Overleg:Christenheid

Paar vragen

Is Christenheid een bestaand Nederlands woord? Door wie wordt het woord gebruikt? Is het van encyclopedische relevantie? Marcocapelle (overleg) 11 mei 2014 22:14 (CEST)

Het woord christenheid is zeker bestaand in het Nederlands. Het komt in 37 artikelen van Microsoft Encarta voor. Helaas wordt er nergens een definitie geleverd en is het gebruik ervan soms niet duidelijk t.o.v. het woord 'christendom', dat in veel zinnen als synoniem dienst lijkt te kunnen doen. Een probleem dat ik momenteel ondervind in het Engelstalige artikel hierover, Christendom (wat wij 'christenheid' noemen, noemen zij Christendom; wat wij 'christendom' noemen, noemen zij Christianity), is dat veel mensen denken te weten wat het betekent en daarover schrijven zonder betrouwbare bron, om vervolgens andere lezers die het niet begrijpen te verwarren. Wat we nodig hebben is vakliteratuur die de verschillende definities bevestigt, en we moeten alles verwijderen wat niet algemeen aanvaarde definities zijn in de vakliteratuur. Vervolgens valt er e.e.a. te vertellen over de geschiedenis van het begrip en de geschiedenis van het fenomeen.

Het beeld dat ik uit de Engelse vakliteratuur haal is dat 'de christenheid' een geopolitiek systeem was, een gemeenschap van staten waarin het christendom de staatsgodsdienst was en als zodanig beschermd en bevorderd werd door de overheid onder haar onderdanen/burgers. Men is het erover eens dat de christenheid in de 4e eeuw is ontstaan als gevolg van de institutionalisering van het christendom door met name keizer Constantijn met het Edict van Milaan (313) en het Concilie van Nicea (325), en voorts de instelling ervan als staatsgodsdienst door keizer Theodosius in 380. Ook lijkt men het erover eens te zijn dat de christenheid inmiddels niet meer bestaat, omdat in de afgelopen ca. 250 jaar sinds de Franse Revolutie bijna alle landen ter wereld het christendom als staatsgodsdienst hebben afgeschaft. Dit is van belang, want als we 'de christenheid' anders gaan definiëren, zoals 'de wereldwijde gemeenschap van christenen' of 'het geheel van landen waar christenen de meerderheid zijn', dan bestaat-ie natuurlijk nog steeds. Dan wordt het ook lastig om een verhaal te schrijven waarin die term een centrale rol speelt zonder dat je rare en tegenstrijdige zinnen krijgt. In een verhaal over een politiek systeem hoort dus ook geen aandacht te worden besteed aan christelijke muziek en andere zaken; tenzij het politieke systeem daarmee bezongen wordt, is dat irrelevant. Dus: eerst algemeen aanvaarde definities, en weg met alles wat niet klopt, anders wordt het een bende. Nederlandse Leeuw (overleg) 29 jan 2018 08:24 (CET)

Er is geen lemma voor 'christenheid' in het Woordenboek Nederlands van Koenen (2006), noch in het gratis online woordenboek van Van Dale. Etymologiebank heeft wel wat: 'de christenheid' zou (althans van oorsprong) zowel 'het christelijk geloof' als 'de christenen' of 'alle christenen' kunnen betekenen. Geen enkele verwijzing naar politiek of overheid. Nederlandse Leeuw (overleg) 29 jan 2018 10:04 (CET)

Het Nieuw Cultureel Woordenboek (2003) en het Etymologisch Woordenboek (2000) hebben ook geen lemma. Nederlandse Religieschiedenis (van Eijnatten & van Lieburg 2006) noemt het woord 10x, maar legt niet uit wat het betekent en dat valt ook uit de context niet eensluidend op te maken. Nederlandse Leeuw (overleg) 29 jan 2018 10:22 (CET)

Het lemma vullen met wat er in het Engelse lemma Christendom staat lijkt me geen oplossing. Als er geen bronnen zijn waaruit het Nederlandse begrip kan worden verklaard dan zou of een rd naar het Nederlandse christendom of een ne-nominatie mi voor de hand liggen. Wellicht dat collega Gasthuis een zinvolle invulling weet of kent. Peter b (overleg) 29 jan 2018 12:17 (CET)

In dit geval lijkt mij daarbij ook enige voorzichtigheid geboden, omdat bij nader inzien de woorden christenheid en Christendom wellicht niet hetzelfde betekenen. Ik heb 'christenheid' de afgelopen uren in talloze contexten bekeken en met uitzondering van twee lijkt geen daarvan duidelijk te wijzen op de drie heldere Engelse definities die ik heb gevonden, die alledrie wijzen op een politiek systeem waarbij de overheid het christendom beschermt en bevordert:

