Brontekst bekijken van Zonhoven

{{Infobox gemeente België
| naam = Zonhoven
| altnaam =Zoneve
| kaart = [[Bestand:Zonhoven_Limburg_Belgium_Map.svg|250px]]
| kaartbijschrift = Ligging binnen het arrondissement Hasselt<br />in de provincie Limburg
| wapen = Zonhoven wapen.svg
| vlag = Zonhoven vlag 2022.png
| wapenartikel = Wapen van Zonhoven
| vlagartikel = Vlag van Zonhoven
| gewest = Vlaanderen
| provincie = Limburg
| arrondissement = [[Arrondissement Hasselt|Hasselt]]
| postcode = 3520
| deelgemeente = Zonhoven
| burgemeester = [[Johny De Raeve]] ([[Open Vlaamse Liberalen en Democraten|Open Vld]])
| bestuur = [[Open Vlaamse Liberalen en Democraten|Open Vld]]
| partijen = [[Open Vlaamse Liberalen en Democraten|Open Vld]]<br />[[Christen-Democratisch en Vlaams|CD&V]]-[[Groen (partij)|Groen]]<br />[[Nieuw-Vlaamse Alliantie|N-VA]]<br />Vooruit<br />[[Vlaams Belang|VB]]
| zetels = '''27'''<br />14<br />4<br />4<br />3<br />2
| netnummer = 011 - 089
| nis = 71066
| web = [http://www.zonhoven.be/ www.zonhoven.be]
| image = Kerk zonhoven.jpg
| caption = [[Sint-Quintinuskerk (Zonhoven)|Kerk van Zonhoven]] met links de oude toren
}}
'''Zonhoven''' is een [[gemeente (bestuur)|gemeente]] in het midden van de [[België|Belgische]] [[provincie]] [[Limburg (Belgische provincie)|Limburg]]. De gemeente ligt ten noorden van provinciehoofdstad [[Hasselt (België)|Hasselt]] en grenst verder aan [[Houthalen-Helchteren]], [[Genk]] en [[Heusden-Zolder]]. Het is een verstedelijkte woon- en werkgemeente in het randgebied van Hasselt. De gemeente behoort tot het [[Hasselt (kanton)|kieskanton Hasselt]] en het [[Houthalen-Helchteren (kanton)|gerechtelijk kanton Houthalen-Helchteren]].

De gemeente telt ruim 21.000 inwoners op een oppervlakte van 39,34&nbsp;km². Het dorpscentrum in het midden van de gemeente telt zo'n 11.000 inwoners. De overige bevolking woont verspreid over drie andere plaatsen: [[Halveweg]], [[Terdonk (Zonhoven)|Terdonk]] en [[Termolen]]. Zonhoven heeft geen [[Deelgemeente (België)|deelgemeenten]].

Archeologische vondsten uit de periode 11.000 v.Chr. tot 5.000 v.Chr., waaronder [[De Holsteen|de enige vaste prehistorische polijststeen van Vlaanderen]], geven aan dat het grondgebied al vroeg werd bewoond. Van de middeleeuwen tot de vroegmoderne tijd behoorde Zonhoven samen met zijn buurtdorpen tot het [[Land van Vogelsanck]]. Sinds de komst van industrie in de 19e en 20e eeuw kent de gemeente een grote bevolkingstoename: tussen 1930 en 1980 verdrievoudigde de bevolking. Vooral de ijzerertswinning speelde een voorname rol in de Zonhovense economie.

== Toponymie ==
De plaatsnaam 'Zonhoven' betekent "waterrijk, laaggelegen (moeras)land dicht bij of aan de waterloop de Son".<ref>{{aut|J. Mertens}} en {{aut|[[Jos Molemans|J. Molemans]]}}, ''Toponymie van Zonhoven. Historisch-naamkundige studie'', Zonhoven, uitgegeven door gemeentebestuur, 1982, 208 en 279-282</ref> De huidige naam kwam mede tot stand door [[volksetymologie]]. Op een bepaald moment in de geschiedenis hadden de taalgebruikers geen weet meer van de oorspronkelijke betekenis van de oude naam ''Sonuwe''. Zij interpreteerden de naam toen vrijelijk naar zijn woordvorm (''son-'' klinkt als ''zon-'' en ''-uwe'' klinkt enigszins als ''-hoven'') en kwamen zo uit op Zonhoven. Om de plaatsnaam te verklaren moet men luisteren naar de lokale uitspraak /sōnəvə/ en niet naar de schrijftaalvorm Zonhoven kijken.<ref>{{aut|P. Daniëls}} in ''Het Daghet in den Oosten'' 1885-1986, 1, 4-6.</ref><ref name="Naamkunde">{{aut|[[Jos Molemans|J. Molemans]]}}, "De nederzettingsnamen in het land van Vogelzang" in ''Naamkunde'' 1982, afl. 1-2, 17-45. Eveneens opgenomen in ''Mededelingen van de Vereniging voor Limburgse Dialect- en Naamkunde'' 1982, nr. 23, 8-37.</ref>

Zonhoven wordt voor het eerst vermeld als ''Sonu(w)e'' in 1280.<ref>{{fr}} {{aut|E. Bormans}} en {{aut|E. Schoolmeesters}}, ''Cartulaire de l'église Saint Lambert de Liége'', 2e editie, [[Brussel (stad)|Brussel]], Koninklijke Commissie voor Geschiedenis, 1895, 311-313.</ref> In de 14e eeuw komen de namen ''Sonuwe''<ref>{{fr}} {{aut|[[Édouard Poncelet|E. Poncelet]]}}, ''Cartulaire de l'église Saint Lambert de Liège'', 5e editie, [[Brussel (stad)|Brussel]], Koninklijke Commissie voor Geschiedenis, 1933, 305.</ref>, ''Sonowe''<ref>{{fr}} {{aut|[[Camille de Borman|C. De Borman]]}}, ''Le livre des fiefs du comté de Looz sous Jean d'Arckel'', 1364-1378, [[Brussel (stad)|Brussel]], Uitgeverij Hayes, 1875, 74.</ref>, ''Zonue''<ref>{{aut|J. Moors}}, ''De oorkondentaal in Belgisch-Limburg van circa 1350 tot 1400'', [[Tongeren (stad)|Tongeren]], BIUCN, 1952, 336-337.</ref>, ''Zonuwe(n)''<ref>{{la}} {{aut|[[Joannes Mantelius|J. Mantelius]]}}, ''Historia lossensis libri decem'', [[Luik (stad)|Luik]], 1717, 36-41.</ref><ref>{{fr}} {{aut|[[Camille de Borman|C. De Borman]]}}, ''Le livre des fiefs du comté de Looz sous Jean d'Arckel'' (1364-1378), [[Brussel (stad)|Brussel]], Uitgeverij Hayes, 1875, 272.</ref> en ''Zonow''<ref name="Vogelzang">{{aut|J. Mertens}} en {{aut|[[Jos Molemans|J. Molemans]]}}, ''Toponymie van Zonhoven. Historisch-naamkundige studie'', Zonhoven, uitgegeven door gemeentebestuur, 1982, 33-50.</ref> voor en in de 15e eeuw de namen ''Zonouwen'' en ''Zo(n)ewe''.<ref>{{fr}} {{aut|R.A. Parmentier}}, ''Indices op de Brugsche Poortersboeken'', deel II (1450-1794), [[Brugge]], [[Desclée de Brouwer]], 1938, 646.</ref> In 1527 vindt men de eerste vermelding van de naam Zonhoven terug in een verslag van de schepenbank. Later werd ook ''Sonhoven'' of ''Soenhoven'' als plaatsnaam gebruikt.

Het woorddeel ''zon-'' duidt op de ''Son''. Dit is een oude benaming voor de [[Zonderikbeek]], een beek die door Zonhoven stroomt en gedeeltelijk het landschap van de gemeente vormt, maar die bij Zonhovenaren eerder als de Roosterbeek bekendstaat. Anders dan de algemene opvatting slaat het eerste gedeelte in de plaatsnaam Zonhoven dus niet op de [[zon]] als [[ster (hemellichaam)|ster]].<ref name="Rotary">[https://web.archive.org/web/20160304123829/http://www.rotary-houthalen.be/ned/zonhoven.html Rotary Houthalen - Zonhoven], geraadpleegd op 11 oktober 2013.</ref> Als gevolg van dit misverstand hebben verschillende ondernemingen, scholen en sportverenigingen de voorvoegsels ''zon-'' of ''sun-'' in hun naam verwerkt, en de zon of een [[zonnewijzer]] in hun logo afgebeeld. Voorbeelden zijn basisschool De Zonnewijzer, het bier [[Zonderik]], café 't Zonnehof en honkbalvereniging [[Sunville Tigers]]. Ook in het [[wapen van Zonhoven|wapen]] en de [[vlag van Zonhoven]] is de zon verwerkt.

Het element ''-hoven'' gaat terug op ''-ouwe'', dat "[[alluviaal]] land" betekent. Het verwijst naar de vallei van de Zonderikbeek. In het verleden vermoedde men dat ''-hoven'' verwees naar "hof", wat "[[boerderij|hofstede]]" of "[[boerderij]]" betekent. Bijgevolg was "de hoeve van de familie Zon" een mogelijke verklaring voor de naam Zonhoven,<ref name="Rotary" /> maar deze verklaring is inmiddels verworpen.

== Geschiedenis ==
=== Prehistorie ===
De vele archeologische vondsten uit de periode 11.000 v.Chr. tot 5.000 v.Chr., zoals [[polijsten (bewerking)|polijststenen]], stenen gebruiksvoorwerpen en voorhistorische wapens, geven aan dat het grondgebied van de gemeente Zonhoven al vroeg werd bewoond. Deze vondsten zijn uniek in Vlaanderen. In het natuurgebied de [[Teut (natuurgebied)|Teut]] vonden meermaals [[archeologische opgraving]]en in de buurt van [[De Holsteen]] plaats. Dit is de verzamelnaam voor acht grote, [[Prehistorie|prehistorische]] [[Zandsteen|zandstenen]] die in 1862 ontdekt werden. In de onmiddellijke omgeving van de stenen vond men heel wat oude voorwerpen, waaronder [[Steker (archeologie)|stekers]], [[Schrabber|schrabbers]] en [[Projectielpunt|pijlpunten]].<ref>{{aut|M. Broux}}, ''De Holsteen en zijn bewoners'', Zonhoven, uitgegeven door heemkundige kring, 2012, 1-34.</ref> Een van de acht stenen is de enige vaste [[Polissoir|polijststeen]] in Vlaanderen. Het levert het bewijs dat de mens de omgeving al heel vroeg bezocht.<ref name="Holsteen1">{{aut|Y. David}} en {{aut|D. Huyge}}, "De Holsteen” te Zonhoven: geo-archeologie van een prehistorisch landschap" in ''Archeologie in Vlaanderen'' 1990, afl. 1, 31-54.</ref><ref name="Holsteen2">{{aut|D. Huyge}}, "De Holsteen te Zonhoven: archeologische verkenning van een beschermd landschap" in ''Monumenten & Landschappen'' 1993, jrg. 12, afl. 4, 41-45.</ref>

=== Land van Vogelsanck ===
{{Zie ook|Zie [[Land van Vogelsanck]] voor het hoofdartikel over dit onderwerp.}}
Zonhoven behoorde vanaf de 11e eeuw tot het [[graafschap Loon]]. De toenmalige graaf [[Gerard van Loon (graaf)|Gerard van Loon]] stichtte een nieuwe heerlijkheid, het [[Land van Vogelsanck]], waartoe aanvankelijk slechts de dorpen [[Zolder (plaats)|Zolder]], [[Bolderberg (plaats)|Bolderberg]], [[Stokrooie]] en [[Viversel]] behoorden. Het jachtgoed werd nadien uitgebreid met Zonhoven, [[Houthalen]] en het gebied [[Houweiken]]. De heerlijkheid stond onder het rechtstreekse gezag van de [[graafschap Loon|graven van Loon]]. Het Land van Vogelsanck heeft in zijn geschiedenis veel heren gekend die het gebied verkregen door schenking of als bruidsschat. Hendrik van Bastenaken was de eerste heer die grote interesse toonde in het gebied. Hij installeerde [[schepenbank]]en onder leiding van een [[schout]] en vaardigde de eerste privileges en schepenbankreglementen uit. Hij liet ook het [[kasteel Vogelsanck]] uitbouwen, dat niet ver van het Zonhovense gehucht [[Halveweg]] ligt. De dorpen werden alle onderworpen aan het Oppergerecht te [[Vliermaal]]. Zonhoven vormde een eenheid met de andere dorpen die deel uitmaakten van het Land van Vogelsanck, maar behield in grote mate zijn zelfstandigheid. De heerlijkheid werd een vrije [[baronie]] omstreeks 1600 waarvan Zonhoven tot aan het [[Frankrijk|Franse]] bewind deel zou blijven uitmaken. Vanaf dan werden op de munten niet langer de namen van de dorpen geschreven, maar voortaan stond er de naam ''Vogelsanck''.<ref name="Vogelzang" /><ref>{{aut|H.C. Melis}}, ''Zonhoven'', Hasselt, uitgegeven door Leon Crollen, 1948, 18-21.</ref><ref name="Mertens">{{aut|J. Mertens}}, "Het land van Vogelzang" in ''Mededelingen van de Vereniging voor Limburgse Dialect- en Naamkunde'' 1982, nr. 23, 1-7.</ref>

Op 3 april 1490 vond de slag van Zonhoven plaats tussen [[Johan van Horne]], de [[Prinsbisdom Luik|prins-bisschop van Luik]], en [[Everhard van der Marck]] op de heide ten oosten van Zonhoven.<ref name="Vogelzang" /><ref>{{fr}} {{aut|C. Gaier}}, ''Art et organisation militaires dans la principauté de Liège et dans le comté de Looz au Moyen-Age'', [[Brussel (stad)|Brussel]], [[Paleis der Academiën]], 1968, 357-362.</ref>

Het dorp Zonhoven telde van eind 15e eeuw tot eind 18e eeuw tien gehuchten: [[Berkenen]], Dorp, Engstegen, Heuven, [[Kolveren (plaats)|Kolveren]], Oppelsen, [[Teneikenen]], [[Terdonk (Zonhoven)|Terdonk]], [[Termolen]] en [[Waard (Zonhoven)|Waard]]. Dit zijn de tien oudste nederzettingen binnen de huidige gemeente. De tien gehuchten vormden vijf [[heerwagen]]s: Oppelsen-Termolen, Heuven-Terdonk, Dorp-Engstegen, Kolveren-Teneikenen en Berkenen-Waard.<ref>{{aut|[[Jos Molemans|J. Molemans]]}}, "Kempische buurtschappen en hun benaming" in ''Limburg'' 1973, afl. 52, 255-265.</ref> Binnen elke heerwagen vertegenwoordigden twee [[tienman]]nen de twee gehuchten waaruit de heerwagens bestonden. De tienmannen werden afwisselend jaarlijks verkozen voor een periode van twee jaar.<ref name="Naamkunde" /><ref name="Vogelzang" />

In 1795, bij de oprichting van de gemeenten door het [[Directoire]], ontstonden uit het Land van Vogelsanck de gemeenten Zolder, Zonhoven en Houthalen. Houweiken werd samengevoegd met het noordelijke deel van Heusden onder die laatste naam. [[Waterschei]] ging deel uitmaken van de gemeente [[Genk]] en [[Nieuwdorp (gehucht)|Nieuwdorp]] werd een onderdeel van de gemeente [[Peer (België)|Peer]]. De familie [[De Villenfagne de Vogelsanck|de Villenfagne]] behield het kasteel en ruim 1.000 hectare van het domein, waaronder een Zonhovens deel.<ref name="Mertens" />

=== Grenstwisten met Hasselt ===
[[Bestand:Paalsteen.jpg|thumb|[[Grenspaal]] geplaatst in 1666 met de tekst "Zonhovenaren niet verder onder [[lijfstraf]]"]]

In 1330 schonk [[Lodewijk IV van Loon]] de heidegronden tussen Zonhoven en [[Hasselt (België)|Hasselt]] aan de stad Hasselt met de bepaling dat de grens ging tot "waar men gewoon was te weiden met de beesten". Zonhoven was van oordeel dat de heidegronden, die een grote economische waarde hadden, nooit aan de graaf hadden toebehoord en dat hij ze dus niet kon schenken. Dit leidde tot felle grenstwisten tussen de [[Goede Steden|Goede Stad]] Hasselt en Zonhoven die honderden jaren zouden aanslepen. Het conflict leidde tot zware vernielingen, aanvallen, arrestaties, een dode en langdurige processen voor het [[Graafschap Loon|Loonse]] hooggerechtshof en de [[Luik (stad)|Luikse]] schepenbank. Zowel Hasselt als Zonhoven werden veroordeeld tot boetes en teruggaven van land.<ref name="Heideconflict">[https://web.archive.org/web/20170823165743/http://hasel.be/heideconflict-hasselt-zonhoven Heideconflict Hasselt-Zonhoven], geraadpleegd op 23 augustus 2017.</ref> Ondanks de vele vonnissen liepen de gemoederen hoog op en werden in de 16e eeuw tientallen conflicten en processen gevoerd.<ref>{{fr}} {{aut|E. Geraerts}}, "Histoire des contestations qui ont surgi entre Hasselt et Zonhoven pour la possession de la bruyère entre le deux communes" in ''Bulletin des mélophiles de Hasselt'' 1866, afl. 4, 79-83.</ref><ref>{{fr}} {{aut|[[Édouard Poncelet|E. Poncelet]]}}, "Note relative aux conflits entre Hasselt et Zonhoven au sujet de la bruyère" in ''Verzamelde Opstellen'' 1936, afl. 12, 44-45.</ref>

