Heerweg
Een heerweg, heerstraat, heirbaan (niet te verwarren met heerban) of heirweg of in het Latijn via is een oude Romeinse (lange-afstands)weg. Heer (van het Germaanse harja) is een in het Nederlands in onbruik geraakt woord voor leger. Die naam wijst op het oorspronkelijk doel van deze "snelwegen". De Romeinen legden duizenden kilometers wegen aan naar alle delen en kolonies van het Romeinse Rijk om met hun legers snel ter plaatse te zijn in geval van een opstand. Deze wegen werden soms (maar niet altijd) aangelegd over oudere Keltische handelswegen. Ook een vroeg soort 'keizerlijke' postdienst maakte gebruik van de heerwegen om snel berichten en boodschappen te versturen. Ook gewone burgers zoals handelaars en andere reizigers maakten dankbaar gebruik van deze wegen. Dit feit ligt aan de oorsprong van het gezegde "alle wegen leiden naar Rome".
Inhoud
Woordherkomst[bewerken]
In het Middelnederlands betekende "heer" naast "voornaam persoon" ook "leger". Een heerweg of heirbaan was dus een weg aangelegd voor het leger. Heer in de betekenis van leger kan men ook nog ontdekken in andere Nederlandse woorden, zoals herberg (een plaats waar een leger wordt geborgen), hertog (legerleider, togen is een Middelnederlands woord voor trekken of leiden), de verouderde woorden heerschaar of heirschaar (legergroep) en heirtocht (veldtocht), en ook in het Duitse "Hermann" (soldaat). In het Duits is 'Heer' ook nog steeds een gebruikelijk woord voor (land)leger. Het woord is verder verwant aan de woorden 'guerre' (Frans leenwoord) 'arma' (Latijn), 'armee' (Frans) en 'army' (Engels) en de Duitse voornamen Armin en Arminius.
Geschiedenis[bewerken]
Tot het eind van de 18e eeuw waren de vroegere heerbanen de voornaamste verbindingswegen in de Nederlanden en in andere delen van Europa. Langs deze wegen vinden we sporen van Romeinse villa's, tumuli (= grafheuvels) enzovoort. Daarna namen steenwegen hun plaats in als belangrijkste verbinding tussen de dorpen.
De heerwegen waren de eerste goede wegen die werden aangelegd. Dat karwei werd meestal uitgevoerd door de Romeinse soldaten. Zo'n Romeinse weg werd schematisch aangelegd, met lagen van verschillende grondstoffen. Zo werd de uitgegraven aarde gebruikt voor de agger. Daarop kwam dan de fundering van grote stenen en nog andere lagen van kiezel en zand. Het wegdek bestond uit platte kasseien. In gebieden waar stenen schaars waren, werden de wegen veelal van hout gemaakt. Het aardelichaam werd opgesloten door boomstammen aan weerszijden en de aangestampte aarde werd afgedekt met dunne takken. Dit alles maakte dat de weg niet zou verzakken en hoger lag dan zijn omgeving. Zo'n weg kon wel 8 meter breed zijn. Aan de zijkanten groef men greppels (talud) om het water af te voeren. Aan deze heerbanen ontstonden veel nieuwe dorpen, zoals dat in het Maasland en in Haspengouw vaak het geval is.
Veel straatnamen verwijzen nog naar hun Romeinse oorsprong:
- Heerbaan
- Heirbaan
- Heerweg
- Heereweg (Ook de Hereweg over de hondsrug tussen Groningen en Haren
- Heirweg
- Romeinse weg
- Romeinse steenweg
- Oude baan
- Herenstraat
- Chaussée Brunehaut
Na de instorting van het West-Romeinse Rijk werden veel heerbanen verwaarloosd, en vervielen na verloop van tijd soms zelfs tot modderwegen, maar die tussen de belangrijkste steden bleven in gebruik. In de middeleeuwen bleven de heerwegen belangrijke handelsroutes, zoals dat in Noord-Nederland ook doorgaans nog wordt verstaan. Het onderhoud hiervan was een publieke zaak, dus werden hierover verschillende wetten gemaakt. Zo ook Oud-Friese wetten vanaf de 12e en de 13e eeuw. Als regel gold dat een heerweg 20 voet (ruim 6 meter) breed moest zijn.
