Sjoelen

Sjoelen
	Sjoelbak
Algemene gegevens
Organisatie	Nederland: ANS / SFON; België: BSF
Type	Ind. sport
Categorie	Behendigheidssport
Locatie	Sjoelbak
Competities / Kampioenschappen
Competities	NK / BK / WK
Kampioenen
Nederlands kampioen;	Siem Oostenbrink (2015); Simone Frijlink (2015)
Wereldkampioen;	Siem Oostenbrink (2015); Geesje van der Linde (2015)
Verwante sporten
Verwante sporten	Curling, Shove ha'penny, Shuffleboard
Portaal	Sport

Sjoelen is een Nederlands gezelschapsspel waarbij de spelers in drie beurten 30 schijven door vier kleine gleufjes op het einde van de plank moeten schuiven. De eerste keer wordt met alle schijven geschoven, de tweede en de derde keer met de schijven die nog niet in een vakje beland zijn. De schijven krijgen het aantal punten van het vak waar ze in terechtgekomen zijn (2-3-4-1).

Het spel

Sjoelen wordt gespeeld op een houten bak (de sjoelbak) met houten schijven. Aan het eind van de bak zitten vier poorten, met kleine openingen waar de schijven net doorheen passen. Het doel van het spel is de schijven schuivend door de poorten te werpen. Als alle stenen zijn geworpen, worden de stenen die niet in een poort zitten weer teruggehaald. Deze zijn dan voor de tweede en derde beurt. Na drie beurten worden de punten geteld. Voor het bepalen of een steen wel of niet in een van de vier vakken is gelden officiële regels, aangezien sjoelen een erkende sport is. De juiste regel is dat de steen in zijn geheel de opening moet zijn gepasseerd. Vaak wordt in huiselijke kringen gehanteerd: het schuiven met een vinger of ander voorwerp langs de poorten en wanneer de steen bij die beweging de poort inschuift telt deze mee, schuift de steen weer naar buiten, telt deze niet mee.

Een steen die tijdens het spel schuin of geheel op een andere steen terecht komt wordt bok genoemd en mag in dezelfde beurt officieel niet opnieuw gespeeld worden. Dat geldt ook voor een steen die vanuit het middengedeelte of vanuit de vier vakken abusievelijk buiten de bak terecht is gekomen. Buiten officiële wedstrijden wordt hier vaak van afgeweken.

Het spel wordt vaak in huiselijke kring als gezelschapsspel gespeeld, maar ook op braderieën, waarbij vaak om een extra dagprijs voor de hoogste score van de dag wordt gestreden. Ook is de officiële sjoelsport in opkomst.

De bak

De sjoelbak is 2 meter lang. De poorten hebben (van links naar rechts) als waarde 2, 3, 4 en 1. De waarde is aangegeven met behulp van koperen nagels (spijkers) die boven het poortje zijn aangebracht. Tussen de open voorzijde en het middelste deel is een dwarslat aangebracht. Deze dwarslat wordt ook wel "handlanger" of "afzetbalk" genoemd. Deze markeert de grens tussen het werpgedeelte en het middelste deel, waar de stenen alleen door andere stenen bewogen mogen worden. Stenen die terugketsen tot in het werpgedeelte mogen niet opnieuw gespeeld worden; van deze regel wordt in huiselijke kring vaak afgeweken.

De dwarslat wordt tevens gebruikt om tijdens het spel de nog te werpen stenen op te zetten. Vaak gebeurt dit in zes stapeltjes van vijf stenen, omdat de hoogte daarvan overeenkomt met de greep van een modale hand. Volgens de officiële regels mag dit niet.

De schijven zijn van beukenhout en enigszins hol, zodat ze alleen met de buitenring de baan raken. De wrijving met de bak wordt zo beperkt. Ze zijn 13 mm dik en 52 mm in diameter. Het spel heeft in totaal 30 schijven. Officiële sjoelwedstrijden dienen gespeeld te worden op officiële wedstrijdbakken van het merk Schilte. Vroeger werden deze bakken gemaakt door het bedrijf Homas.

Voor het onderhoud van de sjoelbak wordt aanbevolen het opwrijven van de binnenkanten met een wollen doek en wat aardappel(zet)meel op het glijvlak strooien. Andere middelen zoals schoonmaakmiddel, meubelspray of was kunnen gemakkelijk vuil aantrekken.

Overzicht van de belangrijkste in Nederland verkrijgbare sjoelbakken (maten in cm):

Merk	Type	Lengte	Breedte	Hoogte
Schilte	S240 ¹	200	40	6,5
Homas	S25	200	40,8	4,4
	S30	205	42,5	8
	S40	200	41,2	6,3
Heemskerk	HS40 ²	200	40,5	5,5
	HS30	200	39,5	4
	Mini ³	118	28,3	3,4

¹ De officiële wedstrijdsjoelbak. ² Hier bestaat ook een opklapbare versie van. ³ Met 20 schijven met een diameter van 28 mm.

