Gebruiker:Lignomontanus/Poolse verkiezingen 2005

We moeten ons ervan rekenschap geven dat Polen thans een van de grote lidstaten van de Europese Unie is, met in zijn eentje evenveel inwoners als de andere 9 recente toetredingslanden tezamen.

Enige elementaire kennis van de Poolse politieke situatie lijkt me dus even onmisbaar als enige elementaire kennis over de situatie in landen als Duitsland, Verenigd Koninkrijk, Frankrijk, Italië of Spanje.

Daarom leek het schrijver dezes nuttig om een analyse te geven van de Poolse parlementsverkiezingen van 25 september 2005, gecombineerd met een uiteenzetting over de politieke situatie in Polen.

Door een toevallige samenloop van omstandigheden worden deze verkiezingen dit jaar met een tussenpoos van slechts enkele weken gevolgd door de presidentsverkiezingen.

Om die reden heb ik dit essay uitgebreid met de twee rondes van de presidentsverkiezingen en met de perikelen rondom het vormen van een nieuwe regering. Het atuk is geschreven als een soort dagboek: ieder hoofdstukje werd geschreven voordat de verdere ontwikkelingen bekend raakten.

Politieke aardverschuiving in Polen

In tegenstelling tot de parlementsverkiezingen in Duitsland, die op een pat-situatie zijn uitgelopen, leverden die in Polen een duidelijke overwinnaar op. De Polen hebben nog steeds de gewoonte om de zittende regeringspartij bij elke verkiezing een flinke afstraffing te geven. Dit maal was het de regeringspartij SLD, de Unie van Democratisch Links, de al lang tot de markteconomie bekeerde opvolger van de PZPR (Poolse Verenigde Arbeiderspartij = communistische partij), die gedecimeerd werd. En het waren de rechtse oppositiepartijen PiS (Recht en Rechtvaardigheid) en PO (Burgerplatform) die de duidelijke overwinnaars waren.

Uitslag:

Prawo i Sprawedliwosc, 26,99 %, 155 zetels (rechts)

Platforma Obywatelska, 24, 14 %, 133 zetels (zeer liberaal)

Samoobrona , 11,41 %, 56 zetels (ultra-populistisch)

Sojusz Lewicy Demokratycznej , 11,31 % , 55 zetels (corrupto-sociaaldemocr.)

Liga Polskich Rodzin, 7,97 %, 34 zetels (reactionair katholiek)

Polskie Stronnictwo Ludowe, 6,96 %, 25 zetels (kleine boeren)

Duitse minderheid , 0,29 %, 2 zetels (grondwettelijk gegarandeerd)

Bij deze resultaten moeten we bedenken dat de opkomst nauwelijks boven de 40% lag. De meeste Polen hebben de buik vol van de partijpolitiek, die in Polen een weinig aangename geur verspreidt.

De SLD, die bij de vorige verkiezingen 40% van de uitgebrachte stemmen en bijna de helft van de zetels in de Sejm (het voornaamste huis van het Poolse Parlement) had behaald, is dus de grote verliezer. In het SLD-kamp kon men zich echter nog gelukkig prijzen dat de partij niet onder de 5% grens gezakt is, die nodig is om in de Sejm te zijn vertegenwoordigd. Dat was het lot dat vier jaar geleden de toenmalige centrumrechtse regeringspartijen AWS (Verkiezingsactie Solidariteit) en UW (Vrijheidsunie) was beschoren. Dit jaar hebben onder meer twee groeperingen, die zich van de SLD afgesplitst hadden toen duidelijk werd dat het SLD-schip op zinken stond, de SDPL (Sociaaldemocratie van Polen) en de PD (Democratische Partij), ook dat lot moeten ondergaan: die behaalden respectievelijk slechts 3,89% en 2,45 % van de stemmen.

Het Poolse politieke landschap

Omdat de meeste mijner lezers waarschijnlijk weinig bekend zijn met het Poolse politieke landschap zou ik nog een paar toelichtingen willen geven:

- Samoobrona - "Zelfverdediging" - de "links-populistische", tot gewelddadige actie geneigde partij van Andrzej Lepper, één van Europa's meest rabiate volksmenners. Zijn tegenstanders verdenken hem ervan dat hij, als hij de kans zou krijgen, een dictatuur zou vestigen als die van Aleksandr Loekasjenko. Hij placht 15 tot 20 % van het electoraat achter zich te hebben, vooral onder de verschoppelingen van de moderne economie. Dit maal kwam hij niet verder dan 12 %; het is mogelijk dat zijn stam-electoraat begint door te krijgen dat hij weliswaar goed kan schelden, maar nooit iets zal realiseren. Hij had in de voorgaande mandaatsperiode gedoogsteun gegeven aan de door de talloze schandalen gediscrediteerde SLD-regering.

PSL, "Poolse volkspartij", de partij van de kleine boeren. Deze partij was al lange tijd een trouwe vazal van de SLD. Ze heeft haar traditionele aanhang min of meer weten te behouden.

Over de LPR, "Liga van Poolse gezinnen", kan ik moeilijk in neutrale termen schrijven. Deze partij, die als de politieke arm van Radio Maryja kan worden beschouwd, belichaamt het meest reactionaire, bekrompen katholicisme dat je je kunt voorstellen. Vergeleken bij vader en zoon Giertych is de heer Ratzinger een ruimdenkende progressief. LPR heeft kennelijk flink wat stemmen verloren aan PiS, dat iets minder fanatiek reactionair is.

