Reuskens van Borgerhout
De Reuskens van Borgerhout zijn vier zogenoemde reuzenhoofden (Spaans: cabezudos). Sinds 1712 dansen ze jaarlijks tijdens de Borgerhoutse Reuzenstoet. Hun namen zijn Reus, Reuzin, Dolfijn en Kinnebaba. Ze wuiven en dansen op een triomf- of reuzenwagen, voortgetrokken door twee paarden. Vooraan staat de dansmeester en tevens dirigent van vijf muzikanten, welke op één rij achteraan de wagen zitten. In het midden van de wagen dansen de vier Borgerhoutse Reuskens. De Reuskens mogen in slechts zeer uitzonderlijke gevallen buiten Borgerhouts grondgebied treden.
Ontstaan[bewerken | brontekst bewerken]
In 1536 werd een kapel ter ere van Onze-Lieve-Vrouw van Victorie (Later: Onze-Lieve-Vrouw-ter-Sneeuw) op het Borgerhoutse Laar ingewijd. Bij dit feest hoorde een kermis en een optocht die sinds dan jaarlijks doorgaat. Om deze optocht mooier te maken werd in 1712 de opdracht gegeven om verschillende figuren toe te voegen. In 1712 zijn dat Reus en Reuzin, een jaar later Dolfijn (verwijzend naar het Franse dauphin als troonopvolger) en Kinnebaba (een verbastering van kindje baby). In 1722 wordt een dansmeester aan het gezelschap toegevoegd. Een zekere Alexander Pluskens ontwierp de vier figuren en mandenvlechter Kos de lichamen. De hoofden waren van pijpaarde, de lichamen van wilgenriet.
Om de Reuskens en de andere delen van de optocht onder te brengen, bouwde men in 1713 een soort schuur. Dat werd later het Reuzenhuis met bureel en vergaderruimte, van 1836 tot 1890 het oudste gemeentehuis van Borgerhout.
Geschiedenis[bewerken | brontekst bewerken]
Vroeg in hun bestaan (1723-1726) werd de ommegang verboden door de Antwerpse Heer. Er was een overlapping met de Sint-Laurentiusviering. Er diende een rechterlijke uitspraak te komen om het geschil op te lossen. Die werd gevonden door beide evenementen andere datums te geven. Ook Keizer Jozef II, onder invloed van de Verlichting, verbood de Reuskens hun traditie (1786-1790). Onder de heerschappij van de Franse Revolutie mochten de Reuskens wel uitgaan, in tegenstelling tot de katholieke processies. Ook tijdens de Eerste Wereldoorlog verbood de Duitse bezetter de stoet.
Er waren ook hoogtepunten: in 1836 werd de gemeente Borgerhout losgemaakt van Deurne. Dit ging gepaard met het oprichten van een ‘reuzengezelschap’.
Recenter werden in 1962 (250-jarig bestaan) en 2012 (300-jarig bestaan) spectaculaire stoeten georganiseerd. Om een continuïteit te voorzien in ontwikkeling en vervlechting met het Borgerhoutse socio-culturele leven werd in 2012 de vzw ‘De Reuzen’ opgericht. Vanwege de eeuwenlange geschiedenis van de Reuskens weerspiegelt hun bestaan in menig opzicht ook de geschiedenis van Borgerhout. De voorbije 10 jaar[(sinds) wanneer?] werden er meer dan 100 nieuwe reuzen 'geboren' (reuzen worden geboren en niet gemaakt) door allerlei verenigingen, scholen en buurten in Borgerhout. De makers vertellen hiermee hun eigen verhaal en kunnen meelopen in de jaarlijkse reuzenstoet. Naast de scholenwerking en de gestileerde Reuskens, die zorgen voor een hedendaagse communicatie, is het maken van nieuwe reuzen één van de sleutelfactoren in de transitie van de traditionele reuzenstoet.
Reusdragers en de vier verschillende figuren[bewerken | brontekst bewerken]
.jpg)
Vanaf een bepaald moment bestonden de reusdragers (zij die onder de poppen dansen) uit twee families die de traditie van vader op zoon doorgaven. In 2014 besloten die hun ontslag te geven. Sinds dan bestaat de reuzendragersgroep uit een 8-tal mensen. De enige voorwaarde is dat ze in Borgerhout geboren zijn, wonen of gewoond hebben.
