Pokhout: verschil tussen versies

Verwijderde inhoud Toegevoegde inhoud

In de regel

Versie van 9 feb 2024 13:53

Pokhout is een klassieke, tropische houtsoort, die van groot historisch belang is. Het is een van de zwaarste houtsoorten die verhandeld worden: pokhout hoort tot de (vele) houtsoorten die niet drijven in water.

Geschiedenis

Pokhout wordt al ingevoerd sinds begin zestiende eeuw, dus al vanaf kort na de (meest recente) ontdekking van Amerika. In die begintijd werd het per pond verkocht en alleen ingevoerd vanwege de geneeskrachtige werking die aan het extract van het hout werd toegeschreven. De naam stamt dan ook van het medisch gebruik tegen de Spaanse pokken, een oude naam voor syfilis. Dit heeft ook geleid tot de Engelse naam lignum vitae (Latijn voor "hout des levens"). Dit medisch gebruik werd eeuwen voortgezet.

Al snel werd het ook gebruikt voor (luxe) meubelen en allerlei kleine objecten waarbij een sterke, harde en duurzame houtsoort nodig is, zoals bijvoorbeeld in vijzels. Het heeft dus een veel langere staat van dienst dan mahonie, dat pas in de achttiende eeuw van economisch belang werd.

In de zeilvaart werd het gebruikt voor korvijnagels en katrollen in blokken. Een historisch belangrijke toepassing was in de klokken van John Harrison, inclusief de vroege modellen voor gebruik op schepen (ter bepaling van de lengtegraad) dit omdat dan de smering mooi gelijkmatig was. Later, in schepen met scheepschroeven werd het vaak toepast in plaats van lagers, om de as te smeren.

Kenmerken

Pokhout is vooral bekend omdat het tot circa 25% vettige, harsachtige stoffen bevat. In het verleden werd het daarom veel gebruikt voor katrollen van zeilschepen. Dankzij de hars zijn dergelijke katrollen zelfsmerend. Dat wil zeggen dat ze niet gesmeerd hoeven te worden om soepel te lopen. Tegenwoordig wordt pokhout om dezelfde reden nog gebruikt voor (schroefas)lagers en glijblokken. Zo is het bovenste lager van de koningsspil in een windmolen van pokhout. Lagers en glijvlakken van pokhout gaan circa drie maal zo lang mee als bronzen lagers, hoe goed gesmeerd ook (bij regelmatig gebruik, wat bijvoorbeeld bij scheepsassen wel het geval zal zijn). De inhoudsstoffen uit het hout komen zeer gelijkmatig vrij en vormen met het (zee)water een smerende emulsie.

Dankzij het hoge gehalte aan inhoudsstoffen heeft pokhout een hoge volumieke massa. De volumieke massa van echt pokhout zal boven de 1100 kg/m³ (luchtdroog) liggen; het drijft dus niet op water. Pokhout heeft meestal een zeer sterke kruisdraad en is enorm splijtvast. Het is donker groenbruin tot zwart, soms met strepen, bijvoorbeeld geel. Het spinthout is geelgekleurd.

Botanisch

Pokhout wordt geleverd door bomen uit het geslacht Guaiacum (familie Zygophyllaceae), met als bekendste soort Guaiacum officinale. De belangrijkste leveranciers van pokhout zijn Guaiacum sanctum en Guaiacum officinale, terwijl ook Guaiacum coulteri wel genoemd wordt.

Bedreigd

Tegenwoordig staan alle Guaiacum-soorten op de CITES II-lijst, zodat het niet (legaal) geëxporteerd mag worden zonder vergunning. Dit heeft tot gevolg dat zij in veel landen niet mogen worden uitgevoerd. Formeel zijn er ook importverboden in diverse landen, maar die worden vaak genegeerd of ontdoken, o.a. ook door corruptie en gebrekkige controle. Bovendien is het in veel landen verboden bijvoorbeeld verzaagd pokhout te importeren; maar als er een voorwerp van is gemaakt (houtsnijwerk of draaiwerk bijvoorbeeld) is import toegestaan. De gevolgen van dit moeilijk te handhaven verbod vindt men terug in een steeds kleiner wordende houtvoorraad. Anderzijds is het controlesysteem zo star dat bijvoorbeeld na de orkaan Wilma, die in Mexico tal van Guaiacum-bomen omverwierp, het verboden was daar nuttig gebruik van te maken, aangezien het beschermde planten betrof die officieel niet gebruikt, laat staan uitgevoerd, mochten worden.