Na nieuwe schermutselingen<ref>{{aut|J. Lyna}}, "Hasselt-Zonhoven" in ''Verzamelde Opstellen'' 1935, afl. 11, 297-299.</ref> beval de toenmalige [[Prinsbisdom Luik|prins-bisschop van Luik]], [[Maximiliaan Hendrik van Beieren]], op 23 juli 1666 de oprichting van 21 arduinen [[grenspaal|grenspalen]] om de grens definitief af te bakenen. Tot op heden zijn drie van deze paalstenen overgebleven en staat een van deze stenen, de [[Paalsteen (Zonhoven)|Paalsteen]], op zijn oorspronkelijke plaats, niet ver van [[Kuringen]]. De twee andere overgebleven exemplaren staan achter de [[Sint-Quintinuskerk (Zonhoven)|Sint-Quintinuskerk]] en het [[Oud-gemeentehuis van Zonhoven|oud-gemeentehuis]] in het dorpscentrum van Zonhoven en in het [[Bokrijk (domein)|Openluchtmuseum Bokrijk]] in Genk. De grenspalen bleken echter niet te helpen, want inwoners rukten de palen uit.<ref>{{aut|C. Vanderstraeten}}, "Paalstenen" in ''De Hasselaar'' 1958, uitgegeven door stadsbestuur.</ref> Een jaar later werden nieuwe paalstenen geplaatst. Opnieuw werden langdurige processen gevoerd en de prins-bisschop zag zich zelfs verplicht om een militair detachement te zenden om de gemoederen te bedaren. In 1761 bracht een groep van ongeveer 600 Zonhovenaren opnieuw zware vernielingen aan omdat Hasselt stukken grond had verkocht uit het betwiste gebied.<ref name="Heideconflict" /><ref name="HistorischeSchets">{{aut|J. Mertens}} en {{aut|[[Jos Molemans|J. Molemans]]}}, ''Toponymie van Zonhoven. Historisch-naamkundige studie'', Zonhoven, uitgegeven door gemeentebestuur, 1982, 99-129.</ref>

In 1811 kwam het tot een [[minnelijke schikking]]: de betwiste gronden bleven administratief bij Hasselt, maar de gemeente Zonhoven werd eigenaar.<ref>{{aut|H.C. Melis}}, ''Zonhoven'', Hasselt, uitgegeven door Leon Crollen, 1948, 46.</ref><ref>[http://www.hbvl.be/cnt/aid1023169/precies-200-jaar-vrede-tussen-zonhoven-en-hasselt Precies 200 jaar vrede tussen Zonhoven en Hasselt], [[Het Belang van Limburg]] (1 maart 2011).</ref> In 1822 kavelden de gemeenten nog een aantal gebieden en, om de bereikbaarheid van de Zonhovense eigendommen op Hasselts grondgebied te garanderen, verbond Hasselt er zich toe om een weg aan te leggen langs de oostgrens ervan (de huidige ''Zavelvennestraat'').<ref name="Heideconflict" /><ref name="GeografischeSchets">{{aut|J. Mertens}} en {{aut|[[Jos Molemans|J. Molemans]]}}, ''Toponymie van Zonhoven. Historisch-naamkundige studie'', Zonhoven, uitgegeven door gemeentebestuur, 1982, 27-32.</ref> Deze toestand bestaat anno 2018 nog steeds: zo zijn de gronden van het [[Vliegveld Kiewit]] en omgeving, die administratief tot Hasselt behoren, nog steeds eigendom van de gemeente Zonhoven.<ref name="Vliegveld">[https://web.archive.org/web/20170818220135/http://www.aero-kiewit.org/vliegveldhandboek/ Vliegveldhandboek van het Vliegveld Kiewit], geraadpleegd op 18 augustus 2017.</ref>

=== Vroegmoderne tijd ===
[[Bestand:Oud gemeentehuis zonhoven.jpg|thumb|[[Oud-gemeentehuis van Zonhoven|Oud classicistisch gemeentehuis van Zonhoven]]]]
In de 16e en 17e eeuw trokken meermaals legertroepen door Zonhoven. De gemeente werd geteisterd door onder meer de [[Tachtigjarige Oorlog]], de [[Hollandse Oorlog]] en de [[Spaanse Successieoorlog]]. Legeraanvoerders zoals [[Willem III van Oranje]] en [[Louis-François de Boufflers]] passeerden Zonhoven of namen er intrek. De inwoners richtten ter bescherming diverse [[Schans (verdedigingswerk)|schansen]] op die over de volledige gemeente verspreid lagen.<ref name="HistorischeSchets" /> Elk van de vijf heerwagens van Zonhoven beschikte over een grote schans. Deze waren de [[Brelaarschans]], Engstegenschans, [[Kolverenschans]], Molenschans en [[Vrankenschans]]. De schansen deden ook dienst tijdens de [[Franse Revolutie]] en de [[Tiendaagse Veldtocht]].<ref>{{aut|H.C. Melis}}, "Over de schansen te Zonhoven" in ''Het Oude Land van Loon'' 1947, afl. 2, 21-30.</ref><ref name="Schansen">[https://sites.google.com/site/gl2schansen/home/zonhoven Schansen in Zonhoven], geraadpleegd op 4 februari 2018.</ref>

In de 18e eeuw ontwikkelde de weefindustrie en bloeide de landbouw vooral in het oosten van de gemeente. In Zonhoven werden [[boekweit]], [[gerst]], [[haver]], [[hennep]], [[koolzaad]], [[Rogge (graan)|rogge]] en [[Vlas (gewas)|vlas]] geteeld.<ref name="GeografischeSchets" /> De geplande aanleg van de weg [[Hasselt (België)|Hasselt]]-[[Eindhoven]], die oorspronkelijk door de hennepvelden zou lopen, stootte op hevige weerstand bij de bevolking van Zonhoven. Op 15 december 1764 kwam Zonhoven met het [[prinsbisdom Luik]] overeen dat de weg de Zonhovense dorpskom zou kruisen en dat Zonhoven alle kosten op zich zou nemen.

In de 19e eeuw ging de weefindustrie sterk achteruit, en ook de landbouw kwam niet van de grond. Het inwoneraantal stagneerde lange tijd.

Tijdens de Franse Revolutie overspoelden soldaten van de [[Nationale Garde (Frankrijk)|Nationale Garde]] Zonhoven. De priester Pieter Daniëls bood verzet tegen de Fransen, maar zij namen hem gevangen in het huis ''[[De Franse Kroon]]'', waar hij tijdens een ontsnappingspoging gedood werd. De huidige gemeente Zonhoven ontstond in 1795, maar betaalde immense belastingen aan de Franse bezetter. Het was ook tijdens deze periode dat de registers van de [[burgerlijke stand]] beginnen en de huizen van Zonhoven een [[huisnummer]] toegewezen kregen.<ref name="HistorischeSchets" />

Op 18 november 1833 sloten [[Nederland (hoofdbetekenis)|Nederland]] en [[België (hoofdbetekenis)|België]] het [[Verdrag van Zonhoven]] in ''De Franse Kroon''. Het verdrag is historisch omdat het tot stand kwam nog vóór koning [[Willem I der Nederlanden|Willem I van Nederland]] het Koninkrijk België erkend had. Het Verdrag van Zonhoven regelde de communicatie met [[Maastricht]].<ref>{{aut|[[Els Witte|E. Witte]]}}, ''De constructie van België: 1828-1847'', [[Leuven]], [[Lannoo (uitgeverij)|LannooCampus]], 2006, 7-9 en 83.</ref>

=== Moderne tijd ===
Zonhoven begon eind 19e eeuw en begin 20e eeuw sterk te groeien. Er ontstond plaatselijke [[nijverheid]], met name een [[IJzer (element)|ijzermijn]], enkele [[Sigaar|sigarenfabrieken]] met elk meer dan honderd werknemers en fabrieken in de metaalnijverheid en voedingsindustrie. Het inwoneraantal begon stilaan te groeien. De grote ommekeer kwam er met start van de [[steenkoolmijn]]en in de Zonhovense buurtgemeenten. Vele inwoners vonden werk in de mijnen van [[Steenkoolmijn van Houthalen|Houthalen]], [[Steenkoolmijn van Zolder|Zolder]] en [[Steenkoolmijn van Winterslag|Winterslag]].<ref name="GeografischeSchets" />

Tijdens de [[Tweede Wereldoorlog]] werd Zonhoven bezet door [[Duitsland|Duitse]] troepen die te paard binnenreden. De gemeente werd op 9 september 1944 [[Bevrijding van de Duitse bezetting in België|bevrijd]]. Na deze bevrijding vestigde [[Bernard Montgomery]], opperbevelhebber van het [[Verenigd Koninkrijk|Britse]] leger, gedurende drie maanden zijn hoofdkwartier in Zonhoven. Hij ontving er onder meer [[Dwight D. Eisenhower]].<ref>{{aut|M. Switten}}, ''Archiefbeelden Zonhoven'', Zonhoven, Tempus Publishings, 2000, 91-94.</ref>

Na de oorlog vestigden zich veel kleine industriële bedrijven in Zonhoven, waarvan er vele een plaats vonden op bedrijventerrein ''De Waerde'' in de buurtschap [[Waard (Zonhoven)|Waard]]. De bevolking groeide snel. Tussen 1930 en 1980 verdrievoudigde de bevolking.

Ter gelegenheid van de [[Fusies van Belgische gemeenten|gemeentelijke herverdeling]] in 1977 werden er enkele grenswijzigingen uitgevoerd met de buurgemeenten Zolder en Houthalen. Deze hielden verband met de eerdere aanleg van de autosnelweg [[Europese weg 314|E314]], waardoor er gebieden afgesneden werden. Zonhoven verkreeg de gronden ten zuiden van de weg en stond de gebieden ten noorden ervan af. In totaal verkreeg Zonhoven 8,35&nbsp;km² met 520 inwoners van deze buurgemeenten.

== Geografie ==
=== Topografische ligging ===
{{Tabel windroos
| positie=right
| NW=[[Heusden-Zolder]]
| N=[[Houthalen-Helchteren]]
| NO=[[Houthalen-Helchteren]]<br />[[Genk]]
| W=[[Heusden-Zolder]]<br />[[Hasselt (België)|Hasselt]]
| O=[[Genk]]
| ZW=[[Hasselt (België)|Hasselt]]
| Z=[[Hasselt (België)|Hasselt]]
| ZO=[[Genk]]
}}

Zonhoven ligt in het midden van [[Limburg (Belgische provincie)|Limburg]]. Het is een verstedelijkte randgemeente van de bipool [[Hasselt (België)|Hasselt]]-[[Genk]], beide [[Euregio Maas-Rijn|Euregiosteden]]. De gemeente Zonhoven heeft een oppervlakte van 39,34&nbsp;km².<ref name="Cijfers">[http://www.zonhoven.be/producten/detail/307/zonhoven-in-cijfers Zonhoven in cijfers], Gemeente Zonhoven, geraadpleegd op 2 januari 2018.</ref>

De gemeente heeft vier buurgemeenten. In het noorden vormt de [[A2 (België)|A2]]-[[Europese weg 314|E314]] de scheidingslijn met [[Houthalen-Helchteren]]. In het oosten loopt de grens met [[Genk]] achter het natuurgebied de [[Teut (natuurgebied)|Teut]] en in het zuidoosten ligt het [[Bokrijk (domein)|Provinciaal Domein Bokrijk]], dat op het grondgebied van Genk ligt. In het zuiden vormt de [[Slangbeek]] gedeeltelijk de grens met Hasselt. Ten slotte grenst Zonhoven in het westen en noordwesten aan de gemeente [[Heusden-Zolder]]. Hier loopt de grens dwars door het [[Vijvergebied Midden-Limburg]] richting het [[Kasteel Vogelsanck]], dat in Heusden-Zolder ligt. De dichtstbij gelegen kernen zijn [[Houthalen]] en [[Meulenberg]] in het noorden, [[Winterslag]] in het oosten, [[Kiewit (gehucht)|Kiewit]] in het zuiden, [[Bolderberg (plaats)|Bolderberg]] in het westen en [[Zolder (plaats)|Zolder]] in het noordwesten.

Het [[geografisch middelpunt]] van de provincie Limburg ligt ten oosten van het Zonhovense woongebied. Dit punt bevindt zich op het heidegebied [[Molenheide (Zonhoven)|Molenheide]], een voormalig militair domein, niet ver van het gehucht [[Termolen]] en nabij de grens met Genk. Op het punt (50° 59' 5" NB 5° 26' O.L.) bouwde de gemeente een wachttoren.<ref>[http://www.nieuwsblad.be/cnt/g0144sp4 Uitkijktoren in het midden van Limburg], [[Het Nieuwsblad]] (25 februari 2004).</ref>

=== Geologie en landschap ===
[[Bestand:Platwijers uitzicht.jpg|thumb|De [[Platwijers]] vanaf de uitkijktoren]]
[[Bestand:Laambeek 1.jpg|thumb|De [[Laambeek]] in het noorden van Zonhoven]]
Zonhoven ligt in het [[Kempens Bekken|Kempens steenkoolbekken]]. In Zonhoven was geen mijnzetel, maar de steenkool uit het [[Westfaliaan]] onder de gemeente werd vanuit de naburige steenkoolmijnen van [[Steenkoolmijn van Houthalen|Houthalen]] en [[Steenkoolmijn van Zolder|Zolder]] ontgonnen. Op de steenkoollagen ligt het [[Krijt (periode)|Krijt]] met daarboven het [[Tertiair]]. Twee geologische [[Formatie (stratigrafie)|formaties]] van [[Mioceen|miocene]] ouderdom zijn van belang in Zonhoven. De [[Formatie van Bolderberg]] ([[Burdigaliaan]], 16-20 miljoen jaar oud) wordt in Zonhoven aangetroffen als verkitte witte zandsteen bij [[De Holsteen]].<ref name="GeografischeSchets" /> De zanden van de [[Formatie van Diest]] ([[Messiniaan]] 5,3-7,3 miljoen jaar oud) zijn in de Kempen geconsolideerd tot [[ijzerzandsteen]], dat in Zonhoven secundair verweerde tot [[ijzeroer]] wat als ijzererts werd gewonnen. Hierdoor zijn er grote vijvers in de gemeente ontstaan.<ref>[https://web.archive.org/web/20221118090014/http://www.leefmilieutongeren.be/Map-pdf/GeologieLimburg.pdf Geologie van Limburg], Leefmilieu Tongeren, geraadpleegd op 27 februari 2018.</ref>

Zonhoven behoort tot de [[Kempen (streek)|Kempen]]. Het natuurgebied de [[Teut (natuurgebied)|Teut]] in het noordoostelijke deel van de gemeente behoort tot het [[Kempens Plateau|Limburgs Hoogplateau]].<ref>{{aut|N. Vandenberghe}} en {{aut|L. Wouters}}, ''Geologie van de Kempen: een synthese'', [[Brussel (stad)|Brussel]], NIRAS, 1994, 208.</ref> Op de Teut liggen enkele kleine en middelgrote vijvers. Het zuidelijk deel van de Teut wordt [[Molenheide (Zonhoven)|Molenheide]] genoemd. De Teut wordt getypeerd door [[Heide (vegetatie)|heidelandschappen]] en kunstmatige bebossing. De ondergrond bestaat uit zand en er zijn niveauverschillen van tientallen meters. Het hoogste punt van Zonhoven, op de Molenheide, bevindt zich 78 meter boven zeeniveau.<ref name="GeografischeSchets" /><ref>[http://www.ngi.be/topomapviewer/public?lang=nl&# Topomap viewer], [[Nationaal Geografisch Instituut]], geraadpleegd op 20 februari 2018.</ref>

Het niveau daalt tot 30-35 meter in zuidwestelijke richting tot in het [[Vijvergebied Midden-Limburg]], dat tot de [[Demer (rivier)|Demervallei]] behoort.<ref name="GeografischeSchets" /> Dit gebied is zeer bosrijk en vormt het grootste aaneengesloten vijvergebied van België. De vijvers worden gebruikt voor commerciële visteelt.<ref>{{aut|[[Jos Molemans|J. Molemans]]}}, "Wijers en heidevennen in hun relatie tot de visteelt, meer bepaald in Zonhoven" in ''Het Oude Land van Loon'' 1983, afl. 62, 1-8.</ref> De [[Platwijers]] is een natuurreservaat in dit gebied en tevens de benaming voor het Zonhovense gedeelte ervan. Dit westelijke gedeelte van Zonhoven heeft een zandleemachtige ondergrond.