De namen van de Reuskens zijn: Reus, Reuzin, Dolfijn en Kinnebaba. Er is weinig bekend over het ontstaan van deze namen. Ze zijn in ieder geval niet ouders (Reus en Reuzin) versus kinderen Dolfijn en Kinnebaba. Kinnebaba is Antwerps dialect voor een kind dat morst tijdens het eten. Overigens is er in de Lierse Reuzentraditie ook een Kinnebaba. Een theorie zegt dat 'Dolfijn' zou kunnen gebaseerd zijn op 'Dauphin' (kroonprins).
De poppen zelf zijn steeds replica's. Er bestaan antieke mallen waarop, indien nodig, steeds nieuwe hoofden mee kunnen gerepliceerd worden. De huidige versie van de vier poppen werd in 2009 gemaakt, nadat Reus zwaar beschadigd was geraakt. De vorige replica's zijn nu in de collectie van het MAS.
Hendrik Conscience vertelt in zijn eerste Nederlandstalige gedicht dat ze alle vier kinderen van Lange Wapper zouden zijn. In 2020 werd de geschiedenis van de Reuskens in een luisterverhaal gegoten. Aan deze podcast werkten heel wat bekende Borgerhoutse stemmen mee. Verteller: Jo Jochems; Kapertein: Arbi El Ayachi; Moeder Kapertein: Lies Vandeburie; Curieuzeneuzereus: Michaël Pas; Antigoon: Pieter Embrechts; Zwaan: Lies Vandeburie; Brabo: Jaouad Alloul; Lange Wapper: Gert Jochems; Moedige Magda: Hind Eljadid; Rimpelreus: MC Lily; Reuskens: Aagje, Vita, Remco, Wilco; Volk en overige reuzen: Herman Verbruggen, Robbert Vervloet, Amara Reta, Abena, Roxette, Asma, Felix, Noa, Nore, Maute, Anna, Stan, Linus.
Dansje[bewerken | brontekst bewerken]
De Reuskens dansen op live-muziek, gespeeld door vijf muzikanten die mee op de reuzenwagen in de stoet rijden.
Het zijn drie licht verschillende dansjes met een erg herkenbaar wijsje. De dansstijl is gebaseerd op een menuet, met verschillende bewegingen als huppelen, om de as draaien, elkaar de hand geven, buigen en wiegen.
Het reuzendeuntje wordt elk kwartier op de beiaard van het Borgerhoutse Districtshuis gespeeld.
Ultima: Vlaamse cultuurprijs voor immaterieel erfgoed 2021[bewerken | brontekst bewerken]
De Reuzenstoet en Reuskens van Borgerhout winnen de Ultima als toonbeeld van uitwisseling en verbinding tussen culturen en gemeenschappen en levert het bewijs dat immaterieel erfgoed een belangrijke hefboom kan zijn voor de betrokkenheid tussen generaties en mensen van diverse achtergrond. De reuzenstoet is een gangmaker voor ‘community building’ in een brede, maar ook gefragmenteerde gemeenschap. De betrokkenheid van de inwoners van Borgerhout, en met name ook jongeren via hun scholenwerking, is groot.
De Jury van de Ultimas vond het lovenswaardig wat deze jaarlijkse stoet en de participatieve werking teweegbrengt. De jury loofde ook de maatschappelijke impact. De Reuskens van Borgerhout slagen erin om erfgoed van iedereen en voor iedereen te maken!
Wat doet de De Reuzen vzw?[bewerken | brontekst bewerken]
De Borgerhoutse reuzenstoet groeide de voorbije jaren uit van een folkloristische traditie tot een gemeenschapsvormend project in een grootstedelijke context waarin betrokkenheid, creativiteit en verbeelding centraal staan.
De reuzenstoet ging voor het eerst uit in 1712. Het was een optocht langs de straten en pleinen van Borgerhout met de vier Reuskens – Reus, Reuzin, Kinnebaba en Dolfijn – als hoofdrolspelers. Hendrik Conscience beschreef hen ruim 100 jaar later als ‘Kinderen van Lange Wapper’. Ze worden vergezeld door praalwagens en muzikanten en sinds het reuzenjaar in 2012, dat de 300e verjaardag van de stoet markeerde, ook door tal van nieuwe reuzen die gebouwd werden door Borgerhoutse verenigingen, organisaties, scholen en allerlei sympathisanten.