Aangezien pokhout altijd al zeldzaam was, is men steeds op zoek geweest naar houtsoorten die het kunnen vervangen. Wat betreft de smerende eigenschappen en slijtvastheid is pokhout vrijwel uniek. Vera pok (van Bulnesia arborea^[1], eveneens familie Zygophyllaceae) heeft minder smerende eigenschappen. Het is ook wat bruiner van kleur. Ook sommige houtsoorten van geslachten als Zollernia en Swartzia (beide uit de familie Leguminosae) kunnen een deel van de taken van pokhout overnemen.

Externe links

Pokhout in het Houtvademecum
Plaatje (kruisdraad)
Woodfinder

Bronnen, noten en/of referenties

↑ tegenwoordig soms ook wel: Plectrocarpa arborea

[1] tegenwoordig soms ook wel: Plectrocarpa arborea

[1]

@@ Regel 1: / Regel 1: @@
-[[afbeelding:Pokhouten lager windmolen.jpg|thumb|Pokhouten lager uit een windmolen]]
+[[afbeelding:Pokhouten lager windmolen.jpg|thumb|Pokhouten lager uit windmolen]]
-[[Bestand:Lignum Vitae.jpg|miniatuur|Pokhout op het dossevlak, met sterke kruisdraad]]
+[[Bestand:Lignum Vitae.jpg|miniatuur|Pokhout op het dosse vlak, met sterke kruisdraad]]
-'''Pokhout''' is een tropische [[houtsoort]] die wordt gewonnen van enkele planten uit de familie ''[[Zygophyllaceae]]''. Het is een van de zwaarste en hardste houtsoorten die verhandeld worden en een van de (vele) houtsoorten die niet drijven in water.<ref name="Vademecum">Houtvademecum</ref>
+'''Pokhout''' is een klassieke, tropische [[houtsoort]], die van groot historisch belang is. Het is een van de zwaarste houtsoorten die verhandeld worden: pokhout hoort tot de (vele) houtsoorten die niet drijven in water.
 == Geschiedenis ==
-Pokhout wordt al ingevoerd sinds begin zestiende eeuw, dus al snel na de (meest recente) [[ontdekking van Amerika]]. In die begintijd werd het per pond verkocht en alleen ingevoerd vanwege de geneeskrachtige werking die aan het extract van het hout werd toegeschreven. De naam stamt dan ook van het medisch gebruik tegen de ''Spaanse pokken'', een oude naam voor [[syfilis]]. Dit heeft ook geleid tot de Engelse naam ''lignum vitae'' ([[Latijn]] voor "hout des levens"). Dit medisch gebruik werd eeuwen voortgezet.
+Pokhout wordt al ingevoerd sinds begin zestiende eeuw, dus al vanaf kort na de (meest recente) [[ontdekking van Amerika]]. In die begintijd werd het per pond verkocht en alleen ingevoerd vanwege de geneeskrachtige werking die aan het extract van het hout werd toegeschreven. De naam stamt dan ook van het medisch gebruik tegen de ''Spaanse pokken'', een oude naam voor [[syfilis]]. Dit heeft ook geleid tot de Engelse naam ''lignum vitae'' ([[Latijn]] voor "hout des levens"). Dit medisch gebruik werd eeuwen voortgezet.
 Al snel werd het ook gebruikt voor (luxe) meubelen en allerlei kleine objecten waarbij een sterke, harde en duurzame houtsoort nodig is, zoals bijvoorbeeld in [[Vijzel (vermaler)|vijzels]]. Het heeft dus een veel langere staat van dienst dan [[mahonie (hout)|mahonie]], dat pas in de achttiende eeuw van economisch belang werd.
-In de zeilvaart werd het gebruikt voor [[korvijnagel]]s en katrollen in blokken. Een historisch belangrijke toepassing was in de klokken van [[John Harrison (uitvinder)|John Harrison]], inclusief de vroege modellen voor gebruik op schepen (ter bepaling van de lengtegraad) dit omdat dan de smering mooi gelijkmatig was. In schepen met [[scheepschroef|scheepschroeven]] werd het vaak toepast om de as te smeren.
