechte | |
rechterhand | ter rechterhand | |
rechterzijde | ter rechterzijde | |
regeling | ter regeling (van) | |
rust | te rust, ter rust | |
rust | te ruste, ter ruste | |
rust | te ruste, ter ruste (leggen) | |
schande | te schande | |
schrijver | schrijver dezes | |
slecht | ten slechtste | |
slot | ten slotte | Bet.: tot slot. Niet hetzelfde als tenslotte |
sluip[1] | ter sluip | Sluip betekent het sluipen |
sluik[1] | ter sluiks | Sluik betekent het sluiken |
snede | ter snede | |
snee | ter snee | |
spijt | ten spijt (van) | |
spoedig | ten spoedigste | |
sprake | ter sprake | |
sta | te stade komen | |
staand | op staande voet | |
stad | ter stede | |
stede | in stede van | Stede is een datief van stad, hier in de betekenis van plaats |
stellig | ten stelligste | |
stem | stem des volks | |
streng | ten strengste | |
strijd | ten strijd(e) | |
strijd | ten strijde (trekken) | |
taal | (wel) ter tale | |
tafel | ter tafel | |
tand | tand des tijds | |
teken | ten teken | |
tekening | ter tekening | |
teneinde | teneinde | Bet.: om, opdat. Niet hetzelfde als ten einde |
tenminste | tenminste | Bet.: althans. Niet hetzelfde als ten minste |
tenslotte | tenslotte (niet hetzelfde als ten slotte) | Bet.: per slot van rekening, uiteindelijk |
terdege[1] | terdege | Dege betekent solide |
ternauwernood | ternauwernood | |
tersluiks | tersluiks | Tersluiks betekent heimelijk |
terstond | terstond | |
terzijde | terzijde | |
tevoorschijn | tevoorschijn halen, komen | |
tijd | de tand des tijds | |
tijd | te bekwamer/eniger/juister/gelegener/rechter/zijner tijd | |
tijd | te gelegener tijd | |
tijd | te gepasten tijde | |
tijd | te zijner tijd | |
tijd | tegelijkertijd | |
tijd | ten tijde van | |
tijd | terzelfder tijd | |
tijd | tezelfdertijd | |
tijd | toentertijd | |
tijd | te bestemder tijd | |
tijd | terzelfder tijd, tezelfdertijd | |
titel | ten definitieven titel | |
titel | ten individuelen titel | |
titel | ten kostelozen titel | |
titel | ten persoonlijken titel | |
titel | ten titel van | |
titel | ten uitzonderlijken titel | |
titel | ten vertrouwelijken titel | |
titel | ten voorlopigen titel | |
toneel | ten tonele | |
top | ten top | |
trouw | te goeder/kwader trouw | |
twee | ten tweede | |
u | u aller/beider aanwezigheid/belang/naam/vriend | |
uitvoer | ten uitvoer | |
uur | te goeder ure | |
uur | te kwader ure | |
uw | te uwent | |
vader | vader des vaderlands | |
val | ten val | |
val | ten val brengen | |
veel | op veler verzoek | |
veld | te velde | |
verdediging | te mijner/jouwer/uwer/harer/zijner/onzer/hunner verdediging | |
verdediging | ter verdediging | |
verdeling | ter verdeling van | |
verderf[8] | ten verderve (leiden) | |
vergadering | ter vergadering | |
verkoop | ten verkoop | |
verkoop | ter verkoop | |
verontschuldiging | te mijner/jouwer/uwer/harer/zijner/onzer/hunner verontschuldiging | |
verontschuldiging | ter verontschuldiging | |
verscherping | ter verscherping | |
vervelen | tot vervelens toe | |
vervoer | ten vervoer | |
vervolg | in den vervolge | |
vervolg | ten vervolge (op) | |
vervolg | ten vervolge van/op | |
verzoek | ten verzoeke van | |
vierde | ten vierde | |
vijfde | ten vijfde | |
visie | ter visie | |
voeg | in voege | |
voege | in dier/dezer voege | Bet.: op die/deze wijze |
voet | ten voeten uit | |
vol | ten volle | |
vol | ten volste | |
voldoening | ter voldoening | |
voorbeeld | ten voorbeeld | |
voorbereiding | ter voorbereiding | |
voordeel | te mijnen/uwen/haren/zijnen/onzen/hunnen voordele | |
voordeel | ten voordeel | |
voordeel | ten voordele van | |
voorkoming | ter voorkoming van | |
vreemd | in den vreemde | |
vrees | met grote vreze | |
vriend | (u/ons) beider/aller vriend | |
vrijdag | ‘s vrijdags | |
waarborg | ten waarborg stellen | |
waarde | ter waarde van | |
weg | van rechtswege, van overheidswege, van bondswege, van gemeentewege, van Godswege, van staatswege, van stadswege, van rijkswege, van harentwege, van hunnentwege, van mijnentwege, van onzentwege, van zijnentwege | |
weg | zijns weegs gaan | |
wereld | 's werelds | |
wereld | der wereld afsterven | |
wereld | ter wereld | |
wereld | ter wereld (komen, brengen), nergens/niemand/niets/geen geld ter wereld | |
westen | ten westen van | |
wijl[1] | bij tijd en wijle | Wijl betekent poos |
wijl[1] | terwijl | Wijl betekent poos |
wijl[1] | Wijlen mijn man, oom tante | Wijl betekent poos, tijdje |
wil | omwille van | |
wil | ter wille van | |
wil | van goeden wille | |
wil | willens en wetens | |
willekeur | iets der willekeur prijsgeven | |
woensdag | ‘s woensdags | |
zaak | onverrichter zake terugkeren | |
zaak | te dezer zake | |
zaak | te dier zake | |
zaak | ter zake | |
zaak | ter zake (van) | |
zaak | ter zake van | |
zalige | mijn man, oom tante zaliger | |
zaterdag | ‘s zaterdags | |
zee | ter zee | |
zeer | ten zeerste | |
zelfde | ter zelfder plaatse | |
ziel | ter ziele | |
zijde | aan gene zijde | |
zijde | aan/van weerszijden, van vaderszijde, van moederszijde, van overheidszijde | |
zijde | ter eenre zijde | |
zijde | ter ener zijde | |
zijn | te zijnent | |
zijn | zijns inziens | |
zijn | zijns ondanks ('zonder dat hij het wilde') | |
zijn | zijns weegs | |
zin | van zins | |
zitting | ter zitting | |
zoenoffer | ten zoenoffer brengen | |
zondag | ‘s zondags | |
zonde | der zonde afsterven | |
zot | van de zotte | |
zuiden | ten zuiden van | |
zweet | in het zweet des/mijns/haars/zijns/uws/onzes/huns aanschijns |
|