Trompet
De trompet is een blaasinstrument waarbij het geluid ontstaat door met de adem de lippen die tegen het mondstuk geperst worden, in trilling te brengen. De trompet klinkt vrij hoog met een heldere doordringende toon. De lengte van het mondstuk tot aan de beker (de mensuur) is ca 50 cm De lengte van de buis echter, variëert per stemming. De buis is voorzien van een drietal ventielen of in het geval van de schuiftrompet een schuif) die de buislengte in een aantal combinaties verlengen en verwijdt zich uiteindelijk, evenals bij de meeste koperen blaasinstrumenten tot een trechtervormige beker. De trompet heeft van oudsher een cilindrische buis en wordt omwille van de daardoor ontwikkelde scherpe klank tot het scherpe koper gerekend. Door de eeuwen heen zijn echter de mondpijp (het eerste gedeelte na het mondstuk) en de beker steeds meer conisch geworden om het instrument makkelijker bespeelbaar te maken. Adolphe Sax heeft een hele reeks instrumenten de saxhoorns die de onwikkeling van de moderne trompet sterk hebben beïnvloed.
Gebruik
De trompet wordt in verschillende muziekdisciplines gebruikt: in de klassieke muziek, in symfonie- of kamerorkesten bijvoorbeeld, maar ook in kleinere ensembles, zoals het koperkwintet en als solo-instrument. Daarnaast wordt de trompet ook in de lichte muziek gebruikt. Zowel in de jazz - bijvoorbeeld in big-bands, maar ook kleinere formaties, en ook in de popmuziek. Bekende voorbeelden uit de jazz: Glenn Miller, Miles Davis, Louis Armstrong en Eric Vloeimans. De trompet wordt veel in de harmonie- en fanfare-orkesten gebruikt. Verder is de trompet ook een belangrijk instrument geweest in het leger. Als trompettist in het leger was de trompettist een gewilde krijgsgevangene, omdat alleen de bevelvoerder(s) en de trompettist de strategie kenden. De meest gangbare trompet in de jazz, pop en de harmonie- en fanfare-orkesten is de Bes-trompet. In symfonie-orkesten wordt - zeker in Nederland, maar ook in andere landen - veelal de C-trompet gebruikt. Daarnaast bestaan ook trompetten in D, Es, F, G, hoog-A en hoog-Bes. Tot ca. het begin van de 20ste eeuw bestonden er ook trompetten in A, en laag-F, maar die zijn nu slechts te bewonderen in musea.
De Geschiedenis van de Trompet
Voorlopers van de trompet bestonden al in 2000 v. Chr., zij het ook in een veel primitievere vorm dan waarin wij de trompet tegenwoordig kennen. De trompet zal ontstaan zijn, doordat mensen er achter kwamen dat zij geluid kunnen voortbrengen op materialen, zoals schelpen of holle buizen. Één van de oudste bronnen, waar we trompetten tegenkomen, is de Bijbel (bazuin). Hier wordt al gesproken over zilveren trompetten van zo'n 50 centimeter lang. Deze trompetten waren niet veel meer dan een rechte buis die aan het eind uitliep in een beker. Soortgelijke trompetten vind je ook bij de Egyptenaren.
De Romeinen kenden drie soorten trompetten:
- De tuba is gewoon een rechte buis met een beker aan het eind, die iets meer dan een meter lang was.
- De lituus kan varieren van zo'n 75 centimeter tot anderhalve meter. Hij is ontstaan uit een simpele holle stok waar een hoorn van een dier opgestoken is. Zo ziet hij er ook uit; een lange rechte buis met aan het eind een soort hoorntje.
- de cornu. Dit is een lange buis die helemaal rond gebogen is, ongeveer zoals in de hoofdletter G. Ook de cornu loopt uit in een beker.
Tijdens de Middeleeuwen was de trompet in het westen van Europa uitgestorven. De kruisvaarders kwamen echter in aanraking met de islamitische wereld die de trompet wel kende. De Saracenen gebruikten ze in het leger, waarbij de hoge officieren ieder een orkestje hadden dat o.a. uit trompetten bestond. In deze tijd was de vorm van de trompet (ongeveer zoals de tuba van de Romeinen) en het mondstuk nog zo onontwikkeld (evenals de blaastechniek) dat niet meer dan zo'n vier natuurtonen konden worden gespeeld. De trompet had zijn plaats in het hof en later ook in steden (het eerst in Italië), want vooral rijke handelssteden wilden de pracht en praal van de vorstenhoven nabootsen.
Gedurende de Renaissance werd de metaalbewerkingsindustrie op een aantal punten verbeterd. Het belangrijkste was men vanaf nu gebogen buizen kon maken. Hierdoor was het mogelijk om de trompet langer en minder onhandig te maken. Ook ontstond een nieuwe soort trompetten: de schuiftrompet. Dit is iets heel anders dan de trombone. Het mondstuk zat vast aan een lange pijp, die in de mondpijp stak en die heen en weer geschoven kon worden. Je hield dus met de ene hand het monstuk vast en met de andere bewoog je de hele trompet heen en weer. Dit instrument kreeg ook toegang tot de kerkmuziek (de trompet was tot dan toe verbannen uit de kerk vanwege zijn gebruik in oorlogen). Ook kwamen er nu gildes voor trompettisten.
Vanaf 1600 maakte de trompet een bloeiperiode door in de barok. Men gebruikte voornamelijk een natuurtrompet. Deze bestond uit een lange cylindrische buis die twee keer gebogen is en uitloopt in een beker. Het ontwerp was beter geworden, een nauwere buis (kleinere boring) en een beker die wat sterker uitliep aan het eind. Ook het mondstuk was nu zover ontwikkeld dat kundige blazers een hele reeks natuurtonen in het hoge register konden voortbrengen. Hoge natuurtonen liggen dichter