Het meest positieve aan de verkiezingsuitslag is dat "Recht en Rechtvaardigheid" (PiS) en "Burgerplatform" (PO) samen een zo ruime meerderheid hebben, dat ze niet afhankelijk zullen zijn van steun of gedoogsteun van de LPR. De koers van de nieuwe regering zal Europeanen buiten Polen, vooral wanneer zij van enigszins linkse overtuiging zijn, vaak al zwaar genoeg op de maag vallen. Maar met de LPR zal deze regering - Gode zij dank - geen rekening hoeven te houden...

Nu is Polen geen zuiver parlementaire democratie, maar eerder een presidentiële democratie naar het voorbeeld van de Verenigde Staten en Frankrijk. Het komend weekend zullen er presidentsverkiezingen worden gehouden, die van beslissende betekenis zullen zijn voor de machtsverhouding tussen de twee prospectieve coalitiepartners.

Bij het beschouwen van Poolse politieke situaties moet je erg letten op de persoonlijkheden en specifieke Poolse omstandigheden. De etiketten "links" en "rechts" hebben in dit land nog minder betekenis dan in de meeste West-Europese landen.

"Recht en rechtvaardigheid" (PiS) is ongetwijfeld "rechts". Maar de partij is in de eerste plaats een tweemansshow, die van de tweelingbroers Lech en Jaroslaw Kaczynski. Ik ben geen groot bewonderaar van dit duo, en menige westeuropeaan zou de kast op vliegen als hij zou vernemen wat voor vlees we hiermee in de kuip gaan krijgen. Op het gebied van maatschappelijke verhoudingen (doodstraf, positie van de homoseksuelen, e.d.) staan Lech en Jaroslaw zo mogelijk nog ter rechterzijde van George W. Bush. De centrumrechtse partij Burgerplatform (PO), met als belangrijkste kopstukken Jan Rokita en Donald Tusk, is in dit opzicht veel meer een beweging van onze tijd.

Maar in de Poolse politiek is weinig zoals het er op het eerste gezicht uitziet. Ik heb PiS "rechts" en PO "zeer liberaal" genoemd, maar dat is slechts een oppervlakkige benadering. Op economisch gebied is PO ultra-liberaal. Het wil de staatsinvloed zoveel mogelijk terugdringen en bepleit een "flat tax" (lineaire belasting) van slechts 15 % voor iedereen, terwijl juist PiS meer aandacht wil schenken aan staatszorg voor de personen die in de markteconomie aan het kortste einde trekken. In feite is het in maatschappelijk opzicht uiterst conservatieve PiS waarschijnlijk in sterkere mate "etatistisch" (voorstander van verregaand staatsingrijpen) dan de sociaaldemocratische SLD. De vorig jaar ten val gekomen SLD-premier Leszek Miller schreef onlangs een artikel, dat in het liberale weekblad Wprost werd gepubliceerd, waarin hij een "no-nonsense" neo-liberale aanpak van het economisch beleid bepleitte ("economische groei, groei en nog eens groei, om de werkloosheid te verminderen"), zoals die ook had kunnen worden geformuleerd door een van de kopstukken van het Burgerplatform.

Dat de rechtse oppositie de parlementsverkiezingen zou winnen, was al lange tijd een bijna vaststaand feit. Pogingen van enkele centrumlinkse en centrumrechtse politici om de rechtse vloedgolf in te dammen door de oprichting van een "Democratische Partij" zijn op niets uitgelopen, omdat deze partij niet eens de 5% grens haalde. (Een merkwaardige omstandigheid is dat ook de zittende SLD-premier Marek Belka tot deze partij was toegetreden, de man die na de val van Leszek Miller in mei 2004 door de (binnenkort aftredende) SLD-president Alexander Kwasniewski werd opgezadeld met de ondankbare taak om het reeds zinkende schip van staat door de laatste 16 maanden van de mandaatperiode heen te sturen!) Verrassend was wel dat in de eindspurt PiS het als overwinnaar gedoodverfde Burgerplatform heeft ingehaald.

Nu hebben de twee verkiezingsoverwinnaars zich gericht tot verschillende segmenten van de Poolse bevolking. Een belangrijk deel van de aanhang van Burgerplatform bevindt zich onder de 10% van de Poolse bevolking die het sterkst van de markteconomie heeft geprofiteerd en die graag een einde wil maken aan de relatieve stagnatie die de afgelopen 8 jaar is opgetreden bij de modernisering van het land, of onder personen die een reële hoop koesteren om aansluiting te vinden bij deze sociaal-economische voorhoede. "Recht en Rechtvaardigheid" richt zich veel meer tot de massa van het volk en spreekt dan ook simpele, populistische taal. Burgerplatform is (net als het liberale weekblad Wprost) van mening dat de budgettaire plannen van PiS volstrekt irrealistisch zijn.

En ze regeerden nog lang en gelukkig...

In de maand vóór de verkiezingen hebben PiS en PO nog een tamelijk smerige propaganda-campagne tegen elkaar gevoerd. Henryk Sawka, een van Europa's grootste karikaturisten, gaf daarvan in Wprost een prachtige karikatuur: Op het eerste plaatje wordt vanuit PiS-hoek Burgerplatform afgeschilderd als vertegenwoordiger van het niets-ontziende grootkapitaal, dat de belangen van de massa des volks met de voeten treedt. Op het tweede plaatje wordt vanuit PO-zijde "Recht en Rechtvaardigheid" als een stelletje achterlijke reactionairen afgeschilderd. En op het derde plaatje omarmen Donald Tusk en Lech Kaczynski elkaar, met als opschrift "En ze vormden een coalitie en regeerden nog lang en gelukkig".

