Lijst van Nederlandse versteende uitdrukkingen met een naamval

Het Nederlands kent tal van vaste uitdrukkingen, waarin naamvallen voorkomen die buiten zulke uitdrukkingen niet meer voorkomen. Deze uitdrukkingen worden versteend genoemd.

Onderstaande (onvolledige) lijst is een opsomming van deze uitdrukkingen, met waar nodig een (korte) toelichting.

Lijst

  A · B · C · D · E · F · G · H · I · J · K · L · M · N · O · P · Q · R · S · T · U · V · W · X · Y · Z  

A
trefwoord	uitdrukking	bijzonderheden
aanhalen	ter aangehaalder plaatse te aangehaalder plaatse ter aangehaalde plaatse
aanhoren	ten aanhoren van
aanschouwen	ten aanschouwen van
aanstoot	steen des aanstoots
aanval	ten aanval
aanvulling	ter aanvulling
aanwending	ter aanwending van
aanzien	te dien (mijnen, haren, zijnen, uwen, hunnen) aanzien
	ten aanzien van
aanzienlijk	van aanzienlijken huize
aard	uit de aard der zaak, uit den aard der zaak
	van dien aard
aarde	ter aarde	ter aarde bestellen = begraven
achter	ten achteren ten achter
adellijk	van adellijken huize
afdoening	ter afdoening van
algemeen	ten algemenen nutte
alle	in allen gevalle	betekenis: wat er ook gebeurt
	in allerijl
	te allen tijde
	u aller aanwezigheid u aller naam u aller vriend
ander	ten andere
	ten anderen male
	ter andere zijde
	uit anderen hoofde
anderszins	anderszins	betekenis: afwijkend, anders, verschillend
anderzijds	anderzijds	betekenis: aan de andere kant
anker	ten anker liggen
antwoord	ten antwoord
ar	in arren moede	ar(re) betekent spijtig of ten einde raad
assistentie	ter assistentie
attentie	te mijner (jouwer, uwer, harer, zijner, onzer, hunner) attentie
	ter attentie van
avond	's avonds
B
trefwoord	uitdrukking	bijzonderheden
baat	te baat
	te eigen bate ten eigen bate
	te mijnen (jouwen, uwen, haren, zijnen, onzen, hunnen) bate
	ten bate van
beantwoording	ter beantwoording
bedrag	ten bedrage van
been	ter been	ter duidt hier op een meervoud
begin	in den beginne
	van den beginne af
behoeve	te mijnen (uwen, haren, zijnen, onzen, hunnen) behoeve	behoeve is een verouderde vorm van behoefte
	ten behoeve van
behoorlijk	ten behoorlijken tijde
bekostiging	ter bekostiging
bekwaam	te bekwamer tijd
belang	in u beider belang in ons aller belang
believen	te mijnen (uwen, haren, zijnen, onzen, hunnen) believe	believen betekent: behagen
	ten believe van
beloop	ten belope van
benefice	ter benefice van	benefice betekent: voordeel
beoordeling	ter beoordeling
berde	te berde brengen	betekenis: plank, houten bord; alleen in deze uitdrukking
berg	te berge rijzen
beschikking	te mijner (jouwer, uwer, harer, zijner, onzer, hunner) beschikking
	ter beschikking van
besluit	ten besluite van
bespreking	ter bespreking
best	ten beste
bestemd	te bestemder plaatse ter bestemde plaatse
	te bestemder tijd
	te bestemder ure
bestrijding	ter bestrijding van
beurs	ter beurze
beurt	te beurt vallen
bevoegd	ter bevoegder plaatse ter bevoegde plaatse te bevoegder plaatse
beweging	eigener beweging	betekenis: uit eigen beweging
bewijs	ten bewijze van
bezichtigen	ter bezichtiging
biecht	te biecht gaan
blijk	ten blijke
blind	in den blinde
bloed	tot bloedens toe
	van koninklijken bloede
boek	te boek (staan)
boos	uit den boze
boven	te boven
breed	in den brede
	ter breedte van
