Gebruiker:Ninane/Noten

Overleg graag op de overlegpagina

Inleiding

Al sinds ik op Wikipedia actief ben stoor ik me aan de manier waarop wij met bronnen/voetnoten omgaan, en dan in het bijzonder de weergave ervan. Steeds een andere notificatie en vaak zo inconsistent en zo onwetenschappelijk als het maar zijn kan. Daarom wil ik (een voorstel voor) een duidelijke noten-/literatuurverwijzingstandaard ontwikkelen voor de Nederlandstalige Wikipedia. Meer specifiek moet deze gaan over de manier waarop men in een artikel naar bronnen verwijst, zowel de plek in het artikel als het schrijfsysteem (wat niet "Harvard" zal worden, want dat systeem conflicteert teveel met noten en ik heb er ook andere grondige bezwaren tegen). Let wel: mijn voorstel handelt vooral over het uiterlijk van referenties en is in feite dus een aanpassing/uitbreiding van Help:Referenties en voetnoten. Dus niet over de vraag of referenties in veel gevallen gewenst zijn. Het maken van bronverwijzingen naar andere Wikipedia's en het idee dat referenties soms een schijnzekerheid geven doen hier dus niet ter zake, maar als die verwijzingen toch geplaatst worden, dan kunnen ze in hetzelfde 'systeem' worden opgenomen.

Mijn voorstel heeft wel degelijk nadelen. Ik probeer een balans te zoeken tussen (1) gemakkelijke toepasbaarheid, (2) wetenschappelijkheid en (3) duidelijkheid en "schoonheid" voor de lezer. Dit leidt onvermijdelijk tot toegevingen op al deze drie punten. De nadelen hangen daarmee samen. Een voorbeeld daarvan is het al veel gebruikte <ref></ref>-systeem, dat ervoor zorgt dat het bewerkingsveld iets onoverzichtelijker wordt, omdat de nootteksten door het lopende verhaal heen staan. Ik vraag dan ook om begrip daarvoor.

Nog een opmerking over de wetenschappelijkheid: zoals Bontenbal al opmerkte is er ten aanzien van bronvermelding in de wetenschap niet één visie. Ik probeer hier een consistente standaard te ontwikkelen zonder daarbij de visie van één vakgebied door te drukken. Mijn ideeën komen vooral voort uit ervaring met de verschillende verwijssystemen op Wikipedia en maar in mindere mate met de verwijzingen in mijn vakgebied (waarbinnen ook geen eenduidigheid bestaat). Ervaringen vanuit andere vakgebieden die het systeem kunnen verbeteren zijn natuurlijk welkom. Ninane (overleg) 15 mrt 2007 19:21 (CET)

Zie ook deze mededeling op de overlegpagina. Ninane (overleg) 14 okt 2007 16:46 (CEST)

De nieuwe standaard: voorstel

Basisregel

De basisregel is: alle informatie over gebruikte bronnen gaat in voetnoten via het <ref></ref>-systeem. Een uitleg van dat systeem staat hier. Voetnoten kunnen daarnaast ook gebruikt worden voor opmerkingen die niet naar externe bronnen verwijzen, denk daarbij aan een opmerking die de lijn van het betoog onderbreekt.

Dit betekent dat:

• het sjabloon:Bron niet meer (in de huidige vorm) gebruikt wordt;
• de bronvermelding in Harvardstijl niet meer gebruikt wordt.

Wanneer een bronvermelding voor de hele tekst geldt (zoals hier en hier), dan is daarvoor een aparte voorziening binnen dit notensysteem, zodat het sjabloon:Bron daar niet meer gebruikt voor hoeft te worden (zie verder).

Wanneer een passage op meerdere bronnen is gebaseerd, dan moeten die in één voetnoot samengebundeld worden. Dit vergroot de duidelijkheid en bovendien wordt het zo vrijwel onmogelijk om meerdere nootnummers direct naast elkaar te plaatsen.