Drie valleien doorsnijden de hellende zandbodem van Zonhoven: de vallei van de [[Laambeek]] in het noorden, die van de [[Zonderikbeek]] in het midden en die van de [[Slangbeek]] in het zuiden. De Laambeek en Slangbeek vormen voor enkele kilometers de grens van Zonhoven met respectievelijk Houthalen-Helchteren en Hasselt. De Zonderikbeek staat bij Zonhovenaren bekend als de ''Roosterbeek''. Deze beek ontspringt tussen [[Houthalen-Oost]] en [[Zwartberg]] en stroomt door de Teut. In het centrum van Zonhoven is ze overwelfd. Ze vormt ook deels de grens tussen de gehuchten [[Halveweg]] en [[Terdonk (Zonhoven)|Terdonk]]. De drie waterlopen monden alle in de Demer uit en maken deel uit van het [[stroomgebied van de Schelde]].<ref name="GeografischeSchets" />

=== Natuurgebieden ===
[[Bestand:Teut104.jpg|thumb|Het natuurreservaat [[Teut (natuurgebied)|Teut]]]]
[[Bestand:Zonhoven - Het Welleke.jpg|thumb|De weidelandschappen van het [[Welleke]] in Zonhoven]]

De dorpskern van Zonhoven is grotendeels omgeven door natuur, voornamelijk in de vorm van vijver- en heidegebieden. Meer dan 40 procent van de gemeenteoppervlakte is een [[beschermd landschap]] of een erkend [[natuurreservaat]].<ref>[https://web.archive.org/web/20170819233828/http://www.zonhoven.be/producten/detail/224/bezienswaardigheden Zonhoven - Bezienswaardigheden], Gemeente Zonhoven, geraadpleegd op 19 augustus 2017.</ref>

Het grootste natuurgebied is de [[Teut (natuurgebied)|Teut]], dat gevormd wordt door de valleien van de [[Laambeek]] en [[Zonderikbeek|Roosterbeek]] met daartussen de meest westelijke uitloper van het [[Kempens Plateau]]. De Teut heeft een oppervlakte van ruim 600 hectare en wordt gekenmerkt door vennen, vijvers, heidevelden en dennenbossen met een typische plantengroei en talrijke broedvogels. Er zijn verschillende wandel- en mountainbikeroutes uitgestippeld die vrij toegankelijk zijn. Op de Teut bevond zich tot eind jaren 90 een militair domein. Het Limburgse mijnverleden is ook duidelijk aanwezig op de Teut. Ten tijde van de [[Kempense mijnzetel]]s werden op de Teut naaldbomen geplant. Deze kunstmatige bebossing maakt nog steeds grote delen van de Teut uit. Het toeristische fietspad over de Teut loopt bovendien over het traject van een oud [[kolenspoor]]. De [[A2 (België)|A2]]-[[Europese weg 314|E314]] scheidt de Teut van het heidegebied [[Tenhaagdoornheide]] in Houthalen, dat ten noorden van de autosnelweg ligt. Een [[ecopassage|ecotunnel]] onder de autosnelweg verbindt beide gebieden.<ref>[http://www.wegenennatuur.be/de-maatregelen/grote-ecotunnels Foto ecotunnel Teut-Tenhaagdoornheide], Wegen & Natuur, geraadpleegd op 2 januari 2018.</ref> De Teut en Tenhaagdoornheide vormen samen het grootste heidegebied van de provincie. De Teut werd als natuurreservaat opgericht en beschermd in 1976 en uitgebreid in 1979. Het beschermde landschap [[Molenheide (Zonhoven)|Molenheide]] behoort sinds 2006 tot het natuurgebied Teut.

Naast de Teut kent Zonhoven andere kleinere natuurgebieden. Het natuurreservaat [[Platwijers]] in het zuidwesten, met een grootte van 101 hectare, is eveneens in 1976 opgericht en beschermd. Het bestaat hoofdzakelijk uit [[visvijver]]s en weilanden en is een pleister- en broedplaats voor watervogels. Delen ervan zijn afgesloten voor wandelaars, maar de aangelegde wandelpaden zijn vrij toegankelijk en er zijn wandelroutes uitgestippeld. Ten noorden van de Platwijers bevindt zicht [[Wijvenheide]]. Dit is een reservaat in de vallei van de Roosterbeek in het westen van Zonhoven dat voornamelijk uit visvijvers bestaat. In 2015 opende in dit gebied een [[uitkijktoren]].<ref>[https://web.archive.org/web/20170819233333/http://architectendelobelle.be/nl/projecten/detail/uitkijktoren-op-de-wijvenheide-te-zonhoven Uitkijktoren op de Wijvenheide te Zonhoven], geraadpleegd op 19 augustus 2017.</ref><ref>[https://www.bouwenwonen.net/artikel/Panoramische-uitkijktoren-op-de-Zonhovense-Wijvenheide/37440 Panoramische uitkijktoren op de Zonhovense Wijvenheide], Bouw & Wonen (28 april 2015).</ref> [[Natuurpunt]] beheert deze natuurgebieden, die deel uitmaken van het [[Vijvergebied Midden-Limburg]], het grootste aaneengesloten vijvergebied van België. Dit vijvergebied maakt zelf onderdeel uit van de landschappelijke eenheid [[De Wijers]] in de [[Lage Kempen]] met een totaal van 1.175 vijvers en een wateroppervlakte van 700 hectare.<ref name="Infogids1">''Infogids Zonhoven 2013-2014'', Zonhoven, uitgegeven door gemeentebestuur, 2013, 1-5.</ref>

In het noorden ligt [[Kolveren (natuurgebied)|Kolveren]]. Het [[Welleke]] is een beschermd landschap ten zuiden van Zonhoven, het kleinste van alle natuurgebieden in de gemeente. Dit reservaat omvat de Wellekevijver en weidelandschappen, maar is niet toegankelijk. Ten slotte kent Zonhoven het natuurgebied [[Slangebeekbron]], dat bestaat uit twee vijvers: de Slangbeekbron en de Ballewijer, waar de [[Slangbeek]] ontspringt. Dit gebied is beperkt toegankelijk doordat de vijvers zich te midden van woonwijken bevinden.

Tussen de [[N74 (België)|N74]] en de dorpskern van Zonhoven ligt het park Den Dijk. Het park opende in 2011 en omvat onder meer een grote vijver en het [[Lieve Baeten|Lotje]]-wandelpad. De grote evenemenenthal van Zonhoven ligt aan de rand van dit park. Op 11 november wordt in park Den Dijk jaarlijks het Hololool-vuurfestival georganiseerd.<ref name="Infogids1" /><ref>[https://web.archive.org/web/20180228223129/http://www.zonhoven.cdenv.be/nieuws/park-den-dijk-officieel-geopend Park Den Dijk officieel geopend], [[CD&V]] Zonhoven (31 mei 2011).</ref>

== Demografie ==
Zonhoven heeft 21.237 inwoners per 1 januari 2019.<ref>[http://www.ibz.rrn.fgov.be/fileadmin/user_upload/nl/bev/statistieken/stat-1-1_n.pdf Globaal bevolkingscijfer per gemeente], [[Federale Overheidsdienst Binnenlandse Zaken|FOD Binnenlandse Zaken]], geraadpleegd op 14 februari 2012.</ref> Hiermee is Zonhoven de dertiende gemeente van de provincie Limburg en de 140e gemeente van België. De gemeente heeft minder inwoners dan zijn buurgemeenten. Van de vier gehuchten waaruit Zonhoven bestaat, is het centrum het meest bevolkt, gevolgd door [[Termolen]].<ref name="Cijfers" />

=== Kernen ===
Zonhoven heeft geen [[Deelgemeente (België)|deelgemeenten]]. Het is qua inwoneraantal de dertiende gemeente in het [[Vlaams Gewest]] zonder deelgemeenten.

Wel zijn er vier kernen binnen de gemeentegrenzen. In het midden van de gemeente ligt de grote bebouwde kom van het dorpscentrum, die plaats biedt aan de meeste winkels en horecazaken. Als gevolg van [[Lintdorp|lintbebouwing]] zijn de overige plaatsen zo goed als volledig aan elkaar gegroeid. Deze gehuchten zijn [[Halveweg]], [[Terdonk (Zonhoven)|Terdonk]] en [[Termolen]]. De [[N74 (België)|N74]] scheidt deze eerste twee, die in het westen van de gemeente liggen, af van het centrum. Termolen ligt ten oosten van het dorpscentrum en is de grootste van de kernen qua oppervlakte. Deze vier plaatsen vormen de basis voor gelijknamige [[Parochie (kerk)|parochies]] van het [[bisdom Hasselt]].

Verder zijn er de kleinere plaatsen [[Berkenen]], [[Kolveren (plaats)|Kolveren]], [[Teneikenen]] en [[Waard (Zonhoven)|Waard]]. In tegenstelling tot de vier bovenstaande gehuchten vormen zij geen parochies, maar kleine buurtschappen. Waard ligt in het noordoosten van Zonhoven aan de grens met de Teut en ten noorden van het gelijknamige bedrijventerrein. Ten westen van Waard ligt Berkenen. Aan de andere kant van de N74 liggen de plaatsen Teneikenen en Kolveren. Zij zijn omgeven door natuurgebieden.

De [[Fusies van Belgische gemeenten|gemeentelijke herindeling]] van 1977 legde de huidige gemeentegrens vast. Delen van buurgemeenten Houthalen en Zolder werden aan het Zonhovense grondgebied toegevoegd.

{| class="wikitable plainrowheaders"
|- align="center"
! scope="col" | # 
! scope="col" | Naam 
! scope="col" | Oppervlakte<ref name="Cijfers" /> <small>(km²)</small> 
! scope="col" | Inwoners <small>(31-12-2016)</small> 
! scope="col" | Dichtheid <small>(inw./km²)</small>
|-
! scope="row" | I 
| Centrum
| style="text-align:right"| 12,79
| style="text-align:right"| 11.359
| style="text-align:right"| 888
|-
! scope="row" | II
| [[Termolen]] 
| style="text-align:right"| 13,68 
| style="text-align:right"| 3.889 
| style="text-align:right"| 284
|-
! scope="row" | III
| [[Halveweg]]
| style="text-align:right"| 8,46
| style="text-align:right"| 3.455
| style="text-align:right"| 408
|-
! scope="row" | IV
| [[Terdonk (Zonhoven)|Terdonk]]
| style="text-align:right"| 4,41 
| style="text-align:right"| 2.568 
| style="text-align:right"| 582
|-
! scope="row" colspan="2" | '''Zonhoven'''
! style="text-align:right"| 39,34
! style="text-align:right"| 21.271
! style="text-align:right"| 541
|}

=== Samenstelling ===
In 2017 zag de leeftijdsopbouw er als volgt uit; 21,3% was 19 jaar of jonger. De groep 20- tot en met 59-jarigen vormde 53,4% van de totale bevolking. 25,3% van de inwoners was 60 jaar of ouder. Deze percentages sluiten dicht aan bij de Limburgse gemiddelden van respectievelijk 20,7%; 53,2% en 26,0%, al zijn er meer ouderen en minder jongeren woonachtig in Zonhoven. In 2017 bedroeg de geslachtsverhouding van de Zonhovense bevolking 49,4% mannen tegenover 50,6% vrouwen. Het aantal huishoudens lag datzelfde jaar op 8.578, wat neerkwam op 2,46 personen per huishouden. 9,9% van de bevolking werd gevormd door [[eenpersoonshuishouden]]s.<ref name="Limburg in cijfers">[https://web.archive.org/web/20170819022104/https://limburg.incijfers.be/databank Limburg in cijfers - Alle cijfers op buurtniveau], Provincie Limburg, geraadpleegd op 18 augustus 2017.</ref>

In 2016 was 3,9% van de inwoners niet in het bezit van de Belgische nationaliteit, tegenover 9,7% in de provincie Limburg. Van deze groep waren 192 personen, oftewel 23,2% van het totaal aantal niet-Belgen, in het bezit van de Nederlandse nationaliteit. Deze cijfers geven echter geen informatie over de afkomst van de inwoners. Volgens cijfers uit 2016 was 15,2% van de Zonhovense bevolking van niet-Belgische herkomst, tegenover 25,5% voor de provincie Limburg.<ref name="Limburg in cijfers" /> Na de Nederlandse nationaliteit bezitten de niet-Belgen woonachtig in Zonhoven het meest de Italiaanse, Poolse, Spaanse en Turkse nationaliteit.<ref>[https://www.nieuwsblad.be/cnt/dmf20130213_094 Overzicht: Welke nationaliteiten wonen in jouw gemeente?], [[Het Nieuwsblad]] (14 februari 2013).</ref>

=== Demografische ontwikkeling ===
De oudst bewaard gebleven volkstelling in Zonhoven dateert van 1796. Dat jaar telde Zonhoven 2284 inwoners. Met uitzondering van enkele kleine stijgingen en dalingen bleef het bevolkingsaantal van de gemeente Zonhoven gelijk in de 19e eeuw. De bevolkingsomvang bereikte de kaap van 3.000 inwoners niet voor 1900, maar sindsdien is het inwoneraantal enorm toegenomen. Tussen 1930 en 1980 verdrievoudigde de bevolking. Deze stijging is te wijten aan de komst van industriële bedrijven in Zonhoven en aan de komst van steenkoolmijnen in de buurgemeenten in de 20e eeuw.<ref name="Demografie">{{aut|J. Mertens}} en {{aut|[[Jos Molemans|J. Molemans]]}}, ''Toponymie van Zonhoven. Historisch-naamkundige studie'', Zonhoven, uitgegeven door gemeentebestuur, 1982, 177-179.</ref>

In tegenstelling tot veel Belgische gemeenten is Zonhoven in de jaren 70 niet gefuseerd met andere gemeenten, maar in 1977 verkreeg de gemeente 8,35&nbsp;km² bijkomend grondgebied van Houthalen en Zolder. Als gevolg hiervan steeg het inwonertal van Zonhoven met 520 personen. Ook hierna bleef de bevolking toenemen. In 2006 bereikte de gemeente de kaap van 20.000 inwoners.<ref>[http://www.hbvl.be/cnt/oid421689/archief-zonhoven-overschrijdt-kaap-van-20-000-inwoners Zonhoven overschrijdt kaap van 20.000 inwoners], [[Het Belang van Limburg]] (19 september 2006).</ref> Per 1 januari 2017 heeft Zonhoven 21.269 inwoners,<ref name="Statbel">[https://web.archive.org/web/20181113204354/http://statbel.fgov.be/sites/default/files/files/documents/bevolking/5.1%20Structuur%20van%20de%20bevolking/Wettelijke_bevolking_per_gemeente_2011_2017.xls Wettelijke Bevolking per gemeente op 1 januari 2017], [[Statbel]], geraadpleegd op 14 februari 2018.</ref> een daling ten opzichte van het jaar ervoor. Deze daling is de eerste bevolkingsafname sinds de Tweede Wereldoorlog.<ref name="Limburg in cijfers" />

<timeline>
Colors=
 id:a value:gray(0.9)
 id:b value:gray(0.7)
 id:c value:rgb(1,1,1)
 id:d value:rgb(0.7,0.8,0.9)
 id:e value:rgb(0.6,0.7,0.8)

ImageSize = width:800 height:450
PlotArea = left:50 bottom:30 top:30 right:30
DateFormat = x.y
Period = from:0 till:22000
TimeAxis = orientation:vertical
AlignBars = justify
ScaleMajor = gridcolor:b increment:2000 start:0
ScaleMinor = gridcolor:a increment:1000 start:0
BackgroundColors = canvas:c

BarData=
 bar:1831 text:1831
 bar:1846 text:1846
 bar:1856 text:1856
 bar:1866 text:1866
 bar:1880 text:1880
 bar:1890 text:1890
 bar:1900 text:1900
 bar:1910 text:1910
 bar:1920 text:1920
 bar:1930 text:1930
 bar:1947 text:1947
 bar:1961 text:1961
 bar:1970 text:1970
 bar:1981 text:1981
 bar:1990 text:1990
 bar:2000 text:2000
 bar:2010 text:2010
 bar:2020 text:2020
 bar:2024 text:2024

PlotData=
 color:d width:25 align:left

 bar:1831 from:0 till: 2776
 bar:1846 from:0 till: 2759
 bar:1856 from:0 till: 2748
 bar:1866 from:0 till: 2582
 bar:1880 from:0 till: 2716
 bar:1890 from:0 till: 2792
 bar:1900 from:0 till: 2918
 bar:1910 from:0 till: 3585
 bar:1920 from:0 till: 4177
 bar:1930 from:0 till: 5234
 bar:1947 from:0 till: 7484
 bar:1961 from:0 till: 11472
 bar:1970 from:0 till: 13484
 bar:1981 from:0 till: 15965
 bar:1990 from:0 till: 17249
 bar:2000 from:0 till: 18940
 bar:2010 from:0 till: 20570
 bar:2020 from:0 till: 21327
 bar:2024 from:0 till: 21845