• "Christendom [...] means literally the dominion or sovereignty of the Christian religion." Douglas John Hall (1997)
• Christendom is "the system dating from the fourth century by which governments upheld and promoted Christianity." Thomas John Curry (2001). Ook: [The situation where] governments "uphold the teachings, customs, ethos, and practice of Christianity."
• Christendom is "the union between Christianity and secular power." Diarmaid MacCulloch described (2010)

Wat ik opmaak uit de teksten die ik heb kunnen vinden is eerder dat 'de christenheid' betekent '[de gemeenschap van] alle christenen'. De twee uitzonderingen lijken wel op een politieke gemeenschap te wijzen. Voorbeeld 1: Trouw-artikel van Eildert Mulder: "Acht eeuwen geleden ontving het werelddeel [Europa] eveneens verslagen religieuze strijders, kruisridders. Ook zij kwamen terug uit het Midden-Oosten. Het was hun daar niet gelukt om het 'Koninkrijk Jeruzalem' te behouden voor de christenheid." Hier wordt een specifiek territorium gezien als een onderdeel van een politieke gemeenschap, namelijk die van christelijke staten (wat bijna alle staten in Europa destijds waren). Voorbeeld 2 is p. 71 van dit boek over José Comblin: er wordt een onderscheid gemaakt tussen christendom als religie en christenheid als situatie waarbij het christendom de staatsreligie is. Het 'einde van de christenheid' wordt vastgesteld op het Tweede Vaticaans Concilie (1965), hetgeen Curry ook doet. Mulder en Comblin lijken de Engelse definitie te volgen, maar zij zijn tot nu toe de enigen die ik heb kunnen vinden. Ik ben geen voorstander van het artikel verwijderen of laten doorverwijzen naar christendom, maar we moeten wel goed onderbouwde definities hebben. Mvg, Nederlandse Leeuw (overleg) 29 jan 2018 13:06 (CET)

1) De christenheid is de verzameling van alle christenen. Dat is de huidige hoofdbetekenis en staat zo goed in het artikel. Door een toevoeging van een geografische aanduiding of een kerkelijke stroming kan dit worden ingeperkt, bijv. de Latijnse christenheid of de katholieke christenheid, al hebben de verschillende kerkelijke stromingen ook wel eens de neiging om alleen zichzelf als de christenheid te beschouwen. Om het lekker verwarrend te maken wordt als alternatief ook wel de term "christendom" gebruikt, maar die betekenis sluit niet bij die in het Wikipedia-artikel dat de religie an sich beschrijft. Een doorverwijzing daarnaar lijkt mij daarom niet wenselijk. Christenheid legt namelijk meer dan "christendom" het accent op een territoriale of institutionele component, al is deze niet noodzakelijk.

2) De definitie van Nissen komt volgens mij alleen voor in combinatie met "na", "einde van" of gelijke aanduidingen. Dat "christenheid" los wordt gebruikt als aanduiding van het tijdvak waarin het christendom in Europa dominant was, komt bij mijn weten niet voor. Bij nieuwe wetenschappelijke terminologie is in het algemeen voorzichtigheid geboden aangezien deze ook als marketinginstrument wordt ingezet om oude theorieën nieuw te laten schijnen. Ik wil hiermee overigens niet zeggen dat Nissen dit doet.

3) De derde definitie kan ik niet terugvinden in de etymologiebank en is mijns inziens niet juist. Eerder is sprake van een situatie waarin "christendom", mogelijk onder Angelsaksische invloed, wordt gebruikt als synoniem van christenheid. Of is hier een verwarring met de eerste betekenis van christenheid in het WNT, waarvan eveneens wordt aangegeven dat deze verouderd is.

4) De invulling van Kierkegaard is zodanig eigenzinnig dat ik mij afvraag of deze in een encyclopedie thuishoort, ook al sluit deze wel aan bij mijn eerste opmerking.

5) De passage over Nissen kan prima bij definitie 2, die immers ook over Nissen gaat.

Met vriendelijke groet, Gasthuis(overleg) 19 feb 2018 19:33 (CET).

Restaurationisme

Los van bovenstaande wordt de term "christenheid" in orthodoxe/fundamentalistische, vooral restaurationistische kringen gebruikt als "diegenen die zich christen noemen, maar dat niet zijn". Zogezegd valse christenen, afvallige christenen. Zie bijvoorbeeld Afval in de christenheid of De christenheid is God in gebreke gebleven. In de meeste van deze bewegingen volgde de christenheid het christendom op bij de Grote Afval. Uiteraard hebben zij het ware christendom hersteld, vandaar restaurationisme. Het is flink afwijkend taalgebruik, maar uiteindelijk denk ik toch dat dit een plekje in dit artikel zou moeten hebben. Hoor graag andere (of eensluidende) meningen hierover. Bertrand77 (overleg) 1 dec 2021 14:06 (CET)