brood	om den brode
buiten	te buiten
bureel	te mijnen (uwen, haren, zijnen, onzen, hunnen) burele	bureel betekent: bureau
	ten burele van
C
trefwoord	uitdrukking	bijzonderheden
communie	ter communie gaan te communie gaan
contemplatie	ter contemplatie van	betekenis: het in aanmerking nemen van iemand of iets
controle	ter controle
controlering	ter controlering van
correctie	ter correctie van
D
trefwoord	uitdrukking	bijzonderheden
dag	daags	Als bijwoord is daags een verstard genitief, het bijvoeglijk naamwoord heeft daarentegen een bijvoeglijke s
	des daags 's daags	(zeer) weinig gebruikt
	‘s anderendaags	voornamelijk Zuid-Nederlands
	aan de dag leggen aan den dag leggen
	dezer dagen
	heden ten dage
	ten dage van
	ten huidigen dage
	voor de dag komen voor den dag komen
dans	ten dans
deel	in allen dele
	in genen dele
	ten deel vallen
	ten dele
departement	ten departemente
derde	ten derde
	ten derden male
detriment	ten detrimente van	detriment betekent: schade, nadeel of verlies
deze	bij (in, na, namens, te, voor) dezen
	te dezer plaatse
	te dezer/dier zake
dezerzijds	van onze/mijn kant/zijde
die	en wat dies meer zij	betekenis: enzovoorts, en dergelijke(n)
	met dien verstande
	te dien aanzien/einde/opzichte
	uit dien hoofde
	van dien
	van dien aard
dienst	te mijnen (uwen, haren, zijnen, onzen, hunnen) dienste
	ten dienste van
dikte	ter dikte van
dinsdag	's dinsdags	minder frequent wegens de uitspraak "'s d…"
discussie	ter discussie
doel	ten doel
doen	in goeden doen
dom	zich van de domme houden, van den domme houden
donderdag	's donderdags	minder frequent wegens de uitspraak "'s d…"
dood	ten dode (opgeschreven)
	ter dood veroordelen ter dood brengen
	uit den dode opstaan
doop	ten doop
duivel	des duivels
duur	op de lange duur
	op den duur op de duur
E
trefwoord	uitdrukking	bijzonderheden
eed	onder ede
een	ter ener zijde, ter eenre zijde
eenvoud	in eenvoud des harten
eer	te mijner (jouwer, uwer, harer, zijner, onzer, hunner) ere
	ter ere van
	ter meerdere eer en glorie
eerste	ten eerste
eeuwig	in der eeuwigheid
	ten eeuwigen dage
eigen	ten eigen bate, te eigen bate
eind	te dien einde
	ten einde brengen
	ten einde raad
einde	ten einde (met spatie)	betekenis: aan het einde
	ten einde toe
elf	te elfder ure
enenmale	ten enenmale
enerzijds	enerzijds	betekenis: aan de ene kant
enig	te eniger tijd
F
trefwoord	uitdrukking	bijzonderheden
faam	te goeder naam en faam
faveur	ten faveure van	faveur betekent: gunst
feit	in feite
fine	ter fine van	fine is juridisch jargon met als betekenis: ten behoeve van
G
trefwoord	uitdrukking	bijzonderheden
gans	van ganser harte	gans betekent: geheel, helemaal
gast	te gast
gebrek	ingebrekestelling
gebrek	in gebreke stellen in gebreke blijven
gedachtenis	te mijner (jouwer, uwer, harer, zijner, onzer, hunner) gedachtenis
	ter gedachtenis van
geef	te geef
geenszins	geenszins	betekenis: volstrekt niet
gehoor	ten gehore brengen
gek	van de gekke
geld	te gelde maken
gelegen	te gelegener plaats
	te gelegener tijd
gelegenheid	te dezer gelegenheid
	ter gelegenheid van
geleide	ten geleide
gemoed	in gemoede
genoeg	te mijnen (uwen, haren, zijnen, onzen, hunnen) genoegen
	ten genoegen van
gerief	te mijnen (uwen, haren, zijnen, onzen, hunnen) gerieve	gerief betekent: gemak