PlotData=

 bar:1831 at: 2776 fontsize:S text: 2.776 shift:(-10,5)
 bar:1846 at: 2759 fontsize:S text: 2.759 shift:(-10,5)
 bar:1856 at: 2748 fontsize:S text: 2.748 shift:(-10,5)
 bar:1866 at: 2582 fontsize:S text: 2.582 shift:(-10,5)
 bar:1880 at: 2716 fontsize:S text: 2.716 shift:(-10,5)
 bar:1890 at: 2792 fontsize:S text: 2.792 shift:(-10,5)
 bar:1900 at: 2918 fontsize:S text: 2.918 shift:(-10,5)
 bar:1910 at: 3585 fontsize:S text: 3.585 shift:(-10,5)
 bar:1920 at: 4177 fontsize:S text: 4.177 shift:(-10,5)
 bar:1930 at: 5234 fontsize:S text: 5.234 shift:(-10,5)
 bar:1947 at: 7484 fontsize:S text: 7.484 shift:(-10,5)
 bar:1961 at: 11472 fontsize:S text: 11.472 shift:(-15,5)
 bar:1970 at: 13484 fontsize:S text: 13.484 shift:(-15,5)
 bar:1981 at: 15965 fontsize:S text: 15.965 shift:(-15,5)
 bar:1990 at: 17249 fontsize:S text: 17.249 shift:(-15,5)
 bar:2000 at: 18940 fontsize:S text: 18.940 shift:(-15,5)
 bar:2010 at: 20570 fontsize:S text: 20.570 shift:(-15,5)
 bar:2020 at: 21327 fontsize:S text: 21.327 shift:(-15,5)
 bar:2024 at: 21845 fontsize:S text: 21.845 shift:(-15,5)

</timeline>
{{Clearleft}}
*<small>Bron: [[Nationaal Instituut voor de Statistiek|NIS]]</small>
*<small>Opmerking: 1831 t/m 1981 = volkstellingen; vanaf 1981 = inwoneraantal per 1 januari</small>
*<small>Opmerking: 1977 = aanhechting van gebiedsdelen van [[Houthalen]] en [[Zolder (plaats)|Zolder]] (+ 8,35&nbsp;km² met 520 inwoners)</small>
*<small>Opmerking: De cijfers sinds 1977 (donkerblauw) hebben betrekking op de huidige gemeente zoals ontstaan na de aanhechting van gebiedsdelen van 1 januari 1977.</small>

{| class="wikitable sortable mw-collapsible mw-collapsed" style="text-align:right;"
|-
! colspan="3" | Inwoners van jaar tot jaar op 1 januari<br>1992 tot heden
|-
! jaar !!width="200px"| Aantal<ref>https://view.officeapps.live.com/op/view.aspx?src=https%3A%2F%2Fstatbel.fgov.be%2Fsites%2Fdefault%2Ffiles%2Ffiles%2Fdocuments%2Fbevolking%2F5.1%2520Structuur%2520van%2520de%2520bevolking%2FBevolking_per_gemeente.xlsx&wdOrigin=BROWSELINK</ref>!!width="150px"| Evolutie: 1992=index 100
|-
|1992||align="right"|{{formatnum:17592}} || 100,0
|-
|1993||align="right"|{{formatnum:17912}} || 101,8
|-
|1994||align="right"|{{formatnum:18159}} || 103,2
|-
|1995||align="right"|{{formatnum:18242}} || 103,7
|-
|1996||align="right"|{{formatnum:18428}} || 104,8
|-
|1997||align="right"|{{formatnum:18663}} || 106,1
|-
|1998||align="right"|{{formatnum:18790}} || 106,8
|-
|1999||align="right"|{{formatnum:18908}} || 107,5
|-
|2000||align="right"|{{formatnum:18940}} || 107,7
|-
|2001||align="right"|{{formatnum:19172}} || 109,0
|-
|2002||align="right"|{{formatnum:19317}} || 109,8
|-
|2003||align="right"|{{formatnum:19521}} || 111,0
|-
|2004||align="right"|{{formatnum:19649}} || 111,7
|-
|2005||align="right"|{{formatnum:19693}} || 111,9
|-
|2006||align="right"|{{formatnum:19901}} || 113,1
|-
|2007||align="right"|{{formatnum:20060}} || 114,0
|-
|2008||align="right"|{{formatnum:20300}} || 115,4
|-
|2009||align="right"|{{formatnum:20469}} || 116,4
|-
|2010||align="right"|{{formatnum:20570}} || 116,9
|-
|2011||align="right"|{{formatnum:20816}} || 118,3
|-
|2012||align="right"|{{formatnum:20887}} || 118,7
|-
|2013||align="right"|{{formatnum:21022}} || 119,5
|-
|2014||align="right"|{{formatnum:21139}} || 120,2
|-
|2015||align="right"|{{formatnum:21195}} || 120,5
|-
|2016||align="right"|{{formatnum:21276}} || 120,9
|-
|2017||align="right"|{{formatnum:21269}} || 120,9
|-
|2018||align="right"|{{formatnum:21214}} || 120,6
|-
|2019||align="right"|{{formatnum:21237}} || 120,7
|-
|2020||align="right"|{{formatnum:21327}} || 121,2
|-
|2021||align="right"|{{formatnum:21339}} || 121,3
|-
|2022||align="right"|{{formatnum:21473}} || 122,1
|-
|2023||align="right"|{{formatnum:21653}} || 123,1
|-
|2024||align="right"|{{formatnum:21845}} || 124,2
|}

== Cultuur ==
=== Bezienswaardigheden ===
[[Bestand:wapenschildvanhamme.jpg|thumb|Wapenschild van [[Augustina van Hamme]], abdis van [[abdij van Herkenrode|Herkenrode]], en haar spreuk ''Regique Deoque'' (''Voor Koning en God'') boven de ingang van de [[Sint-Quintinuskerk (Zonhoven)|Sint-Quintinuskerk]]]]
[[Bestand:Kapel in Zonhoven.jpg|thumb|De [[Kapel van de Heuven]] uit het einde van de 18e eeuw]]
[[Bestand:Zonhoven - Huis Franse Kroon.jpg|thumb|Het huis [[De Franse Kroon]] waar het [[Verdrag van Zonhoven]] werd getekend]]
[[Bestand:Zonhoven - De Holsteen1.jpg|thumb|[[De Holsteen]], prehistorische zandstenen om voorwerpen te polijsten]]

{{Zie ook|Zie [[Lijst van onroerend erfgoed in Zonhoven]] voor het hoofdartikel over dit onderwerp.}}

;Religieuze bouwwerken
De [[Classicisme|classicistische]] [[Sint-Quintinuskerk (Zonhoven)|Sint-Quintinuskerk]] is de hoofdkerk van Zonhoven.<ref>[http://openkerken.be/uploads/membres/OK%203520-Quintinus-Fo-NL_.DEF(1).pdf Sint-Quintinuskerk], [[Open Kerken]], geraadpleegd op 23 februari 2018.</ref> De kerk is tussen 1785 en 1788 gebouwd in opdracht van [[Augustina van Hamme]], abdis van [[abdij van Herkenrode|Herkenrode]]. Haar wapenschild staat boven de ingang. Het interieur is eveneens classicistisch. De [[Vroeggotiek|vroeggotische]] kerktoren, die niet ten laste was van de tiendheffers, maar van de parochiegemeenschap (de gemeente), bleef in zijn oude vorm staan. Hij stamt uit de eerste helft van de 14e eeuw en staat naast de kerk. In de toren hangt een klok uit 1443 en in de doopkapel onderaan de toren bevindt zich een [[Romaanse architectuur|romaanse]] [[doopvont]] uit de 12e eeuw.<ref>{{aut|H.C. Melis}}, "De kerk van Zonhoven" in ''Het Oude Land van Loon'' 1946, afl. 1, 67-76.</ref><ref name="Daemen">{{aut|L. Daemen}} en {{aut|A. Welkenhuysen}}, ''Het hart van Zonhoven: album met commentaar, samengesteld naar aanleiding van 200 jaar Sint-Quintinuskerk en Gemeentehuis (1788)'', Zonhoven, uitgegeven door gemeentebestuur, 1988, 299 p.</ref> De toren en de voorgevel van de kerk zijn beschermd sinds 1949 en de kerk in haar geheel sinds 1983. In de kerk staat een [[Guillaume Robustelly|Robustelly]]-[[orgel]] waarvan het oudste gedeelte gebouwd is in 1664. Met 2.446 pijpen en veertig registers is dit orgel het op een na grootste van de provincie. In het orgel, afkomstig uit de [[abdij van Val-Saint-Lambert]], zijn nog enkele originele registers te vinden.<ref>[https://web.archive.org/web/20160305074134/http://www.orgelkunst.be/berichten/zonhoven-inspeling-gerenoveerd-limbourg-robustelly-verschueren-nagels-orgel Inspeling gerenoveerd Limbourg-Robustelly-Verschueren-Nagels orgel], orgelkunst.be (25 mei 2013).</ref>

Naast de hoofdkerk van Zonhoven zijn er nog drie andere parochiekerken. De [[Sint-Jozefskerk (Zonhoven)|Sint-Jozefskerk]] in Halveweg is in 1971 gebouwd nadat een hevige brand in 1968 de oude kerk verwoestte. De [[Maagd der Armenkerk (Termolen)|Maagd der Armenkerk]] in Termolen is opgetrokken in [[moderne gotiek|modern-gotische]] stijl. De [[modernisme|modernistische]] [[Sint-Eligiuskerk (Terdonk)|Sint-Eligiuskerk]] in Terdonk dateert uit de tweede helft van de jaren 70.<ref>[https://web.archive.org/web/20180223171231/http://www.kerkeninvlaanderen.be/provincie/limburg/zonhoven.htm Kerken in Vlaanderen - Zonhoven], geraadpleegd op 22 februari 2018.</ref>

De gotische [[Kapel van Teneikenen]] in de buurtschap Teneikenen is toegewijd aan [[Maria (moeder van Jezus)|Onze-Lieve-Vrouw]]. Ze is gebouwd in meerdere fases tussen 1483 en 1550 en omstreeks 1900 uitgebreid met een zijportaal en sacristie. De kapel werd volledig gerestaureerd in 1980 en is samen met het bijbehorend tuintje een [[beschermd dorpsgezicht]] sinds 1974. De plaats was vroeger een [[bedevaartsoord]]. Het vereerde beeld verdween in 1567 tijdens de [[Beeldenstorm]]. Het huidige beeld dateert uit 1975 en is van [[Oostenrijk]]se makelij.<ref>{{aut|P. Daniëls}}, "Kapel Ten Eikenen" in ''De Onafhankelijke'' 1889.</ref><ref>{{aut|P. Daniëls}}, "De kapel van Ten Eyckenen onder Zonhoven" in ''Almanak voor bestuurlijke, rechterlijke, statistische en landbouwzaken der provincie Limburg'' 1890, afl. 15, 232-238.</ref><ref name="Parochie" />

In Zonhoven staan een tiental [[veldkapel]]letjes.<ref>{{aut|M. Switten}}, ''Wijkkapellen en devotieplaatsen te Zonhoven'', Zonhoven, uitgegeven door heemkundige kring, 1986, 20.</ref><ref>[http://www.kapelletjesinvlaanderen.be/html/zonhoven.html Kapelletjes in Vlaanderen - Zonhoven], geraadpleegd op 22 februari 2018.</ref> De bekendste daarvan is de achthoekige [[Kapel van de Heuven]], gebouwd in 1790 en toegewijd aan Onze-Lieve-Vrouw. De kapel is na voltooiing van de Sint-Quintinuskerk gebouwd als aandenken aan de misvieringen die in de noodkerk in het gehucht Heuven werden opgedragen. In 1950 waren er plannen om de kapel over te brengen naar het [[openluchtmuseum]] van het [[Bokrijk (domein)|Provinciaal Domein Bokrijk]], maar na verzet van de buurtbewoners werd van het plan afgezien. De kapel en haar omgeving zijn in 1978 als [[monument (erfgoed)|monument]] en beschermd dorpsgezicht beschermd.<ref name="Daemen" />

;Overige bezienswaardigheden
Het [[oud-gemeentehuis van Zonhoven]] ligt naast de Sint-Quintinuskerk in het dorpscentrum. Het [[Classicisme|classicistische]] gebouw heeft een dubbele bordestrap en driehoekig fronton met als reliëfversiering een vergulde zon en het jaartal 1788 en eronder een [[Klok (tijd)|uurwerk]]. Naast [[gemeentehuis]] functioneerde het ook als [[schoolgebouw]], [[gevangenis]] en [[politie]]commissariaat. In 1949 is de voorgevel van het gemeentehuis, tezamen met die van de kerk, beschermd als monument. Begin jaren 60 werd het gebouw uitgebreid met een linkervleugel in dezelfde classicistische stijl. In 1973 verhuisden de gemeentelijke administratieve diensten naar het nieuwe, ruimere gemeentehuis dat erachter is gebouwd. Het volledige oud-gemeentehuis is in 1983 beschermd en eind jaren 90 gerestaureerd. Het gebouw fungeerde nadien als [[bibliotheek (algemeen)|bibliotheek]], maar doet nu dienst als bezoekerscentrum, toeristisch informatiekantoor, tentoonstellingsruimte en centrum van de [[heemkundige kring]].<ref name="Daemen" />

Het huis [[De Franse Kroon]] is een classicistisch gebouw dat is opgetrokken in 1782. De naam is afkomstig van de kroon die zich bevindt in het [[bovenlicht]] van de deur van het huis. Tijdens de [[Franse Revolutie]] vestigde de Franse [[hoofdwacht]] zich hier. Ze hielden er priester-dichter Pieter Daniëls gevangen in 1799, maar schoten hem tijdens een ontsnappingspoging neer. In 1833 sloten België en Nederland hier het [[Verdrag van Zonhoven]] af. Het huis deed nadien dienst als [[herberg]], maar is nu een [[huis (woning)|woning]]. De Franse Kroon is sinds 1987 beschermd als monument. De omgeving ervan is een beschermd dorpsgezicht.

[[De Holsteen]] is de verzamelnaam van de acht grote [[zandsteen|zandstenen]] uit de [[prehistorie]] aan de rand van de [[Teut (natuurgebied)|Teut]]. [[Jager-verzamelaar|Jagers]] uit het [[neolithicum]] gebruikten de meest noordelijke steen om stenen en benen messen en pijlen te polijsten en slijpen. Later kwamen de stenen onder het zand te liggen, maar de stenen werden eind 19e eeuw opnieuw ontdekt. De polijststeen werd pas in 1922 ontdekt. Deze steen is de enige vaste prehistorische polijststeen van [[Vlaanderen]]. Het terrein is een beschermd landschap sinds 1967.<ref name="Holsteen1" /><ref name="Holsteen2" />

Andere bezienswaardigheden:
* De [[Vrankenschans]] is een 17e-eeuwse [[Schans (verdedigingswerk)|schans]] waarvan de aarden wal en het omliggende grachtensysteem bewaard gebleven zijn. De schans is beschermd sinds 1981.<ref name="Schansen" />
* De [[Paalsteen (Zonhoven)|Paalsteen]] is een arduinen [[grenspaal]] in 1666 geplaatst door [[Maximiliaan Hendrik van Beieren]] naar aanleiding van de grenstwisten tussen Zonhoven en Hasselt. De paal is een van de drie overgebleven exemplaren, maar staat als enige nog op zijn oorspronkelijke plaats.<ref name="Heideconflict" />
* Zonhoven kent twee bewaard gebleven [[Watermolen (door water aangedreven molen)|watermolens]]: de [[Bookmolen (Zonhoven)|Bookmolen]] en een [[Korenmolen (Zonhoven)|naamloze korenmolen]], beide op de [[Roosterbeek]]. Verder is er de [[Rosmolen van De Hoev]], een replica uit 2014 van een rosmolen.

Ten slotte bevinden zich in Zonhoven enkele monumenten, standbeelden en andere publieke kunstwerken waaronder een oorlogsmonument en een kiosk op het Kerkplein en standbeelden gewijd verdienstelijke inwoners.