Deze campagne heeft voor PiS geloond. Het is de grootste partij geworden en zal dus de premier mogen leveren. Aanvankelijk was vastgesteld dat Jaroslaw Kaczynski, de partijleider, kandidaat zou zijn voor het ambt van premier, terwijl zijn tweelingsbroer Lech, die thans burgemeester van Warschau is, kandidaat zou zijn voor het ambt van president.

Uit opiniepeilingen bleek evenwel duidelijk dat de meeste Polen liever geen Kaczynski zowel op de post van premier als op die van president zouden willen zien. Afgezien van bepaalde merkwaardige karaktertrekjes van de een-eiïge tweelingbroers, spelen hierbij ook geruchten een rol dat zij elkaar niet alleen van haver tot gort kennen, maar zelfs elkaars gedachten zouden kunnen lezen. Dat zou wel al te veel machtsconcentratie betekenen in één tweehoofdig persoon! Aanvaarding van het ambt van premier door Jaroslaw zou dus de kansen van broer Lech op het presidentschap sterk doen verminderen.

Nu is in het Poolse staatsbestel de president minstens zo belangrijk als de premier.

Tot ieders verbazing kondigde Jaroslaw kort na de bekendwording van de verkiezingsuitslag aan dat niet hij, maar Kazimierz Marcinkiewicz, een tamelijk kleurloos partijlid, nu de PiS-kandidaat voor het premierschap zal zijn. Blijkbaar koesteren de broers een goede hoop dat Lech de presidentsverkiezingen kan winnen.

Aanvankelijk had PO-kandidaat Donald Tusk in de peilingen een grote voorsprong gehad op Lech, maar die voorsprong is inmiddels een stuk kleiner geworden.

Er is geen schaap zo wit, of er zit wel een vlekje aan

Aanvankelijk zag het ernaar uit dat ook de linkerzijde nog een geloofwaardige presidentskandidaat had, Wlodzimierz Cimoszewicz, voormalig premier en minister van buitenlandse zaken in de laatste SLD-regering. In een partij die zo duidelijk tot haar nek in de affaires was verzonken, leek hij een van de weinige integere personen te zijn, die de kiezer nog een zeker vertrouwen kon inboezemen. Karikaturist Sawka schilderde in Wprost de situatie met de volgende cartoon: Een herder hoedt een kudde zwarte schapen, met daartussen één wit schaap, Cimoszewicz. De herder zegt daarbij: "Het is waarschijnlijk niet genoeg voor de tweede ronde, maar het doet wonderen voor het image van de kudde".

"Rechts" zag het gevaar opdoemen van de mogelijke verkiezing van een linkse president, die in een "cohabitation"-situatie de op een rechtse kamermeerderheid steunende regering het leven zuur zou kunnen maken. Dus ging men wroeten in het verleden van Cimoszewicz. En wie zoekt, zal vinden. Er bleek sprake te zijn van een investeringswinst die Cimoszewicz niet aan de belastingdienst had gedeclareerd. Bovendien bestond er verdenking dat hij het betrokken pakket aandelen met voorkennis had gekocht. Dit werd natuurlijk in bepaalde media breed uitgesponnen, en zie: de score van Cimoszewicz in de opiniepeilingen stortte ineen. Cimoszewicz, die blijkbaar erg geleden had onder de manier waarop zijn naam door het slijk was gehaald, besloot zich toen uit de presidentsrace terug te trekken.

Het presidentschap in Polen

De laatste opiniepeiling voor de presidentsverkiezingen die ik onder ogen heb gekregen, gaf het volgende resultaat te zien:

Donald Tusk (PO) 41 %

Lech Kaczynski (PiS) 34%

Andrzej Lepper 12%

Marek Borowski 7%

Ter verklaring: Andrzej Lepper is de superdemagoog van Samoobrona, volstrekt on-presidentiabel. Marek Borowski is de enige overgebleven kandidaat van links. Hij was in het voorjaar van 2004 voorzitter van de Sejm, toen hij binnen de SLD een opstand tegen de gediscrediteerde premier Leszek Miller leidde. Deze opstand leidde tot afsplitsing van de SDPL (Sociaaldemocratie van Polen), een groepering die er niet in slaagde de kiezer te overtuigen en bij de recente verkiezingen onder de 5-procentslimiet bleef steken.

Donald Tusk gaat de presidentsverkiezingen in met de leuze "De man met principes", Lech Kaczynski met de leuze "Een sterke leider - een eerlijk Polen". Het zou - mijn inziens - het beste zijn als Donald Tusk de presidentsverkiezing zou winnen. Dan zou er in de nieuwe coalitie een beter evenwicht ontstaan tussen PiS en PO.

In een interview met Wprost kondigde Tusk aan dat hij niet zou aarzelen om van zijn presidentiële volmachten gebruik te maken om zich middels een referendum rechtstreeks tot het volk te wenden, als dat nodig zou blijken om bepaalde in zijn ogen noodzakelijke staatkundige hervormingen goedgekeurd te krijgen, wanneer daarvoor geen toereikende meerderheid in het parlement kan worden gevonden. Hij denkt hierbij ondermee aan

- beperking van de parlementaire immuniteit,

- afschaffing van de Senaat,

- invoering (voor wat de verkiezing van de Sejm betreft) van een districtenstelsel met één verkozene per district.