De Via Belgica die van de Noord-Franse kust door Gallia Belgica naar Keulen loopt was reeds een oude Keltische route, voornamelijk bestaand uit kiezel. Ook deze werd door de Romeinen op bepaalde trajecten tot heerweg verbeterd. Later zijn deze routes ook wel Chaussée Brunehaut genoemd naar de Visigotische prinses en later koningin Brunhilde van Austrasië die tussen 567 en 613 regentes was van Austrasië en Bourgondië. Zij heeft namelijk veel van deze, inmiddels vaak in verval geraakte Romeinse wegen gerestaureerd.
De heerwegen worden ook aangegeven op de Peutingerkaart, een 14e-eeuwse kopie van een 4e-eeuwse wegenkaart. Hierop is ook de heirbaan Maastricht-Nijmegen getekend, met het raadselachtige Feresne als statio.
Belangrijke nog te herkennen heerwegen[bewerken]
Lage landen[bewerken]
De Lage Landen werden door de Romeinen voorzien van een uitgebreid wegennet om de Noordzee met de Rijngrens te verbinden.
Een aantal oost-west verbindingen waren:
- De Via Belgica tussen Bonen, Kamerijk, Tongeren en Keulen was de belangrijkste weg in Noordwest-Europa.
- Noordelijk daarvan liep de heirbaan Tongeren-Bonen, via Sint-Truiden, Elewijt, Asse, Kortrijk en Kassel.
- Van groot militair belang was de limes(grens)weg langs de Rijn van Katwijk via Utrecht en Keulen naar Koblenz.
- De heirbaan van Matilo aan de limes die via Forum Hadriani en Naaldwijk de Maas volgde richting Nijmegen. Langs deze weg zijn zes (misschien zeven) Romeinse mijlpalen gevonden.
- De Oude Akerweg, die de verbinding vormde tussen Maastricht (Mosa Trajectum) en Aquis Granum (Aken).
Er waren verschillende noord-zuidverbindingen, namelijk:
- de limes Litus Saxonicum langs de kust, waarvan in Vlaanderen de Steenstraat deel van heeft uitgemaakt
- Beuken-Doornik-Kortrijk-Oudenburg[1]
- Beuken-Blicquy-Velzeke-(Aardenburg?)
- Beuken-Asse-Rumst
- Rumst-Elewijt-Baudecet-Taviet-Aarlen
- de heirbaan Tongeren-Duurstede + Tongeren-Taviet
- de heirbaan Maastricht-Nijmegen + Via Mansuerisca
- de heirbaan Aken-Xanten.
Meestal is het traject van deze al 2000 jaar oude wegen nog steeds goed te volgen, omdat ze nog lang in gebruik bleven. De aanleg van nieuwe, verharde wegen kwam hier namelijk pas op gang na 1750. Het gedeelte tussen Tongeren en Tienen, nog altijd bekend als 'Romeinse Kassei' of 'Romeinse Weg', is het best bewaard gebleven stuk Romeinse weg in de Nederlanden. Vanuit de lucht is de bijna kaarsrechte, nochtans onverharde weg nog duidelijk te zien (zie De Romeinse Kassei vanuit de lucht.). Op sommige plaatsen zijn de wegen opgenomen in wandel- en fietsroutes; in Nijmegen worden ze bijvoorbeeld aangegeven door bordjes van de VVV.
Langs deze wegen werden veel statio's gesticht en ontstonden ook vaak vici. Toch stammen de vele vondsten die langs Romeinse wegen worden gedaan niet alleen uit de Romeinse tijd, omdat Romeinse wegen nog lang hun belang behielden. Op sommige plaatsen werd ook de weg zelf opgegraven, zoals in Asse, Voerendaal en Valkenburg (Zuid-Holland). Het Nationaal Geografisch Instituut in Brussel beschikt over een originele kaart van deze wegen, getekend in 1963 in opdracht van Joseph Mertens, rijks-archeoloog.