=== Evenementen ===
In Zonhoven worden jaarlijks diverse evenementen en festiviteiten georganiseerd. Hiertoe behoren het jaarlijkse [[carnaval]] met een traditionele [[carnavalsoptocht|carnavalsstoet]] op de zondag voor de start van de [[vasten]]. De grootste carnavalsvereniging van Zonhoven is ''De Zonneridders''. Vijfmaal per jaar organiseert de gemeente een [[kermis]] in de verschillende parochies en jaarlijks vinden een [[braderie]], [[jaarmarkt]], [[kerstmarkt]], kroegentocht en [[rommelmarkt]] plaats. Op pinkstermaandag vindt het evenement Tuning Treffen plaats, een tentoonstelling van [[tuning|getunede]] auto's in de straten van het dorpscentrum. In augustus organiseert Zonhoven een [[gazonmaaierrace|zitmaaierrace]].<ref name="Infogids1" />

Verder kent Zonhoven enkele evenementen die uniek zijn aan de gemeente. Het vuurfestival ''Hololool'' keert jaarlijks terug op 11 november. Dit feest is de Zonhovense variant van het [[Sint-Maarten (feest)|Sint-Maartensfeest]]. Men steekt een grote vuurstapel aan waarrond talrijke eet- en drinkstandjes vertegenwoordigd zijn. Muziekgroepen, straatanimatie en een fakkeltocht zorgen voor de nodige sfeer en gezelligheid. Zonhovenaren vieren Hololool op twee plaatsen in de gemeente: in het park Den Dijk in het centrum en achter de [[Kapel van Teneikenen]] in [[Teneikenen]]. Het evenement gaat gepaard met een [[vuurwerk]]spektakel.<ref>[http://www.hololool.net/ Website van Hololool Vuurfestival], geraadpleegd op 10 oktober 2013.</ref> Een ander jaarlijks evenement is ''Zonhoven groet...''. Bij dit kleine festival zet de gemeente een welbepaald land of streek in de kijker. Inwoners van Zonhoven kunnen zo proeven van en kennis maken met het land in kwestie door muziek, cultuur en gastronomie. Twee andere jaarlijks terugkerende zomerfestivals zijn ''Zonhoven Live'' en ''Zonhoven Trapt Door'' met lokale en nationale muziekartiesten in het centrum van Zonhoven.

Het grootste sportevenement dat jaarlijks plaats heeft in Zonhoven is de [[Cyclocross Zonhoven]] op de [[Teut (natuurgebied)|Teut]]. Deze veldrit is onderdeel van de [[Superprestige veldrijden]].<ref name="Cyclocross">[https://web.archive.org/web/20170818173444/http://www.sport.be/cyclocrosszonhoven/2017/nl/?v=15102014 Superprestige Zonhoven], geraadpleegd op 18 augustus 2017.</ref> Tweejaarlijks organiseert men in de maand september het Europees kampioenschap prehistorisch speerwerpen en boogschieten in de omgeving van [[De Holsteen]]. De deelnemers dienen gebruik te maken van zelfgemaakte speren en bogen.<ref>[http://www.nieuwsblad.be/cnt/dmf20150920_01876890 EK prehistorisch boogschieten op piepschuimen konijnen], [[Het Nieuwsblad]] (21 september 2015).</ref>

=== Culturele diensten ===
De grootste [[Bibliotheek (algemeen)|bibliotheek]] van Zonhoven ligt in het centrum. Daarnaast beschikt elk van de drie overige parochies over een kleinere bibliotheek, waarvan vooral de scholen gebruikmaken. In [[Termolen]] ligt het [[Gemeenschapscentrum (Vlaanderen)|gemeenschapscentrum]] Tentakel. Hier worden cursussen, films, tentoonstellingen en voorstellingen en diverse activiteiten georganiseerd, maar het gebouw doet ook dienst als repetie- en vergaderruimte. Het gemeentelijk kunstonderwijs bevindt zich grotendeels in de Stedelijke Academie voor Schone Kunsten in [[Hasselt (België)|Hasselt]] en het muziek- en woordonderwijs van Zonhoven wordt zowel in het Stedelijk Conservatorium voor Muziek, Woord en Dans in Hasselt als op diverse locaties in Zonhoven georganiseerd.<ref name="Infogids2">''Infogids Zonhoven 2013-2014'', Zonhoven, uitgegeven door gemeentebestuur, 2013, 27-29.</ref> De toeristische dienst van de gemeente Zonhoven bevindt zich in het [[Oud-gemeentehuis van Zonhoven|oud-gemeentehuis]].

=== Parochies ===
[[Bestand:Zonhoven - Sint-Jozefskerk.jpg|thumb|De [[Sint-Jozefskerk (Zonhoven)|Sint-Jozefskerk]] in [[Halveweg]]]]
Vanaf de 8e eeuw vormde Zonhoven een dochterparochie van Hasselt met een eigen bijkerk. Omwille van de grote afstand tussen beide plaatsen verkreeg Zonhoven het dooprecht. De [[beschermheilige|patroonheilige]] is [[Quintinus|Sint-Quintinus]], dezelfde als die van de Hasseltse hoofdkerk. Zonhoven werd een zelfstandige [[parochie (kerk)|parochie]] in het begin van de 12e eeuw.<ref>[http://hasel.be/parochie-sint-quintinus Parochie Sint-Quintinus], geraadpleegd op 12 februari 2018.</ref> De parochie viel onder de bescherming en invloed van de [[abdij van Herkenrode]] totdat de Fransen de abdij sloten in 1797. De pastoor van Zonhoven en de abdis van Herkenrode kregen ieder de helft van de [[tiende]]n waardoor zij instonden voor het onderhoud en herstel van de [[Sint-Quintinuskerk (Zonhoven)|Sint-Quintinuskerk]] (niet van de toren). De abdis van Herkenrode had het [[patronaatsrecht]] van de Hasseltse hoofdkerk en bijgevolg van haar filiaalkerk in Zonhoven. Zij kon daardoor een pastoor benoemen in Zonhoven.<ref name="Parochie">{{aut|J. Mertens}} en {{aut|[[Jos Molemans|J. Molemans]]}}, ''Toponymie van Zonhoven. Historisch-naamkundige studie'', Zonhoven, uitgegeven door gemeentebestuur, 1982, 133-134 en 166-169.</ref> De invloed van Herkenrode is duidelijk te merken aan de Sint-Quintinuskerk. Boven de kerkingang staat immers het wapenschild van abdis [[Augustina van Hamme]], met haar spreuk ''Regique Deoque'' (''Voor Koning en God'').<ref name="Daemen" />

Tot diep in de 20e eeuw bestreek het grondgebied van de parochie Zonhoven de hele gemeente. Als gevolg van de forse bevolkingstoename in de 20e eeuw ontwikkelden zich drie nieuwe parochies: [[Halveweg]] in 1938, [[Termolen]] in 1950 en [[Terdonk (Zonhoven)|Terdonk]] in 1965. Zij hebben elk een parochiekerk. Tezamen vormen de vier parochies de kerkfederatie Zonhoven die op haar beurt onderdeel is van het dekenaat Hasselt en het [[bisdom Hasselt]].<ref>[https://web.archive.org/web/20160220173238/http://www.federatiezonhoven.be/ Website van de Federatie Zonhoven], geraadpleegd op 12 februari 2018.</ref>

=== Dialect ===
Het dialect dat Zonhovenaren spreken wordt Zonhovens genoemd. Het behoort tot de [[West-Limburgs|West-Limburgse dialecten]] en staat onder sterke invloed van het [[Hasselts]].<ref>{{aut|E. Achten}} en {{aut|L. Achten}}, ''’t Zoo.ëneves woo(ë)rdebòk. Het Zonhovens woordenboek'', Zonhoven, uitgegeven door gemeentebestuur, 1996.</ref><ref>{{aut|M. Switten}}, "Zonhovense woorden" in ''Gemeenteblad Zonhoven'' 1972-1976, afl. 11, 15.</ref> Zonhovenaren spreken de plaatsnaam Zonhoven uit als /sōnəvə/.

== Economie ==
Zonhoven is vanwege zijn ligging uitgegroeid tot een verstedelijkte randgemeente van de bipool Hasselt-Genk. Per 1 januari 2016 telde de gemeente Zonhoven 1845 [[belastingplichtige]] ondernemingen die vooral werkzaam zijn in de [[Tertiaire sector|dienstensector]] zoals winkels, horeca, zakelijke dienstverleners en publieke instellingen.<ref name="Gemeentelijke profielschets">[https://web.archive.org/web/20170819191720/http://regionalestatistieken.vlaanderen.be/sites/default/files/docs/GPS-Zonhoven.pdf Gemeentelijke profielschets 2016 - Zonhoven], geraadpleegd op 19 augustus 2017.</ref> Verder is Zonhoven een lokaal verzorgingscentrum met handel, scholen, een cultureel centrum en een grote evenementenhal.

Voor de Tweede Wereldoorlog en de komst van diverse bedrijven gebruikten Zonhovenaren hun gronden vrijwel uitsluitend voor landbouw, maar deze is zo goed als verdwenen uit Zonhoven.<ref name="GeografischeSchets" /> Er zijn hooguit een tiental gezinnen met landbouw als hoofdberoep. Ook toerisme is geen belangrijke bron van inkomsten in Zonhoven. Tussen 2007 en 2016 daalde het aantal overnachtingen met 14%. In 2016 lag het aantal overnachtingen op 14.063.<ref>[http://statbel.fgov.be/nl/modules/publications/statistiques/arbeidsmarkt_levensomstandigheden/arrivees_et_nuitees_touristiques.jsp Statbel – Toeristische aankomsten en overnachtingen per gemeente], [[Statbel]], geraadpleegd op 28 november 2017.</ref> Er zijn twee campings in de directe omgeving van natuurgebieden, op de [[Wijvenheide]] en op de [[Teut (natuurgebied)|Teut]].

=== Bedrijvigheid ===
Zonhoven is voornamelijk een woongemeente, maar kent sinds eind 19e eeuw [[industrie|industriële]] ontwikkeling in de metaalnijverheid en voedingsindustrie. Er vestigden zich onder meer een ijzermijn en enkele sigarenfabrieken in Zonhoven. De sigarenfabriek Peels was in het dorpscentrum gevestigd en aan het [[station Zonhoven]] opende in 1891 een vestiging van sigarenfabrikant [[Sigarenindustrie (Valkenswaard)#Het begin: Van Best|Van Best]].<ref name="Archiefbeelden">{{aut|M. Switten}}, ''Archiefbeelden Zonhoven'', Zonhoven, Tempus Publishings, 2000, 28-35.</ref> In de ijzermijn werd voornamelijk [[ijzeroer]] ontgonnen. In de eerste helft van 1870 alleen al werd er 18.000 ton [[ijzererts]] vanuit Zonhoven richting [[Duitsland (hoofdbetekenis)|Duitsland]] afgevoerd, voornamelijk naar [[Neuss]] en [[Duisburg]]. De gemeente werd een belangrijke plaats voor de [[IJzerertswinning in Vlaanderen|Vlaamse ijzerertswinning]].<ref>{{aut|T. Dreesen}}, "IJzerwinning in de Kempen", [[Opoeteren]], Heemkundige Kring 'Utersjank' Opoeteren, 2016.</ref>

Ook in de 20e eeuw vestigden vele bedrijven zich in Zonhoven. Voorbeelden hiervan zijn rolluikenfabrikant Jeurcloo aan de Wijerstraat en booronderneming Foraky aan het station Zonhoven. Na de Tweede Wereldoorlog kwamen nieuwe Zonhovense ondernemingen terecht op bedrijventerrein De Waerde. Een uitzondering vormt zuivelproducent [[Limelco|Lilac]] die in 1946 een fabriek opende aan de Genkerbaan.<ref name="Archiefbeelden" /> In de eerste helft van de 20e eeuw onderging Zonhoven niet enkel een industriële ontwikkeling, maar vonden vele inwoners ook werk in de pas geopende [[steenkoolmijn]]en in de buurtgemeenten [[Steenkoolmijn van Houthalen|Houthalen]], [[Steenkoolmijn van Zolder|Zolder]] en [[Steenkoolmijn van Winterslag|Winterslag]]. Zonhoven groeide van een landbouwgemeente tot een mijnwerkersdorp.<ref>{{aut|A. Rubens}}, ''Zonhoven: van landbouwersgemeente tot mijnwerkersdorp'', Zonhoven, eigen uitgave, 1953, 287 p.</ref>

Zonhoven is bekend om zijn commerciële visvangst en vele viskwekerijen. De vijvers liggen ten westen van [[Halveweg]] en [[Terdonk (Zonhoven)|Terdonk]] en maken deel uit van het [[Vijvergebied Midden-Limburg]]. Reeds sinds de 18e eeuw kweekt men zoetwatervissen in deze vijvers.<ref name="Archiefbeelden" />

De gemeente telt twee bedrijventerreinen. Het oudste en grootste is De Waerde dat ten zuiden van de buurtschap [[Waard (Zonhoven)|Waard]] aan de rand van natuurgebied de Teut ligt. Het terrein telt meer dan zeventig [[kmo|kleine en middelgrote ondernemingen]]. Het tweede bedrijventerrein is de kmo-zone Molenheide die in 2010 ten oosten van [[Termolen]] opende. Hierop kunnen 24 ondernemingen terecht.<ref>[http://www.nieuwsblad.be/cnt/r22v2140 Nieuwe kmo-zone Molenheide is klaar], [[Het Nieuwsblad]] (8 september 2010).</ref> Daarnaast zijn her en der nog enkele grote ondernemingen gevestigd, zoals drankenproducent Konings, zuivelproducent [[Limelco]], koekjesproducent [[Avieta|Narda]] en radiatorenfabrikant [[Radson]].

=== Winkels en markten ===
Het grootste deel van de winkels ligt aan de Dorpstraat, de Heuvenstraat en de Heuveneindeweg in het dorpscentrum in het midden van de gemeente.<ref>[https://web.archive.org/web/20180213135155/http://detailhandelvlaanderen.be/sites/detailhandelvlaanderen.be/files/organisation/feitenfiches/feitenfiche_zonhoven_3.pdf Gemeentelijke feitenfiche voor detailhandel - 2017 Zonhoven], Detailhandel Vlaanderen, geraadpleegd op 12 februari 2018.</ref> Er is een wekelijkse [[markt (winkel)|markt]] op en rond het Kerkplein op zondagochtend van 8u tot 13u. In de maand juni organiseert de gemeente doorgaans een [[braderie]]. In het voorjaar heeft tezamen met een [[kermis]] altijd een [[jaarmarkt]] plaats waaraan lokale handelaars deelnemen. In juni organiseert de gemeente een [[rommelmarkt]] en in de kerstperiode een [[kerstmarkt]]. Sinds de komst van een [[Albert Heijn (supermarkt)|Albert Heijn]]-filiaal in 2016 zijn er zeven [[supermarkt]]ketens in Zonhoven gevestigd.<ref>[http://www.hbvl.be/cnt/dmf20160523_02304268/supermarktoorlog-in-zonhoven Supermarktoorlog in Zonhoven], [[Het Belang van Limburg]] (24 mei 2016).</ref><ref>[http://www.nieuwsblad.be/cnt/dmf20160708_02377552 Ook Colruyt heeft plannen om zich te mengen in Zonhovense ‘supermarktoorlog’], [[Het Belang van Limburg]] (9 juli 2016).</ref>

=== Werk en inkomen ===
In 2014 bood de gemeente 7.057 arbeidsplaatsen en had een potentiële beroepsbevolking van 12.965 personen. De jobratio bedroeg bijgevolg 54,4%. De werkzaamheidsgraad van de Zonhovense bevolking bedroeg in datzelfde jaar 71,4%. Van de mannelijke bevolking was 75,5% werkzaam, bij de vrouwelijke bevolking was 67,3% werkzaam. In 2015 was 7,4% van de totale beroepsbevolking werkloos. Bij jongeren (-25) liep de werkloosheidsgraad op tot 18,6% tegenover 16,9% in Vlaanderen.<ref name="Gemeentelijke profielschets" />

Het gemiddeld besteedbaar inkomen per huishouden bedroeg 31.841 euro in 2013, wat in de buurt ligt van het Vlaamse gemiddelde van 32.275 euro. Het gemiddeld besteedbaar inkomen per persoon met 52 weken inkomen bedroeg 17.807 euro, tegenover 18.163 euro voor heel Vlaanderen.<ref name="Gemeentelijke profielschets" />

== Verkeer en vervoer ==
=== Wegverkeer ===
[[Bestand:N72 (België).jpg|thumb|De [[N72 (België)|N72]] ter hoogte van Zonhoven]]

;Gewestwegen
Vier [[gewestweg]]en met een totale lengte van 12&nbsp;km lopen over het grondgebied van de gemeente Zonhoven.<ref name="Infogids1" /> Hun routes zijn als volgt:
: {{Pictogram weg België N-weg|72}} naar [[Heusden-Zolder]]; aansluiting met {{Pictogram weg Europa E-weg|314}}
: {{Pictogram weg België N-weg|74}} naar [[Hasselt (België)|Hasselt]] en Nederlandse grens
: {{Pictogram weg België N-weg|715}} naar [[Houthalen-Helchteren]]; aansluiting met {{Pictogram weg Europa E-weg|314}}
: {{Pictogram weg België N-weg|726}} naar [[Bokrijk (plaats)|Bokrijk]] ([[Genk]]) en [[Houthalen-Oost]]; aansluiting met {{Pictogram weg Europa E-weg|314}}

De N74 snijdt de gemeente Zonhoven in twee delen. Deze gewestweg loopt van Hasselt tot aan de Nederlandse grens in het noorden. Hij staat bekend als de [[Limburg (Belgische provincie)|Limburgse]] Noord-Zuidverbinding. De gehuchten [[Halveweg]] en [[Terdonk (Zonhoven)|Terdonk]] liggen ten oosten van de weg en zijn zo van de rest van de gemeente afgesloten. Sinds de jaren 70 zijn meermaals plannen voorgesteld om het segment Helchteren-Zonhoven van de N74 tot autosnelweg om te bouwen. Deze plannen zijn nooit concreet uitgevoerd, maar sindsdien zijn verschillende werkzaamheden aan de N74 in Zonhoven uitgevoerd om het verkeer vlotter te laten verlopen. In het voorjaar van 2013 is ter hoogte van het kruispunt van de N74 met de Engstegenseweg in het centrum van Zonhoven een brug aangelegd waardoor het lokaal en het doorgaand verkeer elkaar niet kruisen. De brug is voorzien van geluidswanden, maar niet van fietspaden.<ref>[http://www.nieuwsblad.be/cnt/g52sq9ef Brug-tunnel voor veiliger kruispunt], [[Het Nieuwsblad]] (29 mei 2006).</ref><ref>[http://www.nieuwsblad.be/cnt/dmf20140129_00953801 Fietspad stopt plots aan begin van nieuwe weg], [[Het Belang van Limburg]] (20 januari 2014).</ref>

De N72 loopt van Zonhoven tot [[Leopoldsburg]]. De weg begint aan het kruispunt met de N74 in het zuiden van de gemeente, loopt door Terdonk en Halveweg en passeert [[spoorlijn 15]]. De weg gaat verder richting Zolder. Het gehucht Halveweg dankt tevens haar naam aan deze weg. In 2016 startten werkzaamheden aan het kruispunt van de N72 en de N74 in Zonhoven, ook wel bekend als de ''vertakking''.<ref>[https://wegenenverkeer.be/persberichten/herinrichting-kruispunten-kempische-steenweg-met-vertakking-te-zonhoven-vanaf-4-april Herinrichting kruispunt Kempische Steenweg met vertakking te Zonhoven vanaf 4 april], [[Agentschap Wegen en Verkeer]] (31 maart 2016).</ref> Ruim een jaar later werden de werken voltooid.