Op de Poolse website www.onet.pl kwam ik een artikel tegen, waarin een overzicht wordt gegeven van de bevoegdheden van de Poolse president, waarvan ik hieronder de belangrijkste noem:

- Hij benoemt de Voorzitter van de Raad van Ministers (premier) en de andere ministers (waarbij hij natuurlijk niet tegen de wil van de parlementsmeerderheid kan ingaan)

- Hij kan de premier en de rest van de regering ontslaan

- Hij kan vervroegde parlementsverkiezingen afkondigen

- Hij ondertekent de door het parlement goedgekeurde wetten, maar kan daarover ook zijn veto uitspreken.

- Hij is het hoofd van de strijdkrachten van de Republiek, hoewel hij deze bevoegdheid in vredestijd slechts indirect uitoefent, via de minister van defensie.

- Op het gebied van de buitenlandse politiek vertegenwoordigt hij het land tezamen met de premier en de minister van buitenlandse zaken.

- In naam van de Republiek ratificeert hij internationale overeenkomsten.

- Hij heeft het recht tot het verlenen van gratie aan veroordeelden.

- Hij kan het initiatief nemen tot nationale referenda.

Het dagelijks bestuur van het land moet de president natuurlijk aan de regering overlaten. Bovendien doet de president, wil hij zijn moreel gezag behouden, er natuurlijk goed aan om van veel van zijn vèrstrekkende bevoegdheden slechts spaarzaam gebruik te maken.

De afgelopen tien jaar (twee mandaatperioden) heeft de SLD-politicus Alexander Kwasniewski het ambt van president uitgeoefend. In zijn eerste mandaatperiode regeerde hij in een "cohabitation"-situatie met een centrumrechtse regering. In de tweede mandaatperiode regeerde hij met twee kabinetten van zijn eigen partij SLD, allereerst dat van Leszek Miller. Toen die regering door de vele schandalen niet langer kon worden gehandhaafd, heeft hij eind mei 2004 Miller ontslagen en, met moeizame instemming van het parlement, Marek Belka tot premier benoemd.

Schrijver dezes heeft de indruk dat president Kwasniewski zijn bevoegdheden over het algemeen op correcte en competente wijze heeft uitgeoefend. In zijn eerste mandaatperiode wist hij zich - in de cohabitation-situatie - te profileren als "president van alle Polen". In zijn tweede mandaatperiode kon hij niet langer de schijn ophouden "boven de partijen" te staan. Het werd ook duidelijk dat hij diep betrokken was bij veel van de schandalen en intriges binnen de SLD-partij.

De Derde Republiek is dood, leve de Vierde Republiek?

Vanuit kringen van zowel PiS als PO wordt gesproken van de noodzaak van een grote schoonmaak. Naar hun mening heeft de Poolse Derde Republiek zich onvoldoende bevrijd van de erfenis van de PRL (Volksrepubliek Polen).

De scheidslijnen in de Poolse samenleving hebben veel meer dimensies, dan dat je ze alleen met de termen "links" en "rechts" zou kunnen omschrijven.

In de eerste plaats is er natuurlijk de scheidslijn tussen arm en rijk.

Maar ook die tussen personen die "gecollaboreerd" hebben met het PRL-regiem en zij die in het "verzet" zaten (Solidarnosc, KOR (Comité ter bescherming van de Arbeiders)).

Of de scheidslijnen tussen intellectuelen, ondernemers en arbeiders.

Of de scheidslijn tussen stad en platteland.

Of de scheidslijn tussen godsdienstig en laïcistisch.

Veel van die scheidslijnen vallen niet samen, maar overlappen elkaar.

Een belangrijk feit is dat de eerste regering van na de "Wende" van 1989 er één was van pacificatie tussen oud-communisten en Solidarnosc-aanhangers. Beide partijen hadden afgezien van een strijd op leven en dood, en compromissen gesloten. Dat betekent dat er in het ambtenaren-apparaat, het leger, de rechterlijke macht, enz. geen "zuivering" heeft plaats gevonden.

Bij de eerste vrije verkiezingen behaalde Solidarnosc weliswaar een verpletterende overwinning, maar spoedig daarop verschenen er barsten in het Solidarnosc-kamp. De harde overgang op de markteconomie onder de regering van Tadeusz Mazowiecki en Leszek Balcerowicz vergde enige tijd lang grote offers onder de arbeidende bevolking.

Een deel van de Solidarnosc-beweging ging toen toenadering zoeken tot de zich in de oppositie bevindende opvolgerpartij van de PZPR (Poolse Verenigde Arbeiderspartij). Deze partij beschikte - door haar contacten binnen het bestuursapparaat - bovendien over meer mensen met bestuurservaring dan de Solidarnosc-beweging. Het "linkse kamp" in Polen bestaat uit ex-communisten, in de markteconomie teleurgestelde Solidarnosc-aanhangers en intellectuelen die nog bepaalde banden hebben met het oude regime. Links beheerst een aanzienlijk deel van de pers. Links gaat ervan uit dat er buiten de SLD-entourage nauwelijks bestuurlijk talent te vinden valt.