	ten gerieve van
gerucht	bij geruchte
geruststelling	ter geruststelling
geschenk	ten geschenke (geven, krijgen)
geschrift	in geschrifte
getal	in groten getale
	in groten getale in steeds groteren getale
	ten getale van
geval	in allen gevalle
gevolg	ten gevolge van
God	Godes Zoon
goed	goedertieren	betekenis: barmhartig, welgezind; alleen in combinatie met Jezus, God
	goedendag	Afkorting van: Ik wens u een goeden dag. "dag" is 4e naamval
	goedenavond
	te goeder trouw
	ten goede
	van goeden huize, wille
goedkeuring	ter goedkeuring
grabbel	te grabbel gooien
graf	ten grave
griffie	ter griffie
grond	te gronde
	ten gronde	als juridisch vakjargon betekent dit: op de hoofdzaak
grondslag	ten grondslag
grootte	ter grootte van
grotendeels	grotendeels
gunst	te mijnen (jouwen, uwen, haren, zijnen, onzen, hunnen) gunste
	ten gunste van
H
trefwoord	uitdrukking	bijzonderheden
half	ten halve
hand	ter hand
hart	ter harte
	van (ganser) harte
heel	ten hele
heer	dag des Heren
	heer des huizes
heil	den lezer heil
heinde	van heinde en ver(re)	heinde betekent: nabij
hel	ter helle
helft	bij helfte (verdelen)
hemel	ten hemel
herinnering	ter herinnering aan
hier	hier te lande
	hier ter stede
hof	ten hove
hoofd	uit anderen/welken/dien hoofde
	uit hoofde van
hoog	in den hoge
	in hoge mate
	ten hoogste
hoogte	ter hoogte van
huis	dochter (heer, vrouw, zoon) des huizes
	te mijnen (uwen, zijnen, haren, onzen, hunnen) huize
	te mijnen (jouwen, uwen, haren, zijnen, onzen, hunnen) huize
	ten huize van
	van goeden huize
	van welgestelden huize
hulp	te hulp
hun	te hunnent
huwelijk	ten huwelijk vragen
I
trefwoord	uitdrukking	bijzonderheden
illustratie	ter illustratie
informatie	te mijner (jouwer, uwer, harer, zijner, onzer, hunner) informatie
ingevolge	ingevolge	betekenis: op grond van, door
inleiding	ter inleiding
inzien	mijns (jouws, uws, haars, zijns, onzes, huns) inziens
inzien	ter inzage
J
trefwoord	uitdrukking	bijzonderheden
jacht	ter jacht
jong	van jongs af
juist	te juister tijd
	ter juister plaatse ter juiste plaatse te juister plaatse
K
trefwoord	uitdrukking	bijzonderheden
kant	van werknemerskant van moederskant van vaderskant van weerskanten aan weerskanten
kantoor	te mijnen (uwen, haren, zijnen, onzen, hunnen) kantore
	ten kantore van
katholiek	van katholieken huize
kennis	te mijner (uwer, harer, zijner, onzer, hunner) kennis
	ter kennis
kennisneming	ter kennisneming
kerk	ter kerke
keus	ter keuze (van)
klok	klokke twaalf
koel	in koelen bloede
koningin	in naam der koningin
kost	ten koste van
kust	te kust en te keur
kwaad	te kwader trouw
	ten kwade
kwijting	ter kwijting	kwijting betekent: vervulling
L
trefwoord	uitdrukking	bijzonderheden
laatst	ten (langen) laatste
land	(hier) te lande
	in den lande
	te land en ter zee
	te lande hier te lande
	ten langen leste
last	te mijnen (uwen, haren, zijnen, onzen, hunnen) laste
last	ten laste
	ten laste van
leen	te leen ter leen
lengte	ter lengte van
lering	ter lering en vermaak
lichterlaaie	in lichterlaaie
lijf	aan den lijve
	in levenden lijve
	ten halven lijve
linkerzijde	ter linkerzijde
lip	op aller lippen
loop	in de loop der tijd (minder gewoon)
luid	met luider stem(me)
M
trefwoord	uitdrukking	bijzonderheden
maal	ten anderen (tweeden, derden) male
maandag	's maandags