Om enigszins te voorkomen dat de noten veel ruimte in beslag nemen, worden deze in kleinere letters geschreven. De plaats waar de noten voor de lezer van een artikel te lezen zijn, is onder het kopje Externe links (dat weer onder het interne-links-kopje Zie ook staat), maar boven eventuele navigatiesjablonen (Voorbeeld). Het kopje met de noten omvat zoals vermeld alle bronverwijzingen, maar ook de andere noten; daarom moet het niet Bronnen maar Noten genoemd worden.

Vanwege het <ref></ref>-systeem, de kleinere letters en de naam Noten, ziet het kopje met de noten er als volgt uit in het bewerkingsveld:

==Noten== <div style="font-size:85%"> <references/> </div>

Korter kan ook:

==Noten== {{References|85%}}

In twee kolommen kan ook:

==Noten== {{References|85%|2}}

Zie dit artikel voor een voorbeeld (de inhoud van de noten aldaar voldoet verder nog niet geheel aan de standaard). Ook dit artikel kan hier als voorbeeld gelden. Een bot kan overigens simpel de al bestaande <references/>-vermeldingen ombouwen tot dit formaat.

Literatuur die interessant is om te lezen of om meer over een onderwerp te weten te komen, is feitelijk geen bronvermelding en hoort dus niet in het notensysteem. Deze literatuur kan (op alfabetische volgorde van achternaam van de auteur) onder een apart kopje (zoals Aanbevolen literatuur), dat boven het interne-links-kopje Zie ook kan worden geplaatst. Wanneer deze aanbevolen literatuur óók als bron is opgenomen, dan hoort deze natuurlijk wel thuis in het notensysteem, maar óók bij Aanbevolen literatuur.

Opmerking: een noot eindigt altijd met een punt.

Bron voor gehele tekst

In veel wetenschappelijke tijdschriften is het een gebruik om bij de naam van de auteur van een artikel een noot of sterretje te zetten die verwijst naar de achtergrond van het artikel en/of de auteur. Op dit gebruik is het volgende gebaseerd.

Wanneer een artikel geheel of grotendeels gebaseerd is op één of meerdere andere bronnen en in gevallen waarin niet duidelijk kan worden aangegeven welke delen van een artikel uit welke bron komen, wordt er een noot geplaatst direct na het vetgedrukte onderwerp in de alinea (bij meerdere vetgedrukte termen: de eerste). De tekst van deze noot bespreekt alle vereiste broninfo die op het hele artikel van toepassing is.

De tekst in zo'n eerste noot kan bijvoorbeeld zijn:

• Bij het schrijven van (de eerste versie van) dit artikel is gebruik gemaakt van <Bron 1>.
• (De eerste versie van) dit artikel is geheel gebaseerd op <Bron 1>.
• (De eerste versie van) dit artikel is grotendeels gebaseerd op <Bron 1>.
• Bij het schrijven van (de eerste versie van) dit artikel is gebruik gemaakt van <Bron 1> en <Bron 2>. (Voorbeeld)
• De eerste versie van dit artikel is overgenomen van <Bron 1>. <Bron 1> valt onder de GFD-licentie.
• Indien de gemeenschap een dergelijke passage eist: De eerste versie van dit artikel is overgenomen van het artikel <Permalink> op de Engelstalige Wikipedia.

Noem geen bronnen die niet gebruikt zijn. Aanbevolen literatuur kan zoals vermeld onder een apart kopje.

Bron voor alinea of zin

Voor de bronvermeling van alinea of zinnen geldt in grote lijnen hetzelfde. De voetnoot moet hier evenwel aan het einde van de alinea of zin geplaatst worden. Als de bron alleen verband houdt met één term of zinsgedeelte (zoals bij het noemen van een inwoneraantal van een stad), dan direct daarna plaatsen.

Bij grote alinea's die geheel op een vermelde bron gebaseerd zijn, zou dat idealiter uit de tekst in de voetnoot moeten blijken:

• Bij het schrijven van (de eerste versie van) deze alinea is gebruik gemaakt van <Bron 1>.