Albanië / Griekenland / Turkije[bewerken]
- Via Egnatia (146 v.Chr.) verbond Dyrrhachium met Byzantium via Thessaloniki
Frankrijk[bewerken]
- Via Aquitania, van Narbonne, waar de weg zich voegde bij de Via Domitia, naar de Atlantische Oceaan, door Toulouse en Bordeaux,
- Via Domitia (118 v.Chr.), Italië Nîmes via Narbonne naar de Pyreneeën en Spanje, waar deze weg zich samenvoegd met de Via Augusta op de Col de Panissars. De weg doorkruist de volgende steden: Briançon, Gap, Apt, Cavaillon, Nîmes, Béziers en Narbonne.
- Amiens - Boulogne-sur-Mer, de Chaussée Brunehaut via St-Vaast-en-Chaussée, St-Ouen, Domqueur, Yvrench, Noyelles-en-Chaussée en Brunehaut-Pré
- Amiens - Soissons - Reims
- Lutetia - Rouen
- Lutetia - Orléans
- Lutetia - Autun - Chalon
- Massilia - Avenio - Valence - Lyon - Chalon
- Chalon - Langres - Toul - Metz - Trier
- Langres - Reims
- Langres - Besançon - Pontarlier - Genève
- Autun - Bourges - Tours - Angers - Nantes
- Bordeaux - Saintes
- Nantes - Castennec - Armorica
- Poitiers - Nantes
- Tours - Le Mans
- Chalon - Besançon - Straatsburg/Mulhouse - Germania
- Aosta - Albertville - Chambéry - Rhône-vallei
Italië[bewerken]
Belangrijke wegen[bewerken]
- Via Aemilia, van Rimini (Ariminum) naar Piacenza (Placentia)
- Via Appia, (312 v.Chr.), van Rome naar Apulië (Puglia)
- Via Aurelia (241 v.Chr.), van Rome naar Frankrijk
- Via Cassia, van Rome naar Toscane
- Via Flaminia, van Rome naar Rimini (Ariminum)
- Via Salaria, van Rome naar de Adriatische Zee (Salaria heeft te maken met het zout dat gewonnen werd bij de zee)
Dit waren ook de belangrijkste wegen of "viae" in de Romeinse tijd.
Overige[bewerken]
- Via Aemilia Scaura (109 v.Chr.),
- Via Amerina, van Rome naar Ameria (Amelia) en Perugia
- Via Claudia Julia Augusta (13 v.Chr.)
- Via Clodia, van Rome naar Toscane, daarbij een systeem vormend met de Via Cassia
- Via Julia Augusta (8 v.Chr.),
- Via Labicana, ten zuidoosten van Rome
- Via Ostiensis, van Rome naar de havenstad Ostia
- Via Postumia (148),
- Via Praenestina, van Rome naar Praeneste
- Via Traiana, van Rome naar Brindisi via Bari
- Via Egnatia, van Brindisi naar Byzantium
-
- de meeste van deze wegen zijn genoemd naar de censor die opdracht gaf tot hun constructie
Luxemburg[bewerken]
Luxemburg werd doorsneden door een Romeinse weg, in het Luxemburgs Kiem(wee) genoemd, die van Arlon naar Trier liep (de stad Luxemburg zelf bestond nog niet). Veel straten die op het oude traject van deze weg zijn aangelegd heten nu nog steeds Rue du Kiem.
Transalpiene wegen[bewerken]
Deze wegen verbonden het moderne Italië met Duitsland
- Via Claudia Augusta van Venetië naar Augsburg
- Via Mala van Milaan naar Lindau via de San Bernardinopas
Spanje[bewerken]
- Via Augusta, van Cádiz naar de Pyreneeën, waar de weg samenvoegt met de Via Domitia bij La Jonquera. De weg loopt door Valencia, Tarragona en Barcelona.
Verenigd Koninkrijk[bewerken]
- Akeman Street
- Ermin Way
- Ermine Street
- Fen Causeway
- Fosse Way
- Peddars Way
- Portway
- Stane Street
- Stanegate
- Via Devana
- Watling Street
Bronnen, noten en/of referenties
|
 |
Meer mediabestanden die bij dit onderwerp horen, zijn te vinden op de pagina Roman Road op Wikimedia Commons. |
|
Beluister |
(info) |