macht	bij machte
man	's mans
markt	ter markt
meer	des te meer te meer
mens	des mensen
middag	's middags
midden	te midden van
mijn	te mijnent
	te mijner beschikking (ere, informatie, kennis, oriëntering, verontschuldiging)
min	ten minste (met spatie)	betekenis: minstens
	inderminneregeling
	in der minne schikken
mitsdien	mitsdien	betekenis: daarom, daardoor
moed	te moede
mond	aller mond
	bij monde van
morgen	's morgens
N
trefwoord	uitdrukking	bijzonderheden
naam	u (ons) aller (beider) naam
	in naam der wet
	in naam des konings
	met name
	te mijnen (uwen, haren, zijnen, onzen, hunnen) name
	ten name van
	uit aller naam
naast	ten naaste bij
nacht	's nachts
nadeel	te mijnen (uwen, haren, zijnen, onzen, hunnen) nadele
	ten nadele van
nagedachtenis	ter nagedachtenis aan (van)
natuur	van nature
nauw	ten nauwste
nood	van node
noorden	ten noorden van
nul	van nul en generlei waarde
nut	ten nutte van
O
trefwoord	uitdrukking	bijzonderheden
oefening	ter oefening
offer	ten offer brengen (vallen)
onder	ten onder
	ten onder gaan
onderrichting	ter onderrichting	onderrichting komt van onderricht, dat onderwijs betekent
onheil	plek (plaats) des onheils
onpas	te pas en te onpas
onrecht	ten onrechte
ons	ons aller aanwezigheid (belang, naam, vriend)
	ons beider aanwezigheid (belang, naam, vriend)
	te onzent
ontfermen	ontferm U mijner (onzer)
onverricht	onverrichter zake
oor	ter ore komen
oorlog	ten oorlog
oosten	ten oosten van
opzicht	ten opzichte van
oriëntatie	ter oriëntatie
oriëntering	te mijner (uwer, harer, zijner, onzer, hunner) oriëntering
overname	ter overname
overstaan	ten overstaan van
overvloed	ten overvloede
overweging	ter overweging
P
trefwoord	uitdrukking	bijzonderheden
paleis	ten paleize
parket	ten parkette
pers	ter perse
plaats	de plaats des onheils
	te gelegener plaatse te gelegener plaats
	ter bestemde plaatse te bestemder plaatse
	ter plaatse
	ter zelfde plaatse te zelfder plaatse
plek	ter plekke
pletter	te pletter
plezier	ten pleziere (van)
prijs	te allen prijze
principaal	ten principale
prooi	ten prooi
R
trefwoord	uitdrukking	bijzonderheden
raad	met voorbedachten rade
	te rade gaan
raadpleging	ter raadpleging
recht	in rechte buiten rechte
	te rechter tijd
	ten rechte
rechterhand	ter rechterhand
rechterzijde	ter rechterzijde
regeling	ter regeling (van)
rust	te rust ter rust
	te ruste ter ruste
	te ruste ter ruste (leggen)
S
trefwoord	uitdrukking	bijzonderheden
schande	te schande
schrijver	schrijver dezes
slecht	ten slechtste
slot	ten slotte (met spatie)	betekenis: tot slot (niet hetzelfde als tenslotte)
sluip	ter sluip	sluip betekent: het sluipen
sluik	ter sluiks	sluik betekent: het sluiken
snede	ter snede
snee	ter snee
spijt	ten spijt (van)
spoedig	ten spoedigste
sprake	ter sprake
sta	te stade komen
staand	op staande voet
stad	ter stede
stede	in stede van	stede is een datief van stad, hier in de betekenis van plaats
stellig	ten stelligste
stem	stem des volks
streng	ten strengste
strijd	ten strijd(e)
	ten strijde (trekken)
T
trefwoord	uitdrukking	bijzonderheden
taal	(wel) ter tale
tafel	ter tafel
tand	tand des tijds
teken	ten teken
tekening	ter tekening
teneinde	teneinde	betekenis: om, opdat (niet hetzelfde als ten einde)
tenminste	tenminste (zonder spatie)	betekenis: althans.