Bij kleine alinea's en losse zinnen geldt gewoonlijk het noemen van de bron zonder begeleidende tekst in de noot als voldoende (wel met alle relevante gegevens van de bron). De tekst in zo'n noot is dus:

• <Bron 1>.

Als er echter relevante informatie over deze bron is, kan dat ook in de noot. Bijvoorbeeld:

• <Bron 1>. De neutraliteit van deze bron wordt echter wel betwist, zie bijvoorbeeld <Bron 2>.
• <Bron 1>. Deze bron is een onofficiële Engelse vertaling van de officiële Kirgizische versie.
• <Bron 1>. Een ietwat andere verklaring voor dit fenomeen wordt gegeven door <Bron 2>.
• Zie ook noot 3 in dit voorbeeld.

Ook hier geldt dat wanneer een passage op meerdere bronnen gebaseerd is, alle bronnen in dezelfde voetnoot behandeld moeten worden (op alfabetische volgorde van de achternaam van de auteur):

• <Bron 1>; <Bron 2>; <Bron 3>.

Manier om bron op te schrijven

Er zijn vele manieren om een bron op te schrijven; er is niet één beste methode. Afwijken van onderstaande methode is op zichzelf niet zo erg. Het wordt echter wel aangeraden om tenminste binnen hetzelfde artikel dezelfde schrijfwijze te hanteren. De methode die ik voorstel is als volgt.

Basisregel

De beschrijving van een bron moet indien bekend tenminste de auteur, het jaar van uitgave en de titel bevatten en als één geheel worden opgeschreven (dat wil zeggen: zonder punten tussendoor, met uitzondering van de scheiding tussen titel en ondertitel).

Wanneer er in één noot meerdere bronnen vermeld worden, worden zij van elkaar gescheiden door een puntkomma, eventueel de laatste twee door het woordje 'en'.

Boeken

De beschrijving van een boek noemt de auteur, het jaartal (tussen haakjes, gevolgd door een dubbele punt), de titel (schuin gedrukt, gevolgd door een komma), de druk (indien bekend en indien er meerdere drukken zijn, gevolgd door een komma), de uitgeverij (gevolgd door een komma), de plaats van uitgave (gevolgd door een komma) en de bladzijdenummers waarvan gebruik is gemaakt (indien niet naar het hele boek wordt verwezen). Indien gewenst kan het ISB-nummer worden toegevoegd; zie de voorbeelden.

Opmerkingen:

• In voetnoten is het niet nodig om de achternaam van de auteur eerst te noemen; dit in tegenstelling tot een literatuurlijst voor aanbevolen literatuur.
• Het is niet nodig (maar ook niet verboden) om de voornaam van de auteur te noemen, diens voorletters volstaan.
• Bij meerdere auteurs van één boek: noem de auteurs bij voorkeur volgens de volgorde waarmee ze op het boek vermeld staan of anders op alfabetische volgorde van achternaam. Scheid de namen met komma's van elkaar; gebruik bij (de laatste) twee auteurs echter het woordje 'en' (zonder aanhalingstekens; Voorbeeld). Noem bij meer dan drie auteurs alleen de eerste drie, gevolgd door de cursieve afkorting et al. Wanneer het boek hoofdstukken van allerlei verschillende auteurs bevat, wordt doorgaans de redacteur als auteur opgegeven, gevolgd door '(red.)' (zonder aanhalingstekens).
• Indien het jaartal niet bekend is, kan de afkorting 'z.j.' (zonder jaartal) gebruikt worden.
• Noem de gehele titel en plaats deze cursief. Een titel begint altijd met een hoofdletter. In Engelstalige titels beginnen doorgaans veel meer woorden met een hoofdletter dan in Nederlandstalige. Wanneer een titel een spelfout bevat, neem die dan ook over. Scheid de titel en de ondertitel met een punt.
• Bij boeken komt het vaak voor dat in volgende drukken nieuwe en/of herziene informatie staat, waardoor het noodzakelijk is om aan te geven welke specifieke druk van het betreffende boek als bron is gebruikt. Noem de gebruikte druk als er meerdere drukken verschenen zijn (en als het druknummer bekend is). Zorg ervoor dat je verwijzing alleen naar de gebruikte druk verwijst, dus dat het jaartal en de bladzijdenummers overeen komen met die van de druk die je gebruikt hebt (die wijken doorgaans af van de eerste, oorspronkelijke druk).
• Wanneer een boek in meerdere plaatsen is uitgegeven, vermeld er dan één, gevolgd door de afkorting 'enz.' (zonder aanhalingstekens). Wanneer de lezer op het verkeerde spoor wordt gebracht door het noemen van de plaats van uitgave, bijvoorbeeld bij een boek dat is uitgegeven in Amsterdam, Missouri, vul de plaatsnaam dan aan met een geografische verduidelijking (zie onderstaand voorbeeld van een fictief in Madrid, Colombia uitgegeven boek).
• Laat de bladzijdenummers vooraf gaan door de afkorting 'blz.' (zonder aanhalingstekens). Bij meerdere opeenvolgende bladzijden deze scheiden door een liggend streepje, bij niet-opeenvolgende bladzijden door een komma (zie de voorbeelden).
• Voor ISBN-nummers kan men ook gebruik maken het sjabloon:ISBN, dat volgend resultaat geeft: ISBN 0-8157-0630-8.

