Overleg:Heerd

Een Groninger ≫heerd<< is niet zozeer een gebouw alswel een stuk land. Denk daarbij ook aan het Groninger begrip ≫Stadsheerd≪ als zijnde de landerijen van een boerderij waarvan de Stad (Groningen) de (bloot) eigenaar is/was.

Een boerderij in Groningen in de zin van een ≫boerenhuis≪ heet een ≫(boeren)ploats(e)≪, waarbij de aanduiding als ≫Stadsploats(e)≪ wil zeggen dat de Stad (⇒ Groningen) de eigenlijke (bloot) eigenaar was van een een als dan niet beklemde (pacht)boerderij met (stads)meier als al dan niet beklemde pachter.

Bovenstaande in ogenschouw nemende lijkt de etymologische verklaring as zou het woord ≫heerd≪ afstammen_van/verband_houden_met het woord ≫haard(plaats)≪ niet echt logisch, immers het eigenlijke boerenhuis en boerenerf worden niet zozeer als ≫heerd≪ maar als ≫ploats(e)≪ danwel (bij de meer voorname ploatsen van edele-heerden als ≫borg≪.

Het woord ≫heerd≪ lijkt dan ook eerder verband te houden met het werkwoord (be)heren, oftewel (boeren)land van/met één heer/beheerder ⇒ met één boer/meier.

Het feit dat een flink aantal boerenhuizen en borgen worden/werden aangeduid met de naam van een (vroegere) eigenaar (van een bijbehorende heerd) met ≫heerd≪ als toevoeging (≫eigenaar-heerd≪), wil dus feitelijk niet zeggen dat het huis de eigenlijke heerd is maar dat de heer/beheerder/meier van de heerd (landerijen) daar zijn (boeren)huis en erf (⇒ ploats(e) heeft/had. – De voorgaande bijdrage werd geplaatst door SiKofiets (overleg · bijdragen) 12 aug 2021 09:07 (CEST)

Een bijkomend fenomeen dat sprak/spreekt voor het verband tussen ≫heerd≪ en ≫beheerd_gebied≪ i.p.v. ≫haard≪ in de betekenis van vuurplaats is het gegeven van de het recht van opstrek bij (opstrekkende) heerden die in geval van landaanwas/landaanwinning aansluitend op de bestaande heerd rechtens bij de heerd getrokken mochten worden. De op deze wijze opstrekkende heerden in onder andere in de (oude) Dollard polders hebben in het verleden gezorgd dat boerderijen/heerden in het Oldambt aanzienlijk in landomvang zijn toegenomen. Het feit dat hierbij steeds gesproken werd van opstrekkenden heerden en niet van kavelaanwas is eens temeer een aanwijzing dat het begrip heerd eerder moet worden gezien als het beheerd gebied dan als vuurplaats in de boerenplaats (het boerenhuis van de boerderij/heerd). – De voorgaande bijdrage werd geplaatst door SiKofiets (overleg · bijdragen) 7 mei 2023 22:53 (CEST)

Beste @SiKofiets: dit is een encyclopedie, het is prima dat je iets ergens van vindt, maar zoek er bij voorkeur even een bron bij ter ondersteuning van je beweringen. Je kunt je bijdragen ondertekenen met vier tildes. Met vriendelijke groet, Aiko 8 mei 2023 11:01 (CEST)

Ik weet wat een encyclopedie is en bn mij bewust van het bronnenbeleid bij Wikipeadia;

Het altijd leuk om naar bronnen te verwijzen , maar gezond verstand bij het beoordelen en/of napraten van dergelijke bronnen kan ook geen kwaad.

Het woord ≫heer≪ vinden we in veel Nederlandse/Nedersaksische begrippen terug die op zich niets met het begrip ≫haard≪ in de zin van vuurplaats op hart van de woonstede te maken hebben, maar des temeer met bezit, beheren en leiden/aanvoeren van zaken/legers. Denk daarbij aan: heer, heerlijkheid, hertog, heerschaar, heerbaan etc.. Desondanks is het verleidelijk om ≫heerd≪ gelijk te stellen aan ≫haard≪ als hart/vuurplaats van een woonstede. Maar het strook niet met de werkelijk invulling van de betekenis van het woord heerd als zijnde land dat bij een boerderij (bedrijfsvorm) danwel boerenplaats (het boerenhuis met bijgebouwen) hoort; De ≫heerd≪ is de hoeveelheid door de boer/heer beheerd land dat de boerderij behoort. het is dus niet de vuurplaats. Deze begrippen wel aan/met elkaar te verbinden berust op een toevallige dialectische klankverwisseling

Maar je zou eens de Nieuwe Groninger Encyclopedie kunnen naslaan (pagina 359)op het lemma heerd:

"…

Heerd Boerenbedrijf. Bepaalde hoeveelheid behuisd land, speciaal in de Ommelanden.

De rechtspraak was voor 1811 verbonden aan heerden. Oorspronkelijk ging het rechterschap in de *rechtstoelen in de rechterschap rond over de eigenaars van de heerden. De bevoegdheid om op zijn beurt een jaar recht te spreken werd beschouwd als een 'gerechtigheid en heerlijkheid' verbonden aan een heerd. De namen van gerechtigde heerden stonden op zgn. klauwlijsten. Klauwlijsten of *kluften waren onderdeel van van een rechtstoel,. De rechtstoel dus per klauw om over de heerden.

…"

Ook hier is wel sprake via het begrip ≫heerlijkheid≪ van een verband tussen het woord ≫heerd≪ en ≫beheren≪ en wordt (mijns inziens terecht) geen enkel (etymologisch) verband gelegd tussen het woord ≫heerd≪ en het woord ≫haard≪ als in ≫haardplaats≪ cq ≫vuurplaats≪.

1 Bron is geen bron dus laten we eens naslaan wat Ter Laan er over te zeggen heeft.

Hoewel Ter Laan in zijn Nieuw Groninger Woordenboek bij het begrip ≫heerd≪ 't volgende vermeldt:

"… Heerd = een strook land die bij een boerderij behoort; n opstrerkkende heerd loopt tussen 2 zwetsloten tussen van 't ene eind van 't dorpsgebied tot het andere, aan weerszijden van de hoofdweg, waar zo'n heerd loodrecht op staat. ---Lett. zoveel land behoort bij een heerd. …"

legt hij wel een verband tussen ≫heerd≪ en ≫haardstede, heem of erf≪ maar niet met het begrip haardplaats/vuurplaats als zodanig. Waar dit verband wel gelegd wordt (≫vuurheertn≪ in het Noordhornse dialect) is dit eenvoudig te verklaren met volksetymologische verwarring/vermenging van klankgelijkende begrippen en dit geval waarschijnlijk terug te voeren op de (gedeeltelijke) klankwisseling van ≫aa≪ → ≫ea≪ → ≫ee≪ bij veel woorden in veel (Nedersaksische) dialecten; denk daarbij aan aardappels→eer(ap)pels laatste→leaste.

Wat Ter Laan wel opmerkt is dat het meervoud van ≫heerd≪ in veel gevallen gegeven als ≫heert(e)n≪ met een ≫t≪ dus, iets wat bij het meervoud van haard/heerd in de zin van vuurplaatsen niet het geval is en men dan van haarden/heerden spreekt. SiKofiets (overleg) 8 mei 2023 13:01 (CEST)

Je kunt deze verhandeling wellicht beter in Taalcafé plaatsen. - Aiko 9 mei 2023 19:15 (CEST)