tenslotte	tenslotte (zonder spatie)	betekenis: per slot van rekening, uiteindelijk
terdege	terdege	dege betekent: solide
ternauwernood	ternauwernood
tersluiks	tersluiks	tersluiks betekent: heimelijk
terstond	terstond
terzijde	terzijde
tevoorschijn	tevoorschijn halen (komen)
tijd	de tand des tijds
	te bekwamer (eniger, juister, gelegener, rechter, zijner) tijd
	te gelegener tijd
	te gepasten tijde
	te zijner tijd
	tegelijkertijd
	ten tijde van
	terzelfder tijd
	tezelfdertijd
	toentertijd
	te bestemder tijd
	terzelfder tijd tezelfdertijd
titel	ten definitieven titel
	ten individuelen titel
	ten kostelozen titel
	ten persoonlijken titel
	ten titel van
	ten uitzonderlijken titel
	ten vertrouwelijken titel
	ten voorlopigen titel
ten tonele
top	ten top
trouw	te goeder (kwader) trouw
twee	ten tweede
U
trefwoord	uitdrukking	bijzonderheden
u	u aller (beider) aanwezigheid (belang, naam, vriend)
uitvoer	ten uitvoer
uur	te goeder ure
	te kwader ure
uw	te uwent
V
trefwoord	uitdrukking	bijzonderheden
vader	vader des vaderlands
val	ten val
	ten val brengen
veel	op veler verzoek
veld	te velde
verdediging	te mijner (jouwer, uwer, harer, zijner, onzer, hunner) verdediging
	ter verdediging
verdeling	ter verdeling van
verderf	ten verderve (leiden)	Zonder leiden wordt ten verderve niet door Nederlandse Taalunie erkend. Als Bijbelse uitdrukking komt deze echter in bijbehorende context wel voor
vergadering	ter vergadering
verkoop	ten verkoop
	ter verkoop
verontschuldiging	te mijner (jouwer, uwer, harer, zijner, onzer, hunner) verontschuldiging
	ter verontschuldiging
verscherping	ter verscherping
vervelen	tot vervelens toe
vervoer	ten vervoer
vervolg	in den vervolge
	ten vervolge
	ten vervolge op (van)
verzoek	ten verzoeke van
vierde	ten vierde
vijfde	ten vijfde
visie	ter visie
voeg	in voege
	in dier (dezer) voege	betekenis: op die (deze) wijze
voet	ten voeten uit
vol	ten volle
	ten volste
voldoening	ter voldoening
voorbeeld	ten voorbeeld
voorbereiding	ter voorbereiding
voordeel	te mijnen (uwen, haren, zijnen, onzen, hunnen) voordele
	ten voordeel
	ten voordele van
voorkoming	ter voorkoming van
vreemd	in den vreemde
vrees	met grote vreze
vriend	u (ons) beider (aller) vriend
vrijdag	's vrijdags
W
trefwoord	uitdrukking	bijzonderheden
waarborg	ten waarborg stellen
waarde	ter waarde van
weg	van rechtswege van overheidswege van bondswege van gemeentewege van Godswege van staatswege van stadswege van rijkswege van harentwege van hunnentwege van mijnentwege van onzentwege van zijnentwege
	zijns weegs gaan
wereld	's werelds
	der wereld afsterven
	ter wereld
	ter wereld komen (brengen) nergens (niemand, niets, geen geld) ter wereld
westen	ten westen van
wijl	bij tijd en wijle	wijl betekent: poos, tijdje
	terwijl
	wijlen mijn man (oom, tante)	ook hier betekent wijl zoiets als een poos, tijdje, maar er zou volgens het lemma wijlen in de Etymologiebank sprake zijn van een adverbiale instrumentalis
wil	omwille van
	ter wille van
	van goeden wille
	willens en wetens
willekeur	iets der willekeur prijsgeven
woensdag	's woensdags
Z
trefwoord	uitdrukking	bijzonderheden
zaak	onverrichter zake terugkeren
	te dezer zake
	te dier zake
	ter zake (van}
zalige	mijn man (oom, tante) zaliger
zaterdag	's zaterdags
zee	ter zee
zeer	ten zeerste
zelfde	ter zelfder plaatse
ziel	ter ziele
zijde	aan gene zijde
	aan (van) weerszijden van vaderszijde van moederszijde van overheidszijde
	ter eenre zijde
	ter ener zijde
zijn	te zijnent
	zijns inziens
	zijns ondanks	betekenis: 'zonder dat hij het wilde'
	zijns weegs
zin	van zins
zitting	ter zitting
zoenoffer	ten zoenoffer brengen
zondag	's zondags
zonde	der zonde afsterven
zot	van de zotte
zuiden	ten zuiden van
zweet	in het zweet des (mijns, haars, zijns, uws, onzes, huns) aanschijns

Bronnen

• Taaladvies.net van de Nederlandse Taalunie, onder meer Vaste combinaties met naamvallen (algemeen)
• Onze Taal, onder meer Staande uitdrukkingen
• De Geïntegreerde Taal-Bank (met onder meer Woordenboek der Nederlandsche Taal)

Voetnoten