De N715 is een gewestweg tussen [[Houthalen]] en [[Lommel]]. De weg begint echter op het grondgebied van Zonhoven bij het kruispunt van de N74 met de N715a. Deze laatste en de N715b vormen samen een verbindingsweg door het dorpscentrum van Zonhoven centraal in de gemeente. De route van deze twee wegen gaat over de Houthalenseweg, Dorpstraat, Heuvenstraat en Heuveneindeweg. Verder loopt de N726 over Zonhovens grondgebied. Deze weg verbindt [[Bokrijk (plaats)|Bokrijk]] met [[Houthalen-Oost]] en vormt voor een honderdtal meter de grens tussen Zonhoven en [[Genk]].

;Autosnelwegen
Zonhoven is vanuit het noorden bereikbaar via de [[A2 (België)|A2]]-[[E314]] [[Leuven]]-[[Aken (stad)|Aken]]. Afritten 29 en 30 van de autosnelweg bevinden zich op Zonhovens grondgebied. Langs deze autosnelweg is in Zonhoven een parking geopend richting Genk/Aken, niet ver van het natuurgebied [[Kolveren (natuurgebied)|Kolveren]]. In 2016 werd de parking heraangelegd en omgevormd tot een volwaardige [[verzorgingsplaats]].<ref>[https://wegenenverkeer.be/persberichten/parking-interstop-noord-langs-e314-zolder-en-zonhoven-vanaf-7-april-2016-gesloten Parking Interstop Noord langs E314 in Zolder en Zonhoven vanaf 7 april 2016 gesloten], [[Agentschap Wegen en Verkeer]] (6 april 2016).</ref><ref>[https://www.nieuwsblad.be/cnt/dmf20161124_02588838 Nieuwe parking E314 vrijdag al open], [[Het Nieuwsblad]] (24 november 2016).</ref> In 2016 is aan de overzijde van de A2-E314 richting Leuven een verzorgingsplaats in Zolder geopend. Ten zuidwesten van Zonhoven, aan de andere zijde van de gemeentegrenzen met [[Hasselt (België)|Hasselt]] en [[Heusden-Zolder]] en achter het [[Albertkanaal]], loopt de [[A13 (België)|A13]]-[[E313]] [[Antwerpen (stad)|Antwerpen]]-[[Luik (stad)|Luik]].

Op 8 maart 2014 kwamen zeven jongeren uit [[Leopoldsburg]] om het leven toen zij met hun wagen inreden op een Duitse tankwagen op de E314 op het grondgebied van Zonhoven.<ref>[http://www.deredactie.be/cm/vrtnieuws/regio/limburg/1.1902894 Slachtoffers ongeval op E314 15 à 23 jaar oud], [[deredactie.be]] (8 maart 2014).</ref>

=== Openbaar vervoer ===
;Trein
[[Bestand:Station Zonhoven 2020.jpg|thumb|Het huidige [[station Zonhoven]].]]
Zonhoven is sinds 1866 met de opening het [[station Zonhoven]] aangesloten op het Belgische spoorwegennet. Het stationsgebouw bevond zich in het gehucht [[Terdonk (Zonhoven)|Terdonk]], ten oosten van het dorpscentrum. Oorspronkelijk lag het station zowel op de lijn [[Hasselt (België)|Hasselt]]-[[Eindhoven]] als op [[spoorlijn 15]] die [[Antwerpen (stad)|Antwerpen]] en Hasselt verbindt. Het station verbond Zonhoven met de [[Kempen (streek)|Kempische]] plaatsen [[Mol (België)|Mol]], [[Geel (stad)|Geel]], [[Herentals]], [[Lier (België)|Lier]] en ten slotte Antwerpen, maar ook met de gemeenten in Noord-Limburg en [[Limburg (Nederlandse provincie)|Nederlands Limburg]]. [[André Dumont (mijnbouwkundige)|André Dumont]] richtte in 1906 achter het stationsgebouw de booronderneming Foraky op. Dat bedrijf bestaat niet meer, maar anno 2018 is op deze locatie drankenproducent Konings gevestigd. In 1931 veranderde het station in een [[spoorweghalte]], maar vanaf 1957 was deze stopplaats gesloten voor het reizigersverkeer. In de jaren 60 werd het station afgebroken en in 1970 de perrons.<ref name="Archiefbeelden" /><ref name="Jeurissen">{{aut|M. Jeurissen}}, ''Terdonk-Zonhoven, van gehucht naar parochie'', eigen uitgave, 1985.</ref>

De [[Nationale Maatschappij der Belgische Spoorwegen|NMBS]] liet in 2009 een haalbaarheidsstudie uitvoeren om in Zonhoven opnieuw een [[Station Zonhoven|spoorweghalte]] te openen. Hieruit bleek dat er voldoende reizigerspotentieel is. De spoorwegmaatschappij gaf aan [[Infrabel]] de opdracht om de benodigde infrastructuur te bestuderen.<ref>[http://www.hbvl.be/cnt/aid806338/trein-stopt-straks-in-zonhoven Trein stopt straks in Zonhoven], [[Het Belang van Limburg]] (11 maart 2009).</ref> Het nieuwe station Zonhoven is op 9 december 2012 in [[Halveweg]] geopend. Op die dag stopte na 55 jaar terug een trein in Zonhoven. Aan het station bevindt zich een bijhorend parkeerterrein met fietsenstalling. Het station Zonhoven ligt op spoorlijn 15 en ligt ongeveer een halve kilometer ten noorden van de oude spoorweghalte.<ref>[http://www.limburg-actueel.be/index.php?job=lve&id=4174#.WZgyAyhJY2w Beringen en Zonhoven opnieuw per trein bereikbaar], limburg-actueel.be (9 december 2012).</ref>

In het verleden beschikte Zonhoven naast het station in Terdonk over twee andere spoorweghaltes. Tussen mei 1904 en 1922 lag het [[station Kolveren]] in de buurtschap [[Kolveren (plaats)|Kolveren]]. Deze halte was gesloten tijdens de [[Eerste Wereldoorlog]]. Tussen 1937 en 1940 konden reizigers gebruik maken van het [[station Zonhoven-Badplaats]]. Deze laatste was een kleine spoorweghalte aan ''Sint-Pieter'', een badplaats in natuurgebied de [[Platwijers]] en op dat moment de grootste van [[Limburg (Belgische provincie)|Limburg]]. Eerst verdween het station, vervolgens de badplaats.<ref name="Jeurissen" /><ref>[https://web.archive.org/web/20080516130413/http://users.pandora.be/brail/lijn/lijn15.htm Lijn 15 - Duffel - Mol - Hasselt], geraadpleegd op 18 maart 2018.</ref>

;Tram
In het verleden was Zonhoven bereikbaar per tram. In 1899 werd een [[stoomtram]]lijn aangelegd tussen [[Hasselt (België)|Hasselt]] en [[Leopoldsburg]] via [[Beringen (stad)|Beringen]]. Deze stopte, net zoals de trein, in het Zonhovense gehucht [[Terdonk (Zonhoven)|Terdonk]]. De Limburgsche Stoom Tramweg Maatschappij baatte deze tramlijn oorspronkelijk uit, maar na 1919 was de [[Buurtspoorwegen van de provincie Limburg|NMVB-afdeling Limburg]] verantwoordelijk voor de lijn. In 1932 werd de lijn [[elektrische tram|geëlektrificeerd]]. De Duitse bezetter legde in Zonhoven tijdens de Tweede Wereldoorlog een tweede stoomtramlijn aan. Deze verbond Terdonk via het centrum van Zonhoven met de plaatsen [[Houthalen]], [[Zolder (plaats)|Zolder]], [[Heusden (Limburg)|Heusden]] en [[Koersel]]. Na de oorlog werd ook deze lijn geëlektrificeerd vanwege de hoge nood aan [[steenkool]]. Beide lijnen zijn in mei 1955 opgeheven.<ref>{{en}} [https://web.archive.org/web/20160829093825/http://www.kusee.nl/tram/11-lines.html NMVB - Tramways in Belgium], geraadpleegd op 18 augustus 2017.</ref>

;Bus
Zonhoven is bereikbaar met de [[Streekbus|bus]] via een tiental streeklijnen die geëxploiteerd worden door vervoermaatschappij [[De Lijn (vervoermaatschappij)|De Lijn]]. Het merendeel van deze lijnen verbinden provinciehoofdstad [[Hasselt (België)|Hasselt]] ten zuiden van Zonhoven met het noorden van [[Limburg (Belgische provincie)|Limburg]]. Verder beschikt Zonhoven over een [[belbus]]gebied.<ref>[https://web.archive.org/web/20170818174245/https://www.delijn.be/nl/gemeenten/gemeente/zonhoven#lijnen De Lijn - Zonhoven], [[De Lijn (vervoermaatschappij)|De Lijn]], geraadpleegd op 19 augustus 2017.</ref>

=== Vliegverkeer ===
Ten zuiden van het dorpscentrum ligt het [[Vliegveld Kiewit]], het oudste van België (1909). Hoewel het vliegveld volledig op Hasselts grondgebied ligt, zijn de gronden – ten gevolge van middeleeuwse grenstwisten – eigendom van de gemeente Zonhoven. Zonhoven heeft de gronden in [[erfpacht]] gegeven aan de motorvliegclub vzw Aero Kiewit. De huidige erfpachtovereenkomst loopt tot 2045.<ref name="Vliegveld" /><ref>[https://web.archive.org/web/20180213022103/https://www.luchtvaartgeschiedenis.be/content/kiewit-vliegveld Kiewit - vliegveld], geraadpleegd op 12 februari 2018.</ref>

=== Fietsen ===
[[Bestand:Zonhoven - Spoorlijn 18.jpg|thumb|Oud kolenspoor op de [[Teut (natuurgebied)|Teut]]]]

Het [[Limburg (Belgische provincie)|Limburgs]] [[fietsroutenetwerk]] doorkruist de gemeente Zonhoven. Het oude kolenspoor op de [[Teut (natuurgebied)|Teut]] maakt sinds een aantal jaar deel uit van het [[Fietsroutes in Vlaanderen|fietsroutenetwerk]] door Limburg. De ''Schansenroute'' is er uitgestippelde fietstocht binnen Zonhoven van 45&nbsp;km. Deze route komt voorbij enkele Zonhovense bezienswaardigheden en wordt ook wel de "klassieke kerktorenroute" genoemd. De start- en aankomstplaats liggen immers bij de [[Sint-Quintinuskerk (Zonhoven)|Sint-Quintinuskerk]] in het dorpscentrum.<ref name="Fietsen">[http://www.zonhoven.be/producten/detail/225/wandelaars-fietsers-en-ruiters Wandelaars, fietsers en ruiters], Gemeente Zonhoven, geraadpleegd op 18 maart 2018.</ref><ref>[http://www.fietsroute.org/fietsen/fietsroute/schansenroute Schansenroute (45&nbsp;km)], geraadpleegd op 9 oktober 2013.</ref> De ''Midden-Limburgroute'' is een andere uitgestippelde fietsroute van 35,5&nbsp;km die door verschillende Zonhovense natuurgebieden loopt, maar ook door buurgemeente [[Hasselt (België)|Hasselt]].<ref>[https://web.archive.org/web/20180318183342/https://www.vlaanderen-fietsland.be/fietsroutes-regio/limburgse-kempen/298 Midden-Limburgroute], geraadpleegd op 18 maart 2018.</ref> De ''Heidevennenroute'', die begint en eindigt in [[Houthalen-Helchteren]], loopt ongeveer 10&nbsp;km op Zonhovens grondgebied.<ref>[https://web.archive.org/web/20180318183218/https://www.vlaanderen-fietsland.be/fietsroutes-regio/limburgse-kempen/299 Heidevennenroute], geraadpleegd op 18 maart 2018.</ref>

Verder heeft men een [[mountainbiken|mountainbikeroute]], de ''Heideroute'', uitgestippeld. Deze is verbonden met bestaande routes in [[Genk]], [[Heusden-Zolder]] en Houthalen-Helchteren. Het geheel van lussen en inrijroutes is permanent bewegwijzerd en van start- connectieborden voorzien. De route heeft vijf startplaatsen, waarvan vier in Zonhoven. In de gehele gemeente is voor 136&nbsp;km mountainbikepaden uitgestippeld.<ref name="Fietsen" /><ref>[https://www.routeyou.com/nl/group/view/2905/mtb-zonhoven MTB Zonhoven], geraadpleegd op 19 augustus 2017.</ref>

== Onderwijs ==
De gemeente telt zes [[Basisonderwijs|basisscholen]]. Elk van de vier parochies is voorzien van kleuter- en lager onderwijs: ''De Horizon'' in [[Terdonk (Zonhoven)|Terdonk]], ''De Lettermolen'' in [[Termolen]], ''De St@rtbaan'' in [[Halveweg]] en ''De Zonnewijzer'' in het centrum. Daarnaast vertegenwoordigen basisschool ''Kosmos'' en [[Freinetonderwijs|Freinetschool]] ''De Toverfluit'' het [[gemeenschapsonderwijs]] met elk een kleuter- en lagere school. Zij bevinden zich eveneens in het centrum. Ook in het centrum van Zonhoven ligt kleuterschool ''De Kleurdoos''.<ref name="Infogids2" />

In Zonhoven kan men secundair onderwijs volgen aan twee scholen: de [[Vrije Middenschool]] (eerste graad) en het [[Sint-Jan Berchmansinstituut (Zonhoven)|Sint-Jan Berchmansinstituut]] (tweede en derde graad). De scholen werken nauw samen als zusterscholen. Ze liggen in het centrum op wandelafstand van elkaar en behoren tot de [[Scholengemeenschap voor Katholiek Secundair Onderwijs Sint-Quintinus|Scholengemeenschap Sint-Quintinus]]. Ongeveer 1.000 leerlingen volgen er onderwijs.

== Sport ==
De gemeente kent vier amateurvoetbalverenigingen die alle in de [[Provinciaal voetbal (voetbal België)|provinciale afdelingen]] spelen: [[Flandria Termolen]], [[FC Melosport Zonhoven]], [[KFC Halveweg Zonhoven]] en [[Zonhoven VV]]. Deze laatste speelde in de jaren 70 drie seizoenen in de [[Derde klasse (voetbal België)|Derde klasse]]. Naast deze vier bij de [[Koninklijke Belgische Voetbalbond|KBVB]] aangesloten clubs spelen in Zonhoven nog andere amateurploegen waaronder Tuinwijk VV, Weerstand Zonhoven en FC Wanhoop. Zonhoven is in de voetbalwereld vooral bekend om zijn damesvoetbalploegen. [[DV Zonhoven]] speelde op landelijk niveau lange tijd in de [[Tweede klasse (vrouwenvoetbal België)|Tweede Klasse]], totdat ze in 2012 met [[DV Lanaken]] fuseerden tot [[DVL Zonhoven]].<ref>[http://www.nieuwsblad.be/cnt/dmf20130528_00601600 DVL Zonhoven nieuwe fusieclub], [[Het Nieuwsblad]] (29 mei 2013).</ref> De fusieclub vestigde zich in 2015 in Genk onder de naam [[KRC Genk Ladies|Ladies Genk]].<ref>[http://www.nieuwsblad.be/cnt/dmf20150323_01594388 Ladies Genk start meteen aan de top], [[Het Nieuwsblad]] (24 maart 2015).</ref> Anno 2018 speelt de club in de [[Super League (vrouwenvoetbal België)|Super League]], de hoogste vrouwenvoetbalafdeling.