Puntentelling

Iedere poort heeft een andere puntenwaarde. Aan de buitenkant zitten de 1 en de 2. In het midden de 3 en de 4. Als men in elk vak achter de opening een steen heeft zitten, dan is die combinatie geen 10 maar 20 punten waard. In ieder vak 2 stenen is dan 40 punten enz. Eventuele overgebleven stenen zijn de waarde van de poort. Met de 30 stenen kan 148 punten worden behaald, dat wil zeggen 7 combinaties van 4 stenen van elk 20 punten + 2 stenen × 4 punten.
Bovenop die maximale score van 148 punten kan nog een bonus van maximaal 8 punten worden behaald indien de speler de score van 148 punten behaald heeft in één onderbeurt. Indien 148 in één onderbeurt is behaald krijgt de speler twee keer één schijf terug. Is de 148 behaald in twee onderbeurten, dan krijgt de speler één keer één schijf terug. De schijf wordt gespeeld waarna opnieuw wordt gestapeld. Indien de schijf twee keer terug moet worden gegeven, wordt diezelfde schijf nogmaals gespeeld. Alleen het resultaat van de gespeelde schijf in de eerste en, indien van toepassing, tweede keer telt. Het aantal behaalde bonuspunten wordt berekend volgens bovenstaande puntentelling, maximaal kan dus twee keer 4 bonuspunten worden behaald. De uiteindelijke score is de som van de behaalde punten en bonuspunten. Voorbeelden:

Een speler heeft 148 punten gescoord in twee onderbeurten. Hij krijgt nu nog één schijf terug, welke hij in vak 2 werpt. De speler heeft nu 148 + 2 = 150 punten behaald.
Een speler heeft 148 punten gescoord in één onderbeurt. Hij krijgt nu nog twee keer één schijf terug. De eerste keer werpt hij deze in vak 4, de tweede keer in vak 1. De speler heeft nu 148+4+1=153 punten gescoord. Het absolute maximum is dus 148 + 4 + 4 = 156.

Indien een speler de sjoelschijven vooral in de 1-puntsgleuf schuift is er sprake van Eendjes voeren.

Sjoelsport

Het spel wordt tegenwoordig steeds vaker als sport gezien. Er worden diverse officiële wedstrijden gespeeld onder de vlag van de Algemene Nederlandse Sjoelbond (ANS) (aangesloten bij het NOC*NSF) of het Sjoelgewest Zuid Nederland (SZN), zoals voorrondes per afdeling voor plaatsing van het NK, wedstrijden voor de Nederlandse Beker, de Nederlandse Kampioenschappen en Interlandwedstrijden.

In april 2008 was er voor het eerst in 30 jaar weer een wereldkampioenschapstoernooi. Buiten deze wedstrijden om vinden er wekelijks diverse toernooien plaats in heel Nederland.

Ook in 2008 vond voor het eerste het officieuze gemengde Open NK plaats in Utrecht. Outsider Guido La Rose was de winnaar van de wissel-BOKaal. In 2009 was het officieuze Open NK in Breda.

Sjoelen is een gemoedelijke sport, waarbij leeftijd, sekse en culturele achtergrond geen rol spelen.^[bron?] Jaarlijks groeit de vraag naar sjoelbakken^[bron?], die vooral op basisscholen, in buurthuizen en bij centra voor naschoolse opvang terechtkomen.^[bron?]

Trivia

Haakse sjoelbak op de vrijmarkt in Woerden

Het wereldkampioenschap sjoelen van april 2008 is bij de heren gewonnen door Dick Eijlers (Nederland) en bij de dames door Nelly Eekhof (Nederland). De vijftienjarige Eijlers mocht bij uitzondering meedoen met de senioren op het WK. In 2009 pakte hij opnieuw de titel bij de heren. Bij de dames won toen Jacqueline Heijnis.
Het wereldkampioenschap sjoelen van mei 2011 in het Duitse Hude is bij de heren gewonnen door Martin van den Heuvel en bij de dames door Geesje van der Linde.
Het wereldkampioenschap sjoelen van mei 2013 in het Nederlandse Lisse is bij de heren gewonnen door Siem Oostenbrink en bij de dames door Elly Mensen.
Het wereldkampioenschap sjoelen van mei 2015 in Tsjechië (Verdryne) is bij de heren opnieuw gewonnen door Siem Oostenbrink en bij de dames door Geesje van der Linde.
In het Engels heet het spel wel shuffleboard of shovelboard, hoewel shuffleboard ook de naam is van een spel dat veel op curling lijkt. Ook in België wordt er veel gesjoeld, en in Duitsland heet het spel Jakkolo. Het Tsjechisch heeft het Nederlandse woord overgenomen: šulbak, en ook in Duitsland wordt ons woord Sjoelbak wel gebruikt voor het spel sjoelen.
Station Den Haag Centraal wordt wel eens schertsend sjoelbak genoemd. Dit omdat de sporen allemaal doodlopen onder de overkapping van het station.

Externe links

Zie de categorie Sjoelen en gerelateerde spellen van Wikimedia Commons voor mediabestanden over dit onderwerp.