De rechtse partijen hebben een moeizamer geschiedenis gekend. Nadat de Solidarnosc-beweging uiteen gevallen was, is "links" weer aan de macht gekomen. Veel Polen waren toen onthutst over het feit dat een opvolgerspartij van de gehate PZPR weer aan de macht was gekomen. Omstreeks 1995 verenigde een aantal brokstukken van Solidarnosc zich in de AWS (Verkiezingsactie Solidariteit), die - samen met UW (de "Vrijheidsunie", een afstammeling van de liberale vleugel van de Solidarnosc-beweging, met Leszek Balcerowicz als leider) - de parlements-verkiezingen van 1997 wist te winnen. Door onderlinge twisten binnen AWS presteerde deze regering echter niet wat de kiezers ervan hadden verwacht. Dit bevestigde het vooroordeel van Links en een groot deel van de pers (Polityka, Gazeta Wyborczna, e.a.) en intelligentsia dat alleen Links in staat zou zijn om het land te regeren.

De verkiezingen van 2001 werden een grote overwinning van de opvolgerspartij van de PZPR, thans SLD (Unie van Democratisch Links) geheten. AWS en UW werden bij de verkiezingen weggevaagd: ze zonken onder de 5%-drempel. Enkele rechtse en centrumrechtse parlementariërs, die de bui hadden zien hangen, hadden zich van tevoren afgescheiden en twee partijen gevormd, die wel een vertegenwoordiging in de Sejm wisten te veroveren, "Recht en Rechtvaardigheid" (PiS) en Burgerplatform (PO).

Zoals ik hierboven heb uiteengezet, is de SLD-regering van 2001-2005 geen groot succes geweest. Het voordeel van het grote reservoir aan mensen met bestuurservaring, waarover de ex-communistische partij beschikte, had ook zijn keerzijde. Deze partij was namelijk door en door vervlochten met de belangen van een ondoorzichtig bureaucratisch apparaat, waarbinnen men eraan gewend is om elkaar de bal toe te spelen, een apparaat dat zich met hand en tand tegen alle pogingen tot sanering verzet. Wprost spreekt van het "biurotwór", het "bureaucratie-monster", dat een verstikkende werking heeft op de ontwikkeling van de Poolse economie.

Burgerplatform ziet zich als de St. Joris die geroepen is om deze bureaucratie-draak te vellen.

Wat zal de toekomst te zien geven? Een beroemd gezegde wil dat het moeilijk is voorspellingen te doen, vooral wanneer het om de toekomst gaat....

"... en ze regeerden nog lang en gelukkig?" Allereerst zullen "Recht en Rechtvaardig-heid" en "Burgerplatform" het eens moeten worden over de vorming van een regering en een regeringsprogramma.

Het zou mooi zijn als beide partijen de scherpe kantjes van elkanders partijprogramma wat zouden afvijlen. De rijken mogen best wel wat meer dan 15 % belasting betalen. Ter bevordering van de economische groei is het belangrijker dat de "bureaucratie-draak" wordt bedwongen.

De belastingdruk in Polen is over de gehele linie te hoog, maar bij bezuinigingen zouden voorzieningen en diensten die werkelijk aan de armen ten goede komen, zoveel mogelijk moeten worden ontzien; als PiS op dit punt PO wat kan bijsturen, prima!

Verder zal PiS zeker wat moeten inbinden op zijn harde "law and order" standpunt en zijn vaak ouderwetse, zo niet achterlijke, morele ideeën. De ministers van Burgerplatform zouden erop kunnen wijzen dat herinvoering van de doodstraf (waarvan 75% der Polen voorstander is) voor een lidstaat van de Europese Unie echt niet kan! (en daarbij aanvoeren dat het effect van deze maatregel op de criminaliteitsbestrijding waarschijnlijk heel beperkt is). En ze zouden ook erop kunnen wijzen dat criminalisering van de homoseksuelen een slechte indruk zou maken in de andere lidstaten.

Welnu, als beide partijen zich redelijk opstellen zou er misschien wel een behoorlijke regering uit kunnen voortkomen, die succesvol in het bureaucratische oerwoud gaat snoeien, de economische groei versnelt en de werkloosheid terugdrukt. Een regering, die als eerste van de Derde Republiek na vier jaar zou verdienen om te worden geprolongeerd.

In kringen van PiS en PO wordt veel gesproken over de noodzaak van een "Vierde Poolse Republiek".

De gangbare benaming van het huidige Poolse staatsbestel, "Trzecia Rzeczpospolita", Derde Republiek, verdient voor de buitenstaander enige toelichting.

De "Eerste Republiek" was de Adelsrepubliek van vóór 1795 (*)

daarna: Russische, Pruisische en Oostenrijkse bezetting

De "Tweede Republiek" was die van Pilsudski, van 1918 tot 1939 (*)

daarna: Duitse bezetting (1939-1945), gevolgd door de PRL (Volksrepubliek Polen, 1945-1989), die door Poolse patriotten beschouwd wordt als Sowjet-bezettingsperiode.

De "Derde Republiek" is dan het werkelijk onafhankelijke Polen sinds 1989 (*).

(*) zie artikel Geschiedenis van Polen

Als er nu werkelijk schoon schip gaat worden gemaakt, en Polen in korte tijd een belangrijke economische en sociale vooruitgang gaat kennen, kunnen we over een paar jaar constateren, dat in 2005 de "Vierde Republiek" is begonnen.

Velen zullen skeptisch zijn op dit punt. Een van de zwakke punten van het politieke bestel in de Derde Republiek is de neiging van veel politici tot een "Alleingang", hun onvermogen tot team-werk. Welnu, de gebroeders Kaczynski geven bepaald blijk van een groot ego. Anderzijds, van de kant van zowel Burgerplatform als "Recht en Rechtvaardigheid" geeft men zich ervan rekenschap dat zij op hun beurt bij de volgende verkiezingen zullen worden weggevaagd als hun regering geen succes wordt.