In Zonhoven zijn diverse sportfaciliteiten te vinden. De grootste is openluchtsportcentrum [[Sportcentrum Basvelden|Basvelden]] waar onder andere voetbalclub Zonhoven VV, ruiterclub Zonnehoef, de Zonhovense Atletiek Club, tennisclub TC Basveld en honk- en softbalclub [[Sunville Tigers]] onderdak voiden. Deze laatste club is actief op het hoogste niveau in België. Op de Basvelden bevinden zich zeven voetbalvelden, acht tennisvelden met tennishal, enkele beachvolleybalterreinen, twee honkbalvelden, een manege met overdekte rijpiste, een skate- en bmpx-park, twee basketbalvelden, een atletiekbaan, een petanquebaan en een [[Finse piste]] van 2.700 meter. In Halveweg is ook een openluchtsportcentrum met voetbal- en tennisvelden beschikbaar voor sportverenigingen. De grootste indoorsportaccommodatie in Zonhoven is evenementenhal Den Dijk in het dorpscentrum. Onder meer volleybalclubs Topsport Davozon (dames) en VC Helios (heren) spelen daar hun thuiswedstrijden. Deze laatste ploeg speelde lange tijd in de [[Liga B (volleybal)|Liga B]]. Naast deze evenementenhal liggen verder een sporthal in Terdonk en een sporthal bij basisschool ''Windekind'' in het centrum. Turnkring Olympia is actief in alle sporthallen van de gemeente.

In 1966 is in Zonhoven de eerste Belgische wandelvereniging opgericht, die de naam [[O.K. 50 Zonhoven]] draagt.

Andere sporen die in Zonhoven in het verleden meer beoefend werden zijn karabijnschieten, kleiduifschieten, motorsport en wielrennen.

Bekende sporters afkomstig uit Zonhoven zijn atleten [[Rik Ceulemans]] en [[Marleen Renders]], mountainbiker [[Roel Paulissen]] en voetballer [[Roger Nilis]]. Deze laatste is de vader van profvoetballer [[Luc Nilis]], die bij de jeugdploegen van KFC Halveweg actief was.

=== Cyclocross Zonhoven ===
De [[Cyclocross Zonhoven]] of de ''GP Telenet'' is een veldrit die traditioneel gezien in en rond ''de put'' of ''de kuil'' op natuurgebied [[Teut (natuurgebied)|Teut]] verreden wordt.<ref name="Cyclocross" /><ref>[https://web.archive.org/web/20171222051703/http://www.sport.be/cycling/nl/nieuws/article.html?Article_ID=816310 Hoe Zonhoven in recordtempo tot klassieker uitgroeide], cycling.be (13 oktober 2017).</ref> Sinds 2010 behoort de veldrit tot de [[Superprestige veldrijden]] met als gevolg dat vele veldrijders uit de wereldtop in Zonhoven aan de start verschijnen. De wedstrijd is voor het eerst verreden in 1958 en werd jaarlijks georganiseerd tot in 1966 een einde kwam aan de veldrit. In 2005 is de wedstrijd nieuw leven ingeblazen en sinds 2011 is er ook een editie voor vrouwen. [[Sven Nys]] is met vijf zeges de recordhouder bij de mannen. [[Sanne Cant]] won reeds viermaal bij de vrouwen.

== Politiek en bestuur ==
=== Structuur ===
Zonhoven ligt in het [[kieskanton]] [[Kanton Hasselt|Hasselt]] (dat overeenkomt met het [[provinciedistrict]] [[provinciedistrict Hasselt|Hasselt]]) en het [[kiesarrondissement]] [[Kieskring Limburg|Hasselt-Tongeren-Maaseik]] (dat identiek is aan de [[kieskring]] [[Kieskring Limburg|Limburg]]). Voorts hoort Zonhoven bij het [[gerechtelijk arrondissement]] [[Gerechtelijk arrondissement Limburg|Limburg]], het [[Bestuurlijk arrondissement (België)|bestuurlijk arrondissement]] [[Arrondissement Hasselt|Hasselt]] en het [[gerechtelijk kanton]] [[Houthalen-Helchteren (kanton)|Houthalen-Helchteren]].

{| class="wikitable" style="font-size:85%; text-align:center;"
!colspan="2" | Zonhoven ||[[Supranationalisme|Supranationaal]] || colspan="2" | [[Staat (politiek)|Nationaal]] || [[Gemeenschap (België)|Gemeenschap]] || [[Gewesten van België|Gewest]] || [[Provincies van België|Provincie]] || [[Arrondissement]] || [[Provinciedistrict]] || [[Kieskanton|Kanton]] || [[Belgische gemeente|Gemeente]]
|-
! rowspan="3" ! style="font-size:85%;" | Administratief!!Niveau
| {{EU}} ||colspan="2" | {{BE}} || colspan="2" | {{BE-vlag|Vlaanderen}} || {{BE-vlag|Limburg}} || colspan="3" | [[Arrondissement Hasselt|Hasselt]] || '''Zonhoven'''
|-
! Bestuur
|''[[Europese Commissie]]''||colspan="2" | ''[[Belgische regering]]''|| colspan="2" | ''[[Vlaamse regering]]''|| colspan="4" | ''[[Deputatie (provinciebestuur)|Deputatie]]'' ||''[[College van burgemeester en schepenen|Gemeentebestuur]]''
|-
! Raad
|''[[Europees Parlement]]''||''[[Kamer van volksvertegenwoordigers|Kamer van<br/>volksvertegenwoordigers]]''|| colspan="3" | ''[[Vlaams Parlement]]'' || colspan="4" | ''[[Provincieraad]]'' || ''[[Gemeenteraad]]''
|-
!colspan="2"|[[Kiesomschrijving]]
|[[Vlaamse Gemeenschap|Nederlands Kiescollege]]||colspan="5"|[[Kieskring Limburg]]||[[Kieskring Limburg|Hasselt-Tongeren-Maaseik]]|| [[Provinciedistrict Hasselt|Hasselt]]|| [[kanton Hasselt|Hasselt]]||'''Zonhoven'''
|-
!colspan="2"|[[Verkiezingen in België|Verkiezing]]
| ''[[Europese Parlementsverkiezingen|Europese]]''||colspan="2" | ''[[Belgische federale verkiezingen|Federale]]''|| colspan="2" | ''[[Vlaamse verkiezingen|Vlaamse]]''|| colspan="4" | ''[[provincieraadsverkiezingen|Provincieraads-]]'' || ''[[gemeenteraadsverkiezingen|Gemeenteraads-]]''
|}

=== Gemeentebestuur ===
{{Zie ook|Zie ook [[Lijst van burgemeesters van Zonhoven]]}}

==== College van burgemeester en schepenen ====
Het [[college van burgemeester en schepenen]] van Zonhoven telt een burgemeester en zeven schepenen.<ref>[http://www.zonhoven.be/diensten/detail/2780/schepencollege Het schepencollege van Zonhoven (2013-2018)], Gemeente Zonhoven, geraadpleegd op 18 augustus 2017.</ref> Voor de periode 2013-2018 wordt het schepencollege gevormd door een samenwerking tussen [[Open Vlaamse Liberalen en Democraten|Open Vld]] van [[burgemeester]] [[Johny De Raeve]] en [[Christen-Democratisch en Vlaams|CD&V]] van eerste schepen Kristien Smets. Beide partijen vormen een [[coalitie]] met de lokale partij Voluit Zonhoven. Deze heeft één zetel in het college en is vertegenwoordigd door Eric Vos.

Kristien Smets verving per 1 januari 2015 eerste schepen en partijgenoot Jef Hulsmans.<ref>[http://www.hbvl.be/cnt/blwva_01437902/nieuwe-schepen-legt-eed-af Nieuwe schepen legt eed af], [[Het Belang van Limburg]] (19 december 2014).</ref> Lieve Vandeput (CD&V) verving per 1 januari 2016 vijfde schepen Christine Bernaert (Open Vld).<ref>[https://web.archive.org/web/20160907014528/http://zonhoven.cdenv.be/sites/zonhoven/files/magazine/pdf/zonh107-gecorrigeerd-3.pdf Kersverse nieuwe CD&V schepen Lieve Vandeput], ''Wij Goed Gezind Onderweg'', [[Christen-Democratisch en Vlaams|CD&V]] Zonhoven, geraadpleegd op 20 december 2017.</ref><ref>[http://www.nieuwsblad.be/cnt/dmf20121221_00410726 Nieuwe bevoegdheid Masterplan in Zonhoven], [[Het Nieuwsblad]] (22 december 2012).</ref> Tot 2016 vaardigde de CD&V slechts één schepen in het college van burgemeester en schepenen af, maar sindsdien is de partij met twee schepenen vertegenwoordigd in het college.

Vanaf 2019 heeft Open Vld de absolute meerderheid in de gemeenteraad en zijn alle schepenen van deze partij.

{| class="wikitable"
! Functie en bevoegdheden!! Naam!! colspan="2" | Partij
|-
| '''Burgemeester'''<br />Openbare werken, werken in eigen beheer, bevolking en burgerlijke stand en personeel
| [[Johny De Raeve]]
| style="width:3px; background-color:blue;" | || [[Open Vlaamse Liberalen en Democraten|Open Vld]]
|-
| '''Eerste schepen'''<br />financiën, sport en jeugd
|Bram De Raeve
| style="width:3px; background-color:blue;" | || [[Open Vld]]
|-
| '''Tweede schepen'''<br />omgeving, mobiliteit en wonen
| Frederick Vandeput
| style="width:3px; background-color:blue;" | || [[Open Vlaamse Liberalen en Democraten|Open Vld]]
|-
| '''Derde schepen'''<br />cultuur en toerisme
| Johan Vanhoyland
| style="width:3px; background-color:blue;" | || [[Open Vlaamse Liberalen en Democraten|Open Vld]]
|-
| '''Vierde schepen'''<br />welzijn en economie
| Frank Vandebeek
| style="width:3px; background-color:blue;" | || [[Open Vlaamse Liberalen en Democraten|Open Vld]]
|-
| '''Vijfde schepen'''<br />openbare werken en patrimonium
| Johan Schraepen
| style="width:3px; background-color:blue;" | || [[Open Vld]]
|-
| '''Zesde schepen'''<br />Sociale zaken.
| Ria Hendrikx
| style="width:3px; background-color:blue;" | || [[Open Vlaamse Liberalen en Democraten|Open Vld]]
|-
! colspan="4" |
|-
| '''[[Gemeentesecretaris]]'''<br />Verslaggeving, coördinatie en voorbereiding
| Bart Telen
| style="width:3px;" | ||
|}

==== Gemeenteraad ====
De huidige [[gemeenteraad]] is verkozen bij de [[Belgische lokale verkiezingen 2018|gemeenteraadsverkiezingen van 14 oktober 2018]]. De Zonhovense gemeenteraad telt 27 zetels.<ref>[http://www.zonhoven.be/diensten/detail/2778/gemeenteraad De gemeenteraad van Zonhoven (2013-2018)], Gemeente Zonhoven, geraadpleegd op 18 augustus 2017</ref> De drie coalitiepartijen bezitten samen 16 van de 27 zetels in de gemeenteraad. De overige elf zetels zijn ingenomen door het kartel van [[Socialistische Partij Anders|sp.a]]-[[Groen (partij)|Groen]] met vijf zetels, [[Nieuw-Vlaamse Alliantie|N-VA]] met vier zetels en door de twee onafhankelijke gemeenteraadsleden Marc Bammens en Patrick Wissels die respectievelijk voor sp.a en [[Vlaams Belang]] verkozen zijn.<ref>[http://www.hbvl.be/cnt/blwva_01577786/gemeenteraadslid-marc-bammens-stapt-op-uit-sp-a Gemeenteraadslid Marc Bammens stapt op uit sp.a], [[Het Belang van Limburg]] (14 maart 2015).</ref> De lokale partij Jong & Dynamisch haalde geen zetels.

==== Lokale partijen ====
De Zonhovense politiek wordt gekenmerkt door [[Kartel (politiek)|kartelvorming]]. De [[Partij voor Vrijheid en Vooruitgang|PVV]] en de [[Volksunie|VU]] kwamen in 1976 en 1982 samen op onder de kieslijst ''KARTEL''. In 1994 kwam de VU dan weer samen op met de [[Christelijke Volkspartij (België)|CVP]] onder de kieslijst ''ZONEVE''. Sinds 2006 komen [[sp.a]] en [[Groen (partij)|Groen]] op onder een gezamenlijk kartel.

Sinds 1982 is PVV/[[Open Vlaamse Liberalen en Democraten|VLD/Open Vld]] de grootste partij in Zonhoven. In 1988 besloten de andere partijen in de gemeenteraad – de CVP, de VU en de [[Socialistische Partij (België)|SP]] – samen te werken en een coalitie te vormen tegen de liberalen van de PVV. In 1994 en 2000 behaalde VLD een absolute meerderheid in de Zonhovense gemeenteraad. Sinds 2006 bestond het politiek bestuur van Zonhoven uit een coalitie van de VLD, die haar absolute meerderheid dat jaar verloor, en de [[Christen-Democratisch en Vlaams|CD&V]]. Sinds 1 januari 2008 is [[Johny De Raeve]] (VLD) [[burgemeester]] van Zonhoven nadat [[Marilou Vanden Poel-Welkenhuysen]] na de [[Belgische lokale verkiezingen 2006|gemeenteraadsverkiezingen van 2006]] nog één jaar burgemeester was. In 2012 werd Open Vld andermaal de grootste partij in Zonhoven.

Bij de [[Belgische lokale verkiezingen 2012|gemeenteraadsverkiezingen van 2012]] deden voor het eerst twee lokale partijen mee. Jong & Dynamisch behaalde geen zetels. De partij is opgericht door Olivier Goessens en legt nadruk op aandacht voor jeugd. De kandidaten die voor deze partij opkwamen, waren alle onder de leeftijd van 26 jaar.<ref>[http://deredactie.be/cm/vrtnieuws/2.17375/limburg/Zonhoven/1.1384570 Nieuwe politieke partij in Zonhoven: Jong & Dynamisch], [[deredactie.be]] (30 juli 2012).</ref> Een andere lokale partij, Voluit Zonhoven, stapte onder leiding van Eric Vos mee in de coalitie tussen Open Vld en CD&V en heeft één zetel in de gemeenteraad. In oktober 2017 maakte Open Vld bekend dat schepen Eric Vos overstapt naar de partij en Voluit Zonhoven verlaat.<ref>[http://zonhoven.openvld.be/?type=nieuws&pageid=94578 Ook schepen Eric Vos kiest voor open Vld Zonhoven], [[Open Vld]] Zonhoven (6 oktober 2017).</ref> Twee jaar voordien stapte meer dan de helft van leden van Voluit Zonhoven over naar PLUZ, een nieuwe lokale partij in Zonhoven met als voorzitter Bart Vanderstraeten.<ref>[https://www.hln.be/regio/zonhoven/pluz-is-nieuwe-politieke-partij~a078b52d/ PLUZ is nieuwe politieke partij], [[Het Laatste Nieuws]] (15 oktober 2015).</ref>

