Kruiswoordraadsel
Een kruiswoordpuzzel (ook: kruiswoordraadsel of kortweg kruiswoord) is een puzzel, populair in kranten en tijdschriften. Door in een patroon van vakjes de letters van woorden in te vullen is de puzzel op te lossen. De antwoorden kunnen worden gegeven aan de hand van omschrijvingen. De omschrijvingen zijn genummerd, en in het diagram moet bij het bijbehorende nummer het antwoord worden ingevuld.
De woorden kunnen zowel horizontaal als verticaal worden ingevuld. De vakjes voor en na het woord zijn zwart gemaakt, zodat bekend is hoe lang het woord is. De zwarte vakjes vormen meestal een symmetrisch patroon, hoewel dit niet noodzakelijk is. Belangrijk is wel dat de witte vakjes één aaneengesloten gebied vormen en er geen geïsoleerde "eilanden" in het rooster staan.
De bedenker van de kruiswoordpuzzel is de Engelsman Arthur Wynne in 1913 en de eerste werd geplaatst in de krant New York World, waarvan hij redakteur was.
Er zijn verschillende varianten op de kruiswoordpuzzel:
- Een cryptogram is een kruiswoordpuzzel waarbij de oplossingen aan de hand van cryptische omschrijvingen moet worden gevonden.
- Een Zweedse puzzel werkt hetzelfde als een kruiswoordpuzzel, maar de omschrijvingen staan in het diagram (op de plaats van de normaal gesproken zwarte vakjes), met een pijltje naar waar het woord moet worden ingevuld.
- Bij een doorloper staan er geen zwarte vakjes in het diagram, en moeten de woorden in een regel of kolom achter elkaar ingevuld worden. De omschrijvingen van de woorden zijn ook per regel of kolom gegeven, zonder aan te geven hoe lang de woorden zijn.
Het populaire bordspel Scrabble is gebaseerd op het principe van "kruisende woorden".
De kruiswoordraadsels die heden ten dage op de markt komen, worden vooral gemaakt met behulp van volautomatische computerprogramma's. De meeste puzzelboekjes maken gewag van een heuse redactie, maar dat dient alleen om de puzzelaar de indruk te geven dat er echt nog wel gezwoegd wordt. Dat is dus allerminst het geval. Bij Denksport bijvoorbeeld worden de meeste boekjes met één druk op de knop gemaakt. De puzzels die uit het systeem komen, zijn meteen drukklaar.
De puzzels die in Nederland en Vlaanderen op de markt komen, zijn doorgaans van de hand van een van de grote spelers (Denksport, Puzzelsport, Sanders, Quizted en JFS uit Nederland en De Puzzelaar uit Vlaanderen). Individuele puzzelmakers zjn zeldzaam geworden. In Nederland is Jelmer Steenhuis en in Vlaanderen Freddy Roegiest een begrip. De eerste is hofleverancier van NRC Handelsblad, de laatste van o.a. Knack. Dirk Serneels uit het Mechelse maakt al jaren leuke puzzels in bijberoep voor o.a. niet-standaarduitgaven van Denksport in Vlaanderen. Ook Wim De Weerdt (32) uit Antwerpen heeft een frisse kijk op het puzzelgebeuren. Hij levert als zelfstandige o.a. aan Plus Magazine in Nederland en Vlaanderen en maakt in opdracht van Plus ook het tweemaandelijkse puzzeltijdschrift Pluspuzzels.