Voorbeelden:

• Joop Klaassen (1993): Geschiedenis van Rusland, tweede druk, Hoppelman, Brugge, blz. 1-10.
• Marijke de Jong, Bert van Nijmegen en Inge Zandvliet et al. (2007): Bijen, wespen en mensen. Een overzicht van het gebruik van insecten in de landbouw, derde druk, JJJ Uitgevers, Amsterdam enz., blz. 56, 78-79, 91.
• R.O. Keohane (1984): After Hegemony. Cooperation and Discord in the World Political Economy, Princeton University Press, Princeton, ISBN 0-691-07676-6.
• Steven K. Vogel (red.) (2003): U.S.-Japan Relations in a Changing World, Brookings Institution Press, Washington D.C., ISBN 0-8157-0630-8.
• Jorge da Costa: Cundinamarca y Sucre, OIO Editores, Madrid, Colombia, blz. 25.

Hoofdstuk uit een boek van een andere auteur

Wanneer een auteur maar een gedeelte van een boek (bijvoorbeeld een hoofdstuk) heeft geschreven, dan komt na het jaartal de titel van het hoofdstuk tussen aanhalingstekens, gevolgd door een komma, het woordje 'in' (zonder aanhalingstekens), een dubbele punt, de naam van de auteur/redacteur van het boek (wanneer hij/zij een redacteur is gevolgd door de afkorting 'red.'), een dubbele punt, de titel (schuin gedrukt, gevolgd door een komma), de druk (indien bekend en indien er meerdere drukken zijn, gevolgd door een komma), de uitgeverij (gevolgd door een komma), de plaats van uitgave (gevolgd door een komma) en de bladzijdenummers waarvan gebruik is gemaakt (indien niet naar het hele boek wordt verwezen). Indien gewenst kan ook hier het ISB-nummer worden toegevoegd.

Voorbeeld:

• William W. Grimes (2002): 'Economic Performance', in: Steven K. Vogel (red.): U.S.-Japan Relations in a Changing World, Brookings Institution Press, Washington D.C., blz. 35-62, ISBN 0-8157-0630-8.

Tijdschriften en kranten

Ook bij tijdschriften- en krantenartikelen wordt de titel van het artikel tussen enkele aanhalingstekens geplaatst en de naam van het tijdschrift of de krant cursief; deze worden van elkaar gescheiden door een komma.

Wanneer het artikel óók op internet staat, kan in de noottekst de titel in een link naar het artikel verwerkt worden.