De Borgerhoutse Reuzenstoet is vandaag een vitale erfgoedpraktijk die jaarlijks vele duizenden toeschouwers op de been brengt. Dit was lang niet altijd het geval. Snelle demografische en culturele evoluties die plaatsvonden vanaf ca. de jaren ‘70 tot 2000 hadden een grote, verbrokkelende impact op het gemeenschapsleven in Borgerhout. De jaarlijkse Reuzenstoet deelde als exponent van dat gemeenschapsleven in de klappen. En toch herleeft de Borgerhoutse Reuzenstoet vandaag als nooit tevoren. Dat is onder meer te danken aan de brede en integrale aanpak van De Reuzen VZW waarbij erfgoed gecombineerd wordt met community building, educatie, participatie en uitgekiende communicatie. Die specifieke aanpak, gecombineerd met de vitaliteit van het Borgerhoutse gemeenschapsleven, heeft de Reuzenstoet doen uitgroeien tot een voorbeeld van hoe een oorspronkelijke volkstraditie zichzelf kan heruitvinden binnen een grootstedelijke maatschappelijke context. De Reuzenstoet levert het bewijs dat immaterieel erfgoed een belangrijke hefboom kan zijn voor de betrokkenheid tussen generaties en gangmaker voor community building in een brede - maar ook gefragmenteerde - gemeenschap.
De Reuzen VZW staat bijvoorbeeld verenigingen en organisaties bij wanneer die hun identiteit willen verbeelden aan de hand van een reus. Dit project draagt de naam Maak je eigen Reus. Het afgelopen decennium werden verenigingen, scholen, buurtbewoners, liefhebbers en sympathisanten opgeroepen om hun eigen reus te maken en verbeelding te geven aan hun ‘gemeenschappelijke identiteit’ (met een reus als avatar voor een gemeenschap of collectiviteit). Meer dan 100 nieuwe reuzen zagen het levenslicht sinds de oproep uitging, allemaal met hun eigen verhaal. Zo maakten bijvoorbeeld de Mexicaanse, Marokkaanse of Kaapverdische gemeenschappen een reus met daarin hun tradities uitgebeeld of verbeeldden lokale scholen hun waarden in een reus.
Een andere belangrijke pijler is het project Vind Kapertein waarbij alle Borgerhoutse kinderen uit het eerste leerjaar een volledige dag worden ondergedompeld in de magie van de reuzenwereld in het plaatselijke Te Boelaerpark. Zo vinden kinderen al op heel jonge leeftijd aansluiting bij een traditie die gedragen wordt door oudere generaties. De reuzen hebben een stevige entourage met o.a. reuzendragers (pijnders), muzikanten, stoetbegeleiders, reuzenbouwers, reuzenvrienden, etc. In totaal zetten meer dan 100 vrijwilligers zich elk jaar in om de reuzen traditie levend te houden en een duizendtal vrijwilligers loopt mee in de stoet.
In 2021 kreeg de reuzenstoet bijzonder internationaal bezoek. De reuzepop Little Amal wandelde in totaal 8.000 kilometer doorheen Europa in het kader van een performancekunstproject. De 3,5 meter hoge pop, die een Syrisch meisje voorstelt, wandelde langs 60 steden uit solidariteit met (minderjarige) vluchtelingen. De reuzen vergezelden haar tijdens de etappe van haar tocht door Borgerhout en bracht een massa op de been zoals nooit voorheen.
Trivia[bewerken | brontekst bewerken]
- De traditie wil dat de Reuskens nooit het grondgebied van Borgerhout mogen verlaten, tenzij ze speciale toestemming van de gemeenteraad of sinds 1983 de districtsraad hebben. Er zijn vier gevallen bekend: in 1889 naar Parijs voor een liefdadigheidsoptreden, in 1976 (Brussel, viering 25 jaar Koning Boudewijn), 1990 (60-40 viering, ook Koning Boudewijn) en in 2012 voor het wereldrecord langste reuzenstoet in het naburige Deurne.
- De Borgerhoutse Reuzenstoet gaat elk jaar op de vierde zaterdag van september uit.
- Voor meer informatie over de missie&visie van vzw De Reuzen: www.reuskens.be.[1]
- Naar de Reuzenstoet is de Reuzenpijp van de Antwerpse premetro onder de Borgerhoutse Turnhoutsebaan genoemd.