+In de zeilvaart werd het gebruikt voor [[korvijnagel]]s en katrollen in blokken. Een historisch belangrijke toepassing was in de klokken van [[John Harrison (uitvinder)|John Harrison]], inclusief de vroege modellen voor gebruik op schepen (ter bepaling van de lengtegraad) dit omdat dan de smering mooi gelijkmatig was. Later, in schepen met [[scheepschroef|scheepschroeven]] werd het vaak toepast in plaats van lagers, om de as te smeren.
 == Kenmerken ==
 Pokhout is vooral bekend omdat het tot circa 25% vettige, [[hars]]achtige stoffen  bevat. In het verleden werd het daarom veel gebruikt voor [[katrol]]len van [[zeilschip|zeilschepen]]. Dankzij de hars zijn dergelijke katrollen ''zelfsmerend''. Dat wil zeggen dat ze niet gesmeerd hoeven te worden om soepel te lopen. Tegenwoordig wordt pokhout om dezelfde reden nog gebruikt voor (schroefas)[[Lager (mechanica)|lager]]s en glijblokken. Zo is het bovenste lager van de [[koningsspil]] in een [[windmolen]] van pokhout. Lagers en glijvlakken van pokhout gaan circa drie maal zo lang mee als bronzen lagers, hoe goed gesmeerd ook (bij regelmatig gebruik, wat bijvoorbeeld bij scheepsassen wel het geval zal zijn). De inhoudsstoffen uit het hout komen zeer gelijkmatig vrij en vormen met het (zee)water een smerende emulsie.
-Dankzij het hoge gehalte aan inhoudsstoffen heeft pokhout een hoge [[Eigenschappen van hout#Volumieke massa en vochtgehalte|volumieke massa]]. De volumieke massa van echt pokhout zal tussen de 1150 en 1350 kg/m³ (luchtdroog) liggen;<ref name="Vademecum" /> het drijft dus niet op water. Pokhout heeft meestal een zeer sterke [[Houtdraad|kruisdraad]] en is enorm splijtvast. Het is donker groenbruin tot zwart, soms met strepen, bijvoorbeeld geel. Het [[spinthout]] is geelgekleurd.
+Dankzij het hoge gehalte aan inhoudsstoffen heeft pokhout een hoge [[Eigenschappen_van_hout#Volumieke_massa_en_vochtgehalte|volumieke massa]]. De volumieke massa van echt pokhout zal boven de 1100 kg/m<sup>3</sup> (luchtdroog) liggen; het drijft dus niet op water. Pokhout heeft meestal een zeer sterke [[Houtdraad|kruisdraad]] en is enorm splijtvast. Het is donker groenbruin tot zwart, soms met strepen, bijvoorbeeld geel. Het [[spinthout]] is geelgekleurd.
-== Geslacht ==
+== Botanisch ==
-Pokhout wordt geleverd door bomen van het geslacht ''[[Guaiacum]]'' (familie ''[[Zygophyllaceae]]''). De belangrijkste leveranciers van pokhout zijn ''[[Guaiacum sanctum]]'' en ''[[Guaiacum officinale]]'', terwijl ook ''[[Guaiacum coulteri]]'' wel genoemd wordt. Het verspreidingsgebied van deze soorten samen beslaat [[Midden-Amerika]] inclusief het [[Caraïben|Caraïbisch gebied]], en het Noorden van [[Zuid-Amerika]].
+Pokhout wordt geleverd door bomen uit het geslacht ''[[Guaiacum]]'' (familie ''[[Zygophyllaceae]]''), met als bekendste soort ''[[Guaiacum officinale]]''. De belangrijkste leveranciers van pokhout zijn ''Guaiacum sanctum'' en ''Guaiacum officinale'', terwijl ook ''Guaiacum coulteri'' wel genoemd wordt.
 == Bedreigd ==