Bij kranten wordt de datum (zonder jaartal) voorafgaand aan het paginanummer vermeld; de hele datum kan ook tussen de haakjes worden geplaatst. Bij tijdschriften worden de jaargang en het nummer vermeld. De paginanummers worden voorafgegaan door de afkorting 'p.' (bij een enkele pagina; zonder aanhalingstekens) of pp.' (bij meerdere pagina's). De uitgeverij en plaats van uitgave worden niet vermeld.

Wanneer het artikel een redactioneel werk is (doorgaans als de schrijver niet genoemd is), dan kan in plaats van de auteur het woord 'Redactie' of 'Redactie <Krantnaam>' (zonder aanhalingstekens) worden opgegeven.

Net als bij boeken het ISB-nummer vermeld kan worden, kan hier het ISS-nummer vermeld worden.

Voorbeelden:

• Werner Bossmann (2007): 'Vlagvertoning', Elsevier, 63e jaargang, nummer 7, p. 38.
• Redactie Amigoe (2007): 'Veel interesse Nederlanders om naar Antillen te emigreren, Amigoe, 12 maart, pp. 4-5.
• Dominique Minten (7 maart 2007): 'Kernenergie verdeelt burgers en bedrijven', De Standaard, p. 12.

Rapporten

Rapporten kunnen in principe zoals boeken opgeschreven worden, eventueel met na de titel het doel van het rapport als dat niet direct duidelijk is. De auteur van een rapport is meestal een organisatie. De uitgeverij en plaats van uitgave kunnen weg gelaten worden. De paginanummers worden met de afkorting 'p.' (bij meerdere pagina's: 'pp.'; zonder aanhalingstekens) aangegeven.

Voorbeelden:

• Raad voor de Transportveiligheid (2000): Informatie over de Raad voor de Transportveiligheid, diens werkterrein, werkwijze en bevoegdheden, p. 4, 7-10.
• Organisatie voor Veiligheid en Samenwerking in Europa (2006): Municipal Profile Deçan/Dečani, p. 4.

Internetbronnen

Bij internetbronnen zijn internetsites de werkelijke bron, waarvan gezegd kan worden dat het de bedoeling van de auteur is om via een internetsite de informatie te verspreiden. Hoewel tijdschriften, kranten, rapporten en zelfs boeken vaak op internet te vinden zijn, kunnen zij niet als internetbronnen gezien worden: de oorspronkelijke versie is een papieren versie die niet meer wijzigbaar is. Internetsites zijn op elk moment door de auteur, een redactie, een provider of een overheid te wijzigen of te verwijderen. Daarom is het belangrijk niet alleen het moment van publiceren te vermelden, maar ook het moment waarop de informatie gevonden is.

Het verwijzen naar internetbronnen gaat verder in de geest van het verwijzen naar kranten en tijdschriften, maar dan met enkel de naam van de auteur, diens artikel, de website en de beide relevante data. Daarbij moet opgemerkt worden dat de website zelf in veel situaties als de auteur gezien moet worden, namelijk in die gevallen waarin de auteur niet vermeld is of een artikel van de webredactie. In dergelijke gevallen is het niet nodig (maar ook niet verboden) om de website nogeens apart te noemen.

Het linken naar het artikel waaruit de informatie komt is op zichzelf voldoende (zie het eerste voorbeeld hieronder), maar je kan daarnaast ook naar de beginpagina van de site linken (zie het tweede voorbeeld).

• Nico Spilt (z.j.): 'Spoortijden en stationsklokken', Langs de rails. Uit de archieven van Nico Spilt, info verkregen op 14 maart 2007.
• Redactie NOS Journaal (1 maart 2007): 'McCain in strijd om presidentschap', Website NOS, info verkregen op 14 maart 2007.

Tv-programma's en films

Tv-programma's en films zullen niet vaak als bron voor een encyclopedie gebruikt worden. Wanneer je er toch gebruik van maakt, kun je de volgende verwijsmanieren gebruiken.

Het verwijzen naar films kan onder vermelding van auteur, jaar van uitgave, titel, distributiebedrijf en het moment binnen de film waarnaar verwezen wordt. Zie het onderstaande voorbeeld:

• Piet Pietersen (1977): De Keizer is Goddelijk. Een film over het Japanse Keizerrijk in het interbellum, PP Pictures, 26 min.

