Kapitein (schip)
Een kapitein (voluit scheepskapitein), is aan boord van een schip de gezagvoerder en daarmee de eindverantwoordelijke aan boord. Hij houdt contact met het personeel en legt verantwoording af bij de autoriteiten en de rederij. 'Kapitein' is in beginsel een rang en 'gezagvoerder' een functie. Zo wordt bijvoorbeeld, als de kapitein ziek is, het gezag gevoerd door de eerste stuurman (als plaatsvervangend kapitein).
Bij schepen in de binnenvaart spreekt men van de schipper, hoewel op passagiersschepen de term kapitein wel wordt gebruikt. Als in de binnenvaart sprake is van continuvaart zullen er meerdere schippers of kapiteins aan boord zijn, waarvan er altijd op een bepaald moment maar één als gezagvoerder optreedt. Op zeeschepen is er normaal gesproken één kapitein.
Achter zijn rug spreken de zeelui vanouds over 'de ouwe' ('the old man') als ze het over de kapitein hebben.
Verantwoordelijkheid
De kapitein is aan boord van een schip de gezagvoerder en daarmee de eindverantwoordelijke aan boord. De kapitein zorgt ervoor dat het schip voldoet aan de lokale en internationale wetgeving en aan het bedrijfsbeleid. Hij is wettelijk de eindverantwoordelijke, voor alle aspecten in de operatie van het veilig navigeren van het schip; de zeewaardigheid, het veilig omgaan met alle vracht, het personeelsbeleid, de inventaris van geld en voorraad aan boord, en het up to date houden van certificaten en documenten van het schip.
Een van de taken van de kapitein is zorgen dat het schip beantwoordt aan het beveiligingsplan, zoals vereist door de ISPS-code.
Op schepen zonder officier staat de kapitein ook in voor de boekhouding van het schip. Dat wil zeggen: zorgen voor een voldoende hoeveelheid cash geld aan boord, coördineren van de loonlijst, berekenen van de wedden (afhoudingen en overuren) en het beheer van de taksvrije goederen.
Op internationale reizen is de kapitein verantwoordelijk voor het voldoen aan eisen van de lokale immigratie en douane. Kwesties van immigratie gaan over het aan en van boord gaan van passagiers en bemanning. Een mogelijke eis van de douane is ervoor zorgen dat de kapitein verschillende documenten kan voorleggen zoals een ladingsformulier, een formulier van bevoorrading, een lijst van persoonlijke bezittingen van bemanningsleden, een bemanningslijst en een passagierslijst.
De kapitein heeft een speciale verantwoordelijkheid wanneer het schip of zijn lading beschadigd is, wanneer het schip schade aan een ander schip of installatie veroorzaakt en bij verwonding of dood van een van de passagiers of bemanningsleden. De kapitein fungeert als contactpersoon voor lokale onderzoekers en is verantwoordelijk voor het voorleggen van volledige en nauwkeurige logboeken, rapporten, verklaringen en bewijsmateriaal om een incident te documenteren. Specifieke voorbeelden van schepen die uitwendige schade veroorzaakten zijn botsingen (twee schepen tegen elkaar), stranden van het vaartuig en slepen van het anker. Enkele vaak voorkomende vormen van schade aan de lading zijn te wijten aan zwaar weer, waterschade, diefstal en schade veroorzaakt tijdens het laden / lossen van de stuwadoors.
Ten slotte is de kapitein verantwoordelijk voor het omgaan met medische kwesties die invloed hebben op de passagiers en de bemanning door ze zoveel mogelijk te voorzien van medische zorg, samen met het medisch personeel aan de wal, en, zo nodig, het evacueren van mensen die meer hulp nodig hebben dan kan worden verstrekt aan boord van het schip.
Zeevaart
Alle chefs van dienst leggen op hun beurt aan de kapitein verantwoording af en overleggen eventueel over werkzaamheden en te nemen maatregelen.
Diensten aan boord:
- Machinedienst
- Chef van dienst is de hoofdwerktuigkundige
- Dekdienst
- Chef van dienst is eerste stuurman
- Civiele dienst
- Chef van dienst is de hofmeester
- Communicatie
- Radio-officier. Een in Nederland niet meer voorkomende functie, met uitzondering van passagiersschepen, waar nog wel een radio-officier op geplaatst is.
De Nederlandse wet kent de kapitein vele plichten en rechten toe, waaronder:
- Hulpofficier van justitie
- In deze functie kan de kapitein strafbare feiten vastleggen en geldboetes aan opvarenden opleggen.
- Ambtenaar van de Burgerlijke Stand
- In deze functie noteert een kapitein de overlijdens en eventuele geboortes in het scheepsjournaal, en deze aantekeningen zijn dan het overtuigend en wettig bewijs.
Zie ook kapitein ter lange omvaartOp kleinere schepen en vissersschepen wordt de kapitein meestal schipper genoemd. Op oorlogsschepen heet hij commandant en is kapitein ter zee een hogere officiersrang, gelijkwaardig met kolonel bij de landmacht.
Binnenvaart
Een vervanger is de afloskapitein of aflosser. De onder elkaar gebezigde aanspreektitel is van oudsher: buurman of buurvrouw.
