Wittig-reactie
De wittig-reactie is een chemische reactie van een aldehyde of een keton met een trifenyl-fosforylide (wittig-reagens). Een groot probleem van het gebruik van eliminatiereacties voor het verkrijgen van alkenen is dat er vaak mengsels van alkenen worden verkregen, wat resulteert in relatief lagere opbrengsten en in scheidingsproblemen. De wittig-reactie is een alternatieve methode voor de synthese van alkenen. Hij is in 1954 ontdekt door de Duitse scheikundige Georg Wittig, die in 1979 voor deze ontdekking de Nobelprijs voor de Scheikunde kreeg. Het nucleofiel dat feitelijk wordt gebruikt in deze reactie wordt een ylide genoemd. Het is een carbanion dat is gebonden aan een positief geladen fosforgroep (trifenylfosfine) dat het negatief geladen koolstofatoom stabiliseert.
Het verkrijgen van het ylide[bewerken | brontekst bewerken]
Het ylide wordt verkregen door trifenylalkylfosfonium-zout te deprotoneren met een sterke base, gebruikelijk een organometaal-achtige base zoals butyllithium of fenyllithium. De waterstofatomen van het koolstof dat direct aan het fosforatoom van het trifenylfosfine zit zijn enigszins zuur waardoor er een proton kan worden geabstraheerd wat resulteert in de vorming van het ylide.
De additie van yliden[bewerken | brontekst bewerken]
De reactie van het ylide met het aldehyde of keton resulteert in de formatie van een alkeen met de dubbele binding verbonden aan het carbonyl-koolstof. Het bijproduct van deze reactie is trifenylfosfine oxide. Het ylide is een sterk nucleofiel daarom ligt het evenwicht sterk in de richting van de producten en is de reactie irreversibel. Het mechanisme van de reactie is als volgt; het nucleofiel (het negatieve koolstof van het ylide) valt aan op de partieel positieve koolstof van het aldehyde of keton. Het fosfor reageert als Lewis zuur, bindt aan het basische zuurstof, wat resulteert in de vorming van een oxafosfetaan. Het oxafosfetaan is een onstabiele 4-ring die uit elkaar valt in: het product en trifenylfosfine oxide.
- 1= Ylide
- 2= Aldehyde of keton
- 3= Na nucleofiele additie verkrijgt men het betaine
- 4= Koolstof-koolstof bindings rotatie geeft betaine 4
- 5= Oxafosfetaan
- 6= Trifenylfosfine oxide
- 7= Z-alkeen
Toepassingen wittig-reactie[bewerken | brontekst bewerken]
Wittig-reacties worden veel gebruikt in de productie van vitamines (vitamine A en vitamine D), carotenoïdes (beta-caroteen), farmaceutische stoffen en antibiotica.