Het verwijzen naar tv-programma's kan het best in een lopende zin (met de naam van het programma cursief), met enige contextinformatie. Indien de context van de bron uit het verhaal voorafgaand aan het voetnootnummer al duidelijk is, volstaat de naam van het programma en de datum van uitzending. Wanneer het programma op meerdere zenders is uitgezonden, vermeld dan ook de zender.

Voorbeelden:

• Deze uitspraak deed Joop Klaassen op 15 maart 2007 in Netwerk (18 min.).
• In Ter zake van 15 maart 2007 kwamen zowel de voor- als de nadelen van dit fenomeen aan bod.
• History of Arrangement in Gray and Black, No. 1 (15 maart 2007), BBC1.

Reeds eerder vermelde bronnen

Als je verwijst naar een bron waar eerder in het artikel ook al naar is verwezen, en het gaat om precies dezelfde verwijzing, dan is daar in de <ref></ref>-methode een hulpmiddel voor: hetzelfde nootnummer meerder malen laten terugkomen, waarbij de tekst maar één keer hoeft worden ingevoerd. Dit systeem is in sommige vakgebieden ongebruikelijk of ongewenst en zal daardoor voor sommigen wennen zijn. Het voordeel van de methode is evenwel dat de tekst in het bewerkingsveld in mindere mate wordt onderbroken door een hoeveelheid nootteksten. Een korte en duidelijke uitleg over het toepassen van deze methode staat hier. Zie ook dit voorbeeld.

Als je verwijst naar een bron waar eerder in het artikel ook al naar is verwezen, maar naar een ander gedeelte uit die bron (bijvoorbeeld een andere bladzijde uit een boek), dan volstaat het noemen van de auteur, het jaartal, de afkorting ibid. en het bladzijdenummer. Zie dit voorbeeld.

Mocht je twee bronnen van dezelfde auteur uit hetzelfde jaar hebben waarvan je er minstens één tweemaal gebruikt — een situatie die niet veel zal voorkomen —, dan kun je na het jaartal in de beschrijving van beide bronnen een letter zetten, zoals in dit fictieve voorbeeld.

Concretisering van de nieuwe standaard

De nieuwe standaard hoeft wat mij betreft niet in sneltreinvaart ingevoerd te worden. Als die standaard er eenmaal is, en de steun van de gemeenschap heeft, dan kan men er bij nieuwe artikelen rekening mee houden en bij het bewerken van oude artikelen wanneer men daar zin in heeft de standaard invoeren. Wellicht kan een bot wat bijdragen aan het grotere werk.

Wel zouden alle passages in Help:Referenties en voetnoten die strijdig zijn aan dit voorstel - en volgens mij mede voor de te grote verschillen tussen bronvermeldingsweergaven verantwoordelijk zijn - verwijderd moeten worden. Concreet: alles onder het kopje Verouderde methode: referenties/voetnoten weergeven met sjablonen moet weg. Verder moeten de voorbeelden aangepast worden aan de hierboven genoemde bronnenweergave. Daarnaast moet Help:Referenties en voetnoten uitgebreid worden met bovenstaande standaard, zodat gebruikers makkelijk de standaard kunnen vinden. Daarbij moet ook Wikipedia:Bronvermelding aangepast worden. Ook moet het artikel Wikipedia:Bronvermelding in Harvardstijl verplaatst worden naar de gewone artikelnaamruimte en aangevuld worden de mededeling dat Wikipedia-NL geen gebruik maakt van deze bronvermeldingsmethode.

Commentaar graag op de overlegpagina, alwaar eventuele wijzigingen besproken kunnen worden. Ik roep iedereen op om er bij zijn commentaar rekening mee te houden dat het systeem overzichtelijk en makkelijk moet zijn, dus niet teveel uitzonderingen moet kennen. Bij veel tegenstanders van dit voorstel kan er een peiling of eventueel een stemming gehouden worden.