Schevenings

Eerste vastlegging van het "Schevenings dialect"

Het Schevenings is een der Hollandse dialecten en, zo men als zodanig wil, een volkstaal. Onder de aanduiding Holland moet - in navolging van de emeritus Hoogleraar in de historische Taalkunde en Taalvariatie Prof.Dr. Cor van Bree - hier expliciet worden begrepen het toenmalige leefgebied tussen het IJ en het Haringvliet.

Kustdialect

Scheveningers zijn bewoners van Zuid-Holland en hun dialect is dan ook een (Zuid-) Hollands dialect. Aangezien de locatie hier bepalend is nadert men dit spraakgebruik het meest met de omschrijving 'Hollands kustdialect'. Het taalgebruik zoals dit, zij het afnemend, te Scheveningen nog is te beluisteren, werd in voorgaande eeuwen als spreektaal in een groter gebied gehanteerd. De dialectoloog prof. dr. Klaas Hanzen Heeroma heeft dit in zijn Hollandse dialektstudies uitvoerig beschreven. Veel woorden die de Scheveningers zélf typeren als 'echt' Schevenings zijn evenzo in het Hollands van de 17de en 18de eeuw terug te vinden.

Typisch Schevenings

In het boek De spreektaal van de Scheveningse kustbewoners heeft de Scheveningse publicist, amateurhistoricus en amateurdialectoloog Piet Spaans omtrent 4500 woorden vastgelegd die Schevenings zijn of die als typisch Schevenings kunnen worden aangemerkt. Dit lijkt wat tegenstrijdig wanneer men uitgaat van het standpunt dat een dialect een spreektaal, en géén schrijftaal, is. In de verantwoording in het voornoemde boek is uitvoerig uitgelegd waarom toch voor een schriftelijke weergave is gekozen. Begin 2010 voegde Piet Spaans tevens een online versie Schevenings dialect - bestaande uit ruim 1600 lemma's - toe aan het integraal te raadplegen elektronische "MIJN WOORDENBOEK"

Spreektaal

De spreektaal is bezig zeer snel te verdwijnen en de enige manier om woorden uit die taal te bewaren en die tevens, waar nodig toe te lichten, is die van een schriftelijke vastlegging. Daarvoor zijn duidelijke afspraken nodig omdat geen grammaticale regels en onderbouwingen voorhanden zijn waarop één en ander kan worden gebaseerd. En terecht wordt in de verantwoording van De spreektaal van de Scheveningse kustbewoners opgemerkt dat het schrijven in dialect is gebaseerd op het maken van afspraken vooraf; zie hiervoor eveneens Dialecten in Nederland van dr. J. Entjes.

Alhoewel het gebruik van het plaatselijke dialect afneemt, is te Scheveningen een vorm van taalwil voorhanden. Een toneelgroep, 'Het Schevenings Toneel' geheten, voert jaarlijks in dialect een stuk op, vaak door de eigen mensen (Arie Spaans, Daan Verbaan) geschreven. En de aanwezige taalwil blijkt uit de overweldigende belangstelling voor zo'n voorstelling.

Geen Haagse verwantschap

Piet Spaans noemt de stelling, dat het dialect van Scheveningen verwant is aan dat van Den Haag 'te enen male onjuist. Terwijl het eerstgenoemde dialect bewijsbaar eeuwenoud is, kan men dit voor het zogenaamde Haags niet aantonen. Ook cultureel gezien bestaan tussen Scheveningen en Den Haag geen raakvlakken die een dergelijke veronderstelling zouden kunnen onderbouwen. En bovendien wijzen noch uitspraak, noch zinsbouw in deze richting'.

Prof. dr. K.H. Heeroma, een hoogleraar in de Nedersaksische Taal- en Letterkunde, schreef in 1963 als toelichting op het blijspel De schoonste: of, Het ontzet van Schevening het volgende: 'Het Schevenings van 1717 is in wezen geen ander dialect dan het plat-Haags (en het plat-Delfts) van een eeuw eerder, zoals we dat kennen uit het dialectisch gekleurde werk van Huygens, Westerbaen, Van der Venne en Van Santen. In de stad Den Haag is dit dialect in de loop van de zeventiende eeuw echter in sterke mate teruggedrongen, terwijl het zich in de gesloten vissersgemeenschap van het zeedorp Scheveningen tot op de huidige dag heeft kunnen handhaven'.

Visserij als bindmiddel

Tussen het Schevenings en het Katwijks - en zij het in mindere mate met het Noordwijks - bestaan aantoonbare parallellen. Johan Winkler sprak daarom terecht wel van strand-hollands. De meeste overeenkomsten tussen de verschillende Hollandse kustdialecten treft men daar, waar het direct of indirect gaat over de vroegere gezamenlijke economische activiteiten van de genoemde kustdorpen, te weten de zeevisserij. Afwijkingen in de zinsbouw, kenmerkend voor het Schevenings, vindt men eveneens terug in het Katwijks. Vergelijkingen tussen de twee genoemde kustdorpen zijn zeer wel te maken daar over het Katwijks (ook wetenschappelijk) uitvoerig is gepubliceerd.

Literatuur

• Cor van Bree - Zuid-Hollands (2004) ISBN 90 12 09021 0
• dr. K. Heeroma - Hollandse dialektstudies (1935)
• dr. K. Heeroma - De Schoonste of het ontzet van Schevening (1963)
• Marius Jochemsen - Dialectbehoud en dialectverandering in Scheveningen (1984)
• dr. G.S. Overdiep - De volkstaal van Katwijk aan Zee (1940)
• Dirkje Roeleveld - De Scheveningse woordenschat (1986) ISBN 90-70997-08-8
• Piet Spaans - Op z'n Schevenings (1985) ISBN 90-800037-2-7|
• Piet Spaans - Scheveningse Franje (1988) ISBN 90-800037-6-X
• Piet Spaans - De spreektaal van de Scheveningse kustbewoners, (2004) ISBN 90-77032-34-7
• Leendert de Vink - Dialect en dialectverandering in Katwijk aan Zee (2004) ISBN 90-5997-011-X
• Leendert de Vink - Kleine Grammatica van het Katwijks (2004) ISBN 90 5972 019 9

Externe link

• Een fragment van een Scheveningstalig toneelstuk

Bronnen, noten en/of referenties