==== Resultaten gemeenteraadsverkiezingen sinds 1976 ====
{| class="wikitable" style="text-align:center; font-size:100%;"
! style="text-align:left;" colspan=2| Partij of kartel
! colspan="2"| 10-10-1976<ref name="fgov">[http://www.ibzdgip.fgov.be/result/nl/main.html Gegevens 1976-2000: Verkiezingsdatabase Binnenlandse Zaken], geraadpleegd op 2 november 2012.</ref>
! colspan="2"| 10-10-1982<ref name="fgov" />
! colspan="2"| 9-10-1988<ref name="fgov" />
! colspan="2"| [[Belgische lokale verkiezingen 1994|9-10-1994]]<ref name="fgov" />
! colspan="2"| [[Belgische lokale verkiezingen 2000|8-10-2000]]<ref name="fgov" />
! colspan="2"| [[Belgische lokale verkiezingen 2006|8-10-2006]]<ref>[https://web.archive.org/web/20160314155624/http://vlaanderenkiest.be/verkiezingen2006/lijsten.html?nis=71066&type=ge#tabevent_tab_uitslagen_GE Gegevens 2006: www.vlaanderenkiest.be/verkiezingen2006], geraadpleegd op 21 mei 2013.</ref>
! colspan="2"| [[Belgische lokale verkiezingen 2012|14-10-2012]]<ref>[http://www.vlaanderenkiest.be/verkiezingen2012/index.html#/gemeente/71066/uitslagen Gegevens 2012: www.vlaanderenkiest.be/verkiezingen2012], geraadpleegd op 2 november 2012.</ref>
! colspan="2"| [[Belgische lokale verkiezingen 2018|14-10-2018]]
! colspan="2"| [[Belgische lokale verkiezingen 2024|13-10-2024]]
|-
! style="text-align:left;" colspan=2|Stemmen / Zetels!!%!!23!!%!!25!!%!!25!!%!!25!!%!!25!!%!!25!!%!!27!!%!!27!!%!!27
|-
|style="width: 3px" bgcolor=blue |
| style="text-align:left;"| <small>[[Open Vlaamse Liberalen en Democraten|KARTEL<sup style="color:red">A</sup>/ PVV<sup style="color:red">1</sup>/ VLD<sup style="color:red">2</sup>/ Open Vld<sup style="color:red">3</sup>]]</small>|| rowspan="2" |38,99<sup style="color:red">A</sup>|| rowspan="2" |9|| rowspan="2" style="background-color:blue;color:white" |44,79<sup style="color:white">A</sup>|| rowspan="2" style="background-color:blue;color:white" |'''12'''||style="background-color:blue;color:white" |37,43<sup style="color:white">1</sup>||style="background-color:blue;color:white" |11||style="background-color:blue;color:white" |48,36<sup style="color:white">2</sup>||style="background-color:blue;color:white" |'''15'''||style="background-color:blue;color:white" |47,6<sup style="color:white">2</sup>||style="background-color:blue;color:white" |'''14'''||style="background-color:blue;color:white" |38,68<sup style="color:white">2</sup>||style="background-color:blue;color:white" |'''10'''||style="background-color:blue;color:white" |33,38<sup style="color:white">3</sup>||style="background-color:blue;color:white" |'''11'''||style="background-color:blue;color:white" |42,9<sup style="color:white">3</sup>||style="background-color:blue;color:white" |'''14'''|| style="background-color:blue;color:white" |47,2<sup style="color:white">3</sup>|| style="background-color:blue;color:white" |'''16'''
|-
|style="width: 3px" bgcolor=yellow |
| style="text-align:left;"| <small> KARTEL<sup style="color:red">A</sup> / [[Volksunie|VU<sup style="color:red;">1</sup>]] / ZONEVE<sup style="color:red">B</sup> / [[Nieuw-Vlaamse Alliantie|N-VA<sup style="color:red;">2</sup>]]</small>||14,4<sup style="color:red;">1</sup>||'''3'''|| rowspan="2" |21,05<sup style="color:red">B</sup>|| rowspan="2" | 6||-|| ||-|| ||19,27<sup style="color:red;">2</sup>|| 5||16,2<sup style="color:red;">2</sup>||4||18,2<sup style="color:red;">2</sup>||5
|-
| style="width: 3px" bgcolor="orange" |
| style="text-align:left;" | [[Christen-Democratisch en Vlaams|<small>CVP<sup style="color:red">1</sup> / ZONEVE<sup style="color:red">B</sup> / CD&V<sup style="color:red">2</sup> / CD&V-Groen<sup style="color:red">D</sup>/ cd&v connect<sup style="color:red">3</sup></small>]]|| style="background-color:orange" |44,23<sup style="color:white">1</sup>|| style="background-color:orange" |'''11'''||31,3<sup style="color:red">1</sup>||8||22,53<sup style="color:red">1</sup>||'''6'''||17,29<sup style="color:red">1</sup>||4||19,82<sup style="color:red">2</sup>||'''5'''||11,05<sup style="color:red">2</sup>||'''3'''|| rowspan="2" |17,0<sup style="color:red">D</sup>|| rowspan="2" |4||7,8<sup style="color:red">3</sup>||1
|-
| style="width: 3px" bgcolor="green" |
| style="text-align:left;" |<small>[[Groen (politieke partij)|Agalev<sup style="color:red">1</sup> / sp.a-Groen<sup style="color:red">C</sup> / CD&V-Groen<sup style="color:red">D</sup>]]</small>||-||  ||-||  ||4,22<sup style="color:red">1</sup>||0||5,15<sup style="color:red">1</sup>||0||5,47<sup style="color:red">1</sup>||0|| rowspan="2" |26,96<sup style="color:red">C</sup>|| rowspan="2" | 7|| rowspan="2" |20,76<sup style="color:red">C</sup>|| rowspan="2" | 6||-||
|-
| style="width: 3px" bgcolor="red" |
| style="text-align:left;" |[[Vooruit (politieke partij)|<small>SP<sup style="color:red">1</sup>/ sp.a-Groen<sup style="color:red">C</sup>/ Zonshoven<sup style="color:red">2</sup>/ Vooruit<sup style="color:red">3</sup></small>]]||15,85<sup style="color:red">1</sup>||'''3'''||23,91<sup style="color:red">1</sup>||'''5'''||21,41<sup style="color:red">1</sup>||'''5'''||15,7<sup style="color:red">1</sup>||4||20,19<sup style="color:red">1</sup>||5||14,1<sup style="color:red">2</sup>||3||12,3<sup style="color:red">3</sup>||3
|-
| style="width: 3px" bgcolor="#8b4513" |
| style="text-align:left;"| <small>[[Vlaams Blok]]<sup style="color:red;">1</sup>/ [[Vlaams Belang]]<sup style="color:red;">2</sup></small>||-|| ||-|| ||-|| ||5,68<sup style="color:red;">1</sup>||0||9,45<sup style="color:red;">1</sup>||2||14,53<sup style="color:red;">2</sup>||3||6,57<sup style="color:red;">2</sup>||1||9,8<sup style="color:red;">2</sup>||2||9,9<sup style="color:red;">2</sup>||2
|-
|style="width: 3px" bgcolor=white |
| style="text-align:left;"| <small>Voluit Zonhoven</small>||-|| ||-|| ||-|| ||-|| ||-|| ||-|| ||6,63||'''1'''||-|| ||-||
|-
| style="width: 3px" bgcolor="white" |
| style="text-align:left;" | <small>Anderen<sup>(*)</sup></small>||''0,93''|| ''0''||''-''||  ||''-''||  ||''4,04''|| ''0''||''-''||  ||''-''|| ||''2,33''|| ''0''||''-''|| ||''4,6''||''0''
|-
! style="text-align:left;" colspan=2|Totaal stemmen !!colspan="2"|9524!!colspan="2"| 10840!!colspan="2"|11948!!colspan="2"|12762!!colspan="2"|13677!!colspan="2"|14781!!colspan="2"|15107!!colspan="2"|15544!!colspan="2"|11019
|-
! style="text-align:left;" colspan=2|Opkomst % !!colspan="2"| !!colspan="2"| !!colspan="2"|96,83!!colspan="2"|95,83!!colspan="2"|94,74!!colspan="2"|95,73!!colspan="2"|92,73!!colspan="2"|93,7!!colspan="2"|64,3
|-
! style="text-align:left;" colspan=2|Blanco en ongeldig %!!colspan="2"|3,08!!colspan="2"| 5,65!!colspan="2"|4,48!!colspan="2"|3,78!!colspan="2"|4,79!!colspan="2"|4,25!!colspan="2"|3,50!!colspan="2"|4,6!!colspan="2"|0,5
|}
<small>4,6De zetels van de gevormde meerderheid staan vetjes afgedrukt. De grootste partij staat in kleur.</small><br /><small>De rode cijfers naast de gegevens duiden aan onder welke naam de partijen telkens bij een verkiezing opkwamen.</small><br /><small> (*) '''1976''': CSD (0,93%) / '''1994''': [[Algemeen Ouderen Verbond (België)|AOV]] (0,86%), Hét (2,31%), ZZZ (0,87%) / '''2012''': Jong & Dynamisch (2,33%) / '''2024''': PRO ZOnhoven (3,2%), CDA (1,4%)</small>

=== Zustergemeente ===
Zonhoven heeft één [[jumelage]], met [[Gayndah]] in de [[Australië (land)|Australische]] staat [[Queensland]]. Het samenwerkingsverband is vooral gefocust op toerisme.<ref>[http://www.zonhoven.be/producten/detail/144/partnerstad-gayndah Partnerstad Gayndah], Gemeente Zonhoven, geraadpleegd op 2 april 2013.</ref> De jumelage ontstond na een ontmoeting tussen Zonhovenaar Godfried Vaes en Australiër Mike Goebel in [[Papoea-Nieuw-Guinea]]. De vriendschap werd hechter en op 13 maart 1989 is in Gayndah het vriendschapsverband bekendgemaakt. Op 7 juli dat jaar gebeurde deze bekendmaking in Zonhoven. Momenteel is Gayndah de enige plaats in Australië met een zustergemeente of partnerstad in België.<ref>[http://www.nieuwsblad.be/cnt/blwva_01370793 Zonhoven en Gayndah (Australië) vieren 25 jaar verbroedering], [[Het Nieuwsblad]] (13 november 2014).</ref><ref>{{aut|R. Jaenen}}, "25 jaar verbroedering met Gayndah" in ''De Zonhovenaar'' 2014, afl. 3, 4-5.</ref> In Gayndah is een park naar Zonhoven vernoemd.

=== Wapen en vlag ===
{{Zie hoofdartikel|Wapen van Zonhoven}}
[[Bestand:Zonhoven_wapen.svg|thumb|rechts|Vlag van Zonhoven]]
Zonhoven gebruikte doorheen haar geschiedenis diverse wapens. Een eerste zegel dateert uit de eerst helft van de 15e eeuw en laat een aantal [[Dwarsbalk (heraldiek)|dwarsbalk]]en zien met daarboven de patroonheilige [[Quintinus|Sint-Quintinus]]. Het tweede zegel toont de heilige en een kruis met in een schildhoek achttien blokjes. In 1558 werd Sint-Quintinus vervangen door een [[Helm (hoofddeksel)|helm]] met [[helmteken]]. In 1593 werd een [[Leeuw (heraldiek)|leeuw]] toegevoegd. Eind 18e eeuw werd het wapenschild van de adellijke familie [[De Villenfagne de Vogelsanck]], op dat moment de lokale heren, op het wapen afgebeeld.

Op 6 februari 1822 verleende [[Willem I der Nederlanden|Willem I]] per [[koninklijk besluit]] het huidige gemeentewapen aan Zonhoven. Omdat het wapen ten tijde van het [[Verenigd Koninkrijk der Nederlanden]] is verleend, spreekt men van de [[rijkskleuren]] of de kleuren van [[Huis Nassau|Nassau]]: blauw en goud. Op 29 mei 1838 is het wapen een tweede maal aan Zonhoven toegekend. Ondanks voorstellen van de [[Vlaamse Heraldische Raad]] om het wapen aan te passen is het Nederlandse wapen nog altijd in gebruik.<ref>{{en}} [http://www.ngw.nl/heraldrywiki/index.php?title=Zonhoven Heraldry of the World - Zonhoven], geraadpleegd op 27 december 2013.</ref><ref>{{aut|L. Viaene-Awouters en [[Ernest Warlop|E. Warlop]]}}, ''[[Gemeentewapens in België|Gemeentewapens in België: Vlaanderen en Brussel]]'', [[Brussel (stad)|Brussel]], Uitgeverij [[Dexia]], 2002.</ref> De [[blazoen]]ering van het wapen luidt als volgt: "Van [[Azuur (heraldiek)|lazuur]] beladen met een [[zon]] van goud",<ref>[http://www.therightproductions.nl/hogeraadvanadel/index.php?id=109&wapen=1296 Zonhoven], [[Hoge Raad van Adel]], geraadpleegd op 11 augustus 2014.</ref> oftewel "In lazuur een stralende zon van goud".<ref>[https://web.archive.org/web/20171222052111/https://heraldiek.onroerenderfgoed.be/node/991 Databank Heraldiek - Zonhoven (wapen)], geraadpleegd op 19 december 2017.</ref>

{{Zie hoofdartikel|Vlag van Zonhoven}}
[[Bestand:Zonhoven vlag.svg|thumb|rechts|Wapen van Zonhoven]]
De vlag van Zonhoven is gelijk aan het gemeentewapen. Ze heeft een blauwe achtergrond waarop een zon met een [[gezicht]] afgebeeld is. De zon op de vlag verwijst echter niet naar de zon in haar betekenis van ster, maar naar de ''Son''. Dat is afkomstig van ''Sonuwe'', een oude benaming van de [[Zonderikbeek]] die door de gemeente stroomt. De vlag is bij [[ministerieel besluit]] op 4 januari 1995 aan Zonhoven toegekend.<ref>[https://web.archive.org/web/20171222052421/https://heraldiek.onroerenderfgoed.be/node/992 Databank Heraldiek - Zonhoven (vlag)], geraadpleegd op 19 december 2017.</ref>

== Bekende Zonhovenaren ==
<!---LET OP - PLAATS HIER ENKEL ENCYCLOPEDISCH RELEVANTE PERSONEN MET EEN GEACCEPTEERD ARTIKEL OP WIKIPEDIA WAARVAN VIA EEN BETROUWBARE BRON NA TE GAAN IS OF ZE HIER THUISHOREN. HOUD CHRONOLOGIE AAN. VOEG GEEN PERSONEN TOE DIE NOG LEVEN EN HIER ENKEL WOONACHTIG ZIJN IN VERBAND MET DE ALGEMENE VERORDENING GEGEVENSBESCHERMING/PRIVACYWETGEVING--->
* [[Matthijs Jacobs]] (1683-1748), kroniekschrijver en rentmeester
* [[Pieter Jan van Paesschen]] (1809-1887),  dirigent, componist en organist
* [[Nicetas Doumen]] (1876-1955) onderwijzer, auteur, dichter
* [[Alfons Jeurissen (senator)|Alfons Jeurissen]] (1900-1969), politicus en ondernemer
* [[Luc Indestege]] (1901-1974), auteur
* [[Jos Vandeloo]] (1925-2015), auteur
* [[Alfons Saenen]] (1925-2016), politicus en burgemeester van [[Bonheiden]]
* [[Andries Welkenhuysen]] (1929-2020), historicus, latinist, mediëvist en hoogleraar
* [[Roger Nilis]] (1938-2011), voetballer
* [[Marilou Vanden Poel-Welkenhuysen]] (1941), voormalig parlementslid
* [[Wilfried Van Moer]] (1945-2021), voetballer
* [[Fred Bellefroid]] (1945-2022), beeldhouwer
* [[Leah Thys]] (1945), actrice
* [[Marie-Josée Bauwen]] (1951-2021), politicus en senator
* [[Chris Thys]] (1954), actrice
* [[Lieve Baeten]] (1954-2001), auteur en illustrator kinderboeken
* [[Johny De Raeve]] (1961), advocaat en politicus
* [[Luc Nilis]] (1967), voetballer
* [[Koen Buyse]] (1977), zanger en popmuzikant
* [[Tim Vanhamel]] (1977), muzikant en gitarist
* [[Rachid Tibari]] (1980), voetballer
* [[Charlotte Timmers]] (1988), actrice
* [[Elias Sierra]] (2001), voetballer

== Externe links ==
* [http://www.zonhoven.be/ Officiële website van de gemeente Zonhoven]
* [https://inventaris.onroerenderfgoed.be/erfgoedobjecten/121014 Inventaris onroerend erfgoed gemeente Zonhoven]

{{Appendix||2=
== Bronnen ==
* {{aut|Broux, Maurice}}, ''Terugblik op Zonhoven'', Zonhoven, uitgegeven door heemkundige kring, 2013, 250 p.
* {{aut|Daemen, Leo}} en {{aut|Welkenhuysen, Andries}}, ''Het hart van Zonhoven: album met commentaar, samengesteld naar aanleiding van 200 jaar Sint-Quintinuskerk en Gemeentehuis (1788)'', Zonhoven, uitgegeven door gemeentebestuur, 1988, 299 p.
* {{aut|Jeurissen, Marcel}}, ''Terdonk-Zonhoven, van gehucht naar parochie'', eigen uitgave, 1985.
* {{aut|Melis, H.C.}}, ''Index op Zonhoven'', eigen uitgave, 1945, 59 p.
* {{aut|Melis, H.C.}}, ''Zonhoven'', Hasselt, uitgegeven door Leon Crollen, 1948, 230 p.
* {{aut|Mertens, Jan}} en {{aut|[[Jos Molemans|Molemans, Jos]]}}, ''Toponymie van Zonhoven. Historisch-naamkundige studie'', Zonhoven, uitgegeven door gemeentebestuur, 1982, 668 p.
* {{aut|Rubens, André}}, ''Zonhoven: van landbouwersgemeente tot mijnwerkersdorp'', Zonhoven, eigen uitgave, 1953, 287 p.
* {{aut|Switten, Marcel}}, ''Zonhoven: poort tot de Kempen'', Zonhoven, Het Streekboek, 1988, 88 p.
* {{aut|Switten, Marcel}}, ''Archiefbeelden Zonhoven'', Zonhoven, Tempus Pulishings, 2000, 127 p.
* {{aut|Switten, Marcel}}, ''Kleine gids voor Zonhoven'', Zonhoven, uitgegeven door heemkundige kring, 2003, 46 p.

== Referenties ==
{{References-scroll||height=300}}
}}
{{Commonscat|Zonhoven}}
{{Navigatie gemeente Zonhoven}}
{{Navigatie provincie Limburg (België)}}
{{Coor title dms|50|59|14|N|5|22|2|E|type:city_region:BE}}

[[Categorie:Plaats in Limburg (België)]]
[[Categorie:Zonhoven| ]]