-Alle ''Guaiacum''-soorten staan op de [[CITES|CITES-lijst]]. Dit heeft tot gevolg dat zij in veel landen niet mogen worden uitgevoerd. Formeel zijn er ook importverboden in diverse landen, maar die worden vaak genegeerd of ontdoken, onder andere door corruptie en gebrekkige controle. Bovendien is het in veel landen verboden bijvoorbeeld verzaagd pokhout te importeren; maar als er een voorwerp van is gemaakt (houtsnijwerk of draaiwerk bijvoorbeeld) is import toegestaan. De gevolgen van dit moeilijk te handhaven verbod vindt men terug in een steeds kleiner wordende houtvoorraad. Anderzijds is het controlesysteem zo star dat bijvoorbeeld na de orkaan [[Wilma (orkaan)|Wilma]], die in Mexico tal van ''Guaiacum''-bomen omverwierp, het verboden was daar nuttig gebruik van te maken, aangezien het beschermde planten betrof die officieel niet gebruikt, laat staan uitgevoerd, mochten worden.
+Tegenwoordig staan alle ''Guaiacum''-soorten op de [[CITES|CITES II-lijst]], zodat het niet (legaal) geëxporteerd mag worden zonder vergunning. Dit heeft tot gevolg dat zij in veel landen niet mogen worden uitgevoerd. Formeel zijn er ook importverboden in diverse landen, maar die worden vaak genegeerd of ontdoken, o.a. ook door corruptie en gebrekkige controle. Bovendien is het in veel landen verboden bijvoorbeeld verzaagd pokhout te importeren; maar als er een voorwerp van is gemaakt (houtsnijwerk of draaiwerk bijvoorbeeld) is import toegestaan. De gevolgen van dit moeilijk te handhaven verbod vindt men terug in een steeds kleiner wordende houtvoorraad. Anderzijds is het controlesysteem zo star dat bijvoorbeeld na de orkaan [[Wilma (orkaan)|Wilma]], die in Mexico tal van ''Guaiacum''-bomen omverwierp, het verboden was daar nuttig gebruik van te maken, aangezien het beschermde planten betrof die officieel niet gebruikt, laat staan uitgevoerd, mochten worden.
-Aangezien pokhout altijd al zeldzaam was, is men steeds op zoek geweest naar houtsoorten die het kunnen vervangen. Wat betreft de smerende eigenschappen en slijtvastheid is pokhout vrijwel uniek. Vera pok (van ''[[Plectrocarpa arborea]]'', eveneens uit de familie ''[[Zygophyllaceae]]'') heeft minder smerende eigenschappen. Het is ook wat bruiner van kleur. Ook sommige houtsoorten van geslachten als ''[[Zollernia]]'' en ''[[Swartzia]]'' (beide uit de [[vlinderbloemenfamilie]], ''Fabaceae'') kunnen een deel van de taken van pokhout overnemen.
+Aangezien pokhout altijd al zeldzaam was, is men steeds op zoek geweest naar houtsoorten die het kunnen vervangen. Wat betreft de smerende eigenschappen en slijtvastheid is pokhout vrijwel uniek. Vera pok (van ''Bulnesia arborea''<ref>tegenwoordig soms ook wel: ''Plectrocarpa arborea''</ref>, eveneens familie ''[[Zygophyllaceae]]'') heeft minder smerende eigenschappen. Het is ook wat bruiner van kleur. Ook sommige houtsoorten van geslachten als ''Zollernia'' en ''Swartzia'' (beide uit de familie ''[[Leguminosae]]'') kunnen een deel van de taken van pokhout overnemen.
 ==Externe links==
-* [http://www.woodworking.org/WC/Woods/lignum_vitae.html Plaatje] (kruisdraad)
-{{Appendix|2=
 * [http://www.houtinfo.nl/node/174 Pokhout] in het ''Houtvademecum''
+* [http://www.woodworking.org/WC/Woods/lignum_vitae.html Plaatje] (kruisdraad)
 * [http://www.woodfinder.com/woods/lignumvitae.php Woodfinder]
-{{References}}
+{{Appendix}}
-}}
 [[Categorie:Houtsoort]]