In zijn interview met Wprost onderstreept Donald Tusk een belangrijk voordeel van de machtwisseling: als "Links" weer aan de macht zou komen, over vier, acht of twaalf jaar, dan zal er in elk geval een generatiewisseling zijn opgetreden. Het zal een moderner Links zijn, dat nauwelijks meer banden heeft met het PRL-verleden.

Maar het is misschien te vroeg om nu al te roepen:

De Derde Republiek is dood, leve de Vierde Republiek!

Op de korte termijn kan worden opgemerkt, dat de partij PiS uitgesproken euroskeptisch is, terwijl PO weliswaar veel positiever tegenover de EU staat, maar om electorale redenen wel eens geneigd is te pleiten voor een hard standpunt in onderhandelingen binnen de EU. Te verwachten valt dus dat de relatie tussen Polen en de Europese Unie iets stormachtiger zal worden. We kunnen er echter van uitgaan, dat ook de nieuwe regering wel zal begrijpen dat het voor Polen beter is binnen de Unie te zijn dan erbuiten. We kunnen dus verwachten dat de nieuwe regering "het spel wat harder zal gaan spelen", maar er wel voor zal waken om het tot een breuk te laten komen.

Een euroskeptische stemming heeft de laatste maanden bovendien ook een aantal oude lidstaten bevangen, zodat Polen in dat opzicht zeker niet alleen zal staan.

Presidentsverkiezingen (eerste ronde)

Dit jaar volgen de presidentsverkiezingen slechts enkele weken op de parlementsverkiezingen. Dat is zeker geen regel in de Poolse politiek, maar eerder een toevallige samenloop van omstandigheden. De mandaatsperiode van de president bedraagt namelijk vijf jaar, terwijl die van het parlement slechts vier jaar bedraagt, terwijl er bovendien altijd de mogelijkheid bestaat van vervroegde parlementsverkiezingen.

In de op 9 oktober gehouden eerste ronde behaalde Donald Tusk van Burgerplatform met 36,33% van de stemmen een kleine voorsprong op Lech Kaczynski van "Recht en Rechtvaardigheid" met 33,1%. Aangezien geen van de twee ook maar bij benadering de helft van de stemmen heeft ontvangen, is het duidelijk dat er over twee weken een tweede, beslissende ronde zal komen. De opkomst was duidelijk hoger dan bij de parlementsverkiezingen, maar ook dit maal iets lager dan 50%.

De twee andere kandidaten met een significant aantal stemmen waren Andrzej Lepper van "Samoobrona" met 15,11% en de sociaal-democraat Marek Borowski met 10,33%.

Te verwachten valt dat de meerderheid van de Lepper-stemmers in de tweede ronde op Kaczynski zal stemmen, terwijl centrumlinkse en centrumkiezers dan eerder op Tusk zullen stemmen. Het blijft spannend; er staat veel op het spel!

De eerste peilingen over de resultaten van de tweede ronde wijzen in de richting van een vrij ruime overwinning voor Donald Tusk.

Tussen de twee rondes

De toon van de campagne - tussen toekomstige coalitiegenoten (!) - blijft bijzonder scherp. Een medewerker van Lech Kaczynski had onlangs het bericht verspreid dat de grootvader van Donald Tusk in de Tweede Wereldoorlog in de Duitse Wehrmacht had gediend, daarmee suggererend dat Jozef Tusk een landsverrader was geweest. Van de kant van Burgerforum werd meteen de werkelijke stand van zaken uit de doeken gedaan: zoals tienduizenden andere burgers uit het door Duitsland geannexeerde deel van Polen, was Jozef Tusk in september 1944 tegen zijn wil in de Wehrmacht ingelijfd en hij was bij de eerste gelegenheid - twee maanden later - gedeserteerd en naar de Geallieerden overgelopen. Lech Kaczynski was toen genoodzaakt om aan Donald zijn excuses aan te bieden en zijn campagnemedewerker ontslaan.

Lech deed onlangs ook een knieval naar het electoraat van Andrzej Lepper. Hij verklaarde dat hij - als hij president zou worden - Leszek Balcerowicz (het "bête noire" van Lepper) niet voor een nieuwe ambtsperiode zou benoemen als directeur van de nationale bank van Polen.

Ook verklaarde Lech Kaczynski dat hij meent dat de president het recht moet hebben om bepaalde decreten voor te stellen, die het parlement niet zou mogen amenderen, maar waarover het alleen met "ja" of "neen" zou mogen stemmen. Sommige Polen duiden hem nu aan met de titel "Duce". Voor veel minder ontwikkelde Polen is hij evenwel een held, de man die belooft de normen en morele waarden in Polen te herstellen.

Te hopen valt dat de felheid van de campagne de vorming van een coalitieregering niet zal verhinderen.

In kringen van "Recht en Rechtvaardigheid" (PiS) spreekt men af en toe - waarschijnlijk om Burgerplatform (PO) schrik aan te jagen - over een mogelijke coalitie tussen "Recht en Rechtvaardigheid", Samoobrona, PSL (de partij van de kleine boeren) en Liga van Poolse gezinnen. Een ware nachtmerrie, deze "Cour de miracles" (Kermismonster) coalitie....

Aan de andere kant deelde Kazimierz Marcinkiewicz, de kandidaat-premier van PiS, in een interview met het weekblad Wprost mede dat de onderhandelingen met hoofdonderhandelaar Jan Rokita van PO over de vorming van een coalitieregering van de beide partijen bevredigend verlopen. Hij heeft goede hoop om op 28 oktober de nieuwe regering te kunnen presenteren.

Presidentsverkiezing (tweede ronde)

Lech Kaczynski wordt op 23 oktober gekozen als nieuwe president van Polen. De definitieve uitslag is dat hij 54,04% van de stemmen heeft behaald, tegen 45,96% voor Tusk. Na zijn zege verklaart hij een referendum te willen over de euro, omdat Polen met de invoering daarvan teveel van zijn soevereiniteit zou inleveren.

Nu de vorming van een nieuwe regering voor de deur staat bestaat de kans dat Polen binnenkort een tweeling president-premier heeft; immers: Lech's tweelingbroer Jaroslaw wordt gezien als een mogelijke kandidaat voor het premierschap. Daarvoor zou dan wel Kazimierz Marcinkiewicz, de huidige kandidaat-premier van PiS, zich moeten terugtrekken, maar je weet maar nooit met de Kaczynski-broeders.... Ook wordt wel opgemerkt dat Marcinkiewicz wellicht niet meer is dan een boodschappenjongen van Jaroslaw Kaczynski, die (in tegenstelling tot wat ik aanvankelijk meende) in feite de man is die de strategie van PiS uitstippelt en de touwtjes in handen heeft. (Wat karakter betreft schijnen de twee broers meer van elkaar te verschillen dan in uiterlijk. De introverte Jaroslaw is de strateeg, die als een goed schaker minstens drie zetten vooruit denkt. De meer contactueel begaafde Lech verricht meer de taken waarbij contact met de kiezers van belang is.)

Lech Kaczynski biedt zijn verslagen tegenstander Donald Tusk aan dat hij parlementsvoorzitter mag worden.

Moeizame coalitiebesprekingen

De coalitiebesprekingen lopen veel moeizamer dan Marcinkiewicz aanvankelijk deed voorkomen. Jan Rokita van Burgerplatform verwijt "Recht en Rechtvaardigheid" (PiS) dat het alle sleutelministeries voor zich opeist. Burgerplatform wil tenminste toch het Ministerie van binnenlandse zaken krijgen (waaronder politie en geheime diensten ressorteren).

Donald Tusk wijst de hem aangeboden post van parlementsvoorzitter af; hij wil een andere partijgenoot op die post. Op de eerste zitting van het nieuwe parlement wordt nu Marek Jurek, een PiS-politicus, tot kamervoorzitter verkozen, met steun van PiS, Samoobrona, Liga van Poolse Gezinnen en PSL. Van de kant van Burgerplatform ziet men dit als een blijk van kwade trouw van de kant van PiS, dat kennelijk ook lonkt naar een andere coalitie. De onderhandelaars van Burgerplatform blijven nu weg van de coalitiebesprekingen.

Lech en Jaroslaw Kaczynski beginnen nu, net als kandidaat-premier Kazimierz Marcinkiewicz, wat pragmatischer verklaringen af te leggen om Burgerforum weer naar de onderhandelingstafel te lokken. Van de zijde van Burgerforum zegt men dat PiS zijn goede wil niet met mooie woorden moet bewijzen, maar met daden. Opgemerkt wordt dat - als het al tot een coalitie mocht komen - het een "coalitie zonder liefde" zal worden.

In kringen van Burgerforum koestert men de verdenking dat PiS het liefst een minderheidsregering zou vormen, met wisselende steun van Burgerforum en van de kleine populistische partijen. Dat zou maximale macht voor de Kaczynski-broeders betekenen, maar waarschijnlijk ook een heel onstabiele regering, die zeker weinig vertrouwen van de kant van de ondernemers zou genieten.

De binnenkort aftredende president Kwasniewski waarschuwt de rechtse verkiezingswinnaars dat - voor het geval dat ze het niet eens kunnen worden over de vorming van een nieuwe regering - de grondwet een termijn stelt. Als die termijn wordt gepasseerd, zou het parlement moeten worden ontbonden en zouden er op 15 januari van het volgend jaar nieuwe verkiezingen moeten worden gehouden.

Er heeft zo juist topoverleg plaats gevonden tussen drie kopstukken van Recht en Rechtvaardigheid, Jaroslaw Kaczynski, Kazimierz Marcinkiewicz en Marek Jurek, en twee kopstukken van Burgerforum, Jan Rokita en Donald Tusk, in de zetel van de aartsbisschop van Gdansk, Tadeusz Goclowski. Doel is de coalitiebesprekingen te redden. Na drie uur overleg gingen de heren uiteen. De deelnemers en de aartsbisschop hullen zich in zwijgen over het resultaat van dit topoverleg.

Vers van de pers: Het Poolse dagblad Gazeta Wyborczna meldt hedenochtend 31 oktober dat het topoverleg van gisteren mislukt is en dat de regering die Marcinkiewicz binnenkort aan het parlement zal voorstellen een minderheidsregering zal zijn van PiS alleen.

Ontknoping van de tragikomedie

President Kwasniewki (die bij het verstrijken van zijn tweede ambtsperiode op 23 december van dit jaar zal worden opgevolgd door Lech Kaczynski) heeft Kazimierz Marcinkiewicz ingehuldigd als premier. Deze presenteerde een minderheidsregering van PiS-politici (o.a. Marcinkiewicz - premier, Ludwik Dorn - Binnenlandse Zaken, Zbigniew Ziobro - Justitie, Radek Sikorski - Defensie, Zbigniew Wasserman - Inlichtingendiensten) en enkele onafhankelijke deskundigen (o.a. de voormalige ambassadeur in Parijs en Moskou, Stefan Meller - Buitenlandse Zaken, Teresa Lubinska - Financiën, de in heel Polen vermaarde hartchirurg Zbigniew Religa - Gezondheidszorg).

De nieuwe regering zou op 10 november 2005 het vertrouwen van het parlement vragen.

Een groot deel van de publieke opinie was perplex: maandenlang beloofden "Recht en Rechtvaardigheid" (PiS) en Burgerplatform (PO) de kiezer een kordate en stabiele coalitieregering, en nu was het weer een echte "Poolse Landdag" geworden. Het leek wel een slechte klucht! Beide partijen probeerden elkaar nu de "Zwarte Piet" toe te spelen. Het lijkt erop dat de Kaczynski-broeders nooit zo erg in een coalitie-regering hadden geloofd en nu hoopten hun persoonlijke machtspositie te maximaliseren door een regering van hoofdzakelijk partijgenoten (waaronder Jaroslaws paladijnen Dorn, Ziobro en Wasserman op sleutelposities), die in het parlement nu eens op PO steunt, dan weer op het populistische "rariteitenkabinet", om zo lang mogelijk in het zadel te blijven.

De toekomst zal leren wat deze regering Polen en Europa zal brengen. De conclusie van de Frankfurter Rundschau luidde: "Polen heeft een kans verspeeld om een nieuw begin te maken".

De recente capriolen zijn ook niet erg bevorderlijk voor het toch al zeer geringe vertrouwen dat de Polen hebben in de politiek, zoals dat al gebleken was uit de lage participatie aan de verkiezingen (40% voor de parlementsverkiezingen, 50% voor de presidentsverkiezingen). Het voorlopige oordeel van financiële markten: de koers van de zloty ten opzichte van dollar en euro is vrij fors gedaald....

De regering Marcinkiewicz krijgt het vertrouwen van het parlement

Bij de stemming in de Sejm kreeg de minderheidsregering van Marcinkiewicz het vertrouwen met 272 stemmen voor en 187 tegen. Voor stemden "Recht en Rechtvaardigheid" (PiS), Samoobrona, Liga van Poolse Gezinnen en de PSL. Tegen stemden de Unie van Democratisch Links (SLD) en Burgerplatform (PO).

Aanhangers van PiS beschuldigen Burgerplatform ervan dat deze partij niet tegen zijn verlies kan en alleen uit gekrenkte trots geen coalitie met PiS heeft willen aangaan.

De voormannen van Burgerplatform, Donald Tusk en Jan Rokita, verklaren dat Jaroslaw Kaczynski en Kazimierz Marcinkiewicz hun alleen tweederangsministeries wilden gunnen en alle belangrijke ministeries in eigen hand wilden houden. Aangezien Burgerplatform in het parlement niet zo heel veel minder zetels had behaald dan PiS, had deze partij naar hun mening recht op een gelijker aandeel in de macht. De mislukking van de coalitiebesprekingen is volgens hen volledig aan de leiders van PiS te wijten. Jan Rokita heeft aangekondigd een uitvoerig verslag te zullen publiceren over de coalitiebesprekingen.

In een interview met het weekblad Wprost verklaart Lech Walesa dat "de macht delen" een term is die niet voorkomt in het woordenboek van de gebroeders Kaczynski. Toen Walesa president was (1990-1995) waren Lech en Jaroslaw medewerkers in het persoonlijke kabinet van de president, een samenwerking die in ruzie geëindigd is. Walesa verklaart dat hij toen wel geleerd heeft hoe machtsbelust Jaroslaw Kaczynski wel niet is. Hij had dan ook voor de tweede ronde zijn landgenoten opgeroepen om voor Donald Tusk te stemmen. "Ik sluit de mogelijkheid niet uit", verklaart Lech Walesa, "dat Marcinkiewicz met zijn minderheidsregering een goed beleid zal gaan voeren. Maar daarvoor is wel vereist dat Jaroslaw Kaczynski, die nu alle touwtjes van de macht in handen heeft, boven zich zelf uitstijgt. En dat is niet erg waarschijnlijk. Jaroslaw's voornaamste doel is nu om het in de oppositie gedrongen Burgerforum te diskrediteren en marginaliseren, zodat zijn partij de rechtervleugel van de politieke spectrum volledig kan beheersen."

Van veel kanten wordt gevreesd dat PiS door de de facto alliantie met Samoobrona en Liga van Poolse Gezinnen zal worden meegesleurd in de richting van een populistische, ondernemersvijandige politiek, die het land duur te staan zal komen. Een "Vierde Republiek" krijgen we zeker - aldus deze beschouwers: de Republiek van de "Kaczynskocratie". Na een paar jaar daarvan zal het land dan dringende behoefte hebben aan een "Vijfde Republiek"! Uit een opiniepeiling blijkt dat maar een minderheid van de Polen denkt dat de regering Marcinkiewicz de hele mandaatsperiode van het parlement zal uitzitten.

Ook is de kans groot dat een regering die naar het pijpen van Andrzej Lepper van Samoobrona en vader Rydzyk van "Radio Maryja" moet dansen, in ernstig conflict zal geraken met de Europese Unie.

Aan de andere kant wekken Marcinkiewicz en tenminste een aantal van zijn ministers de indruk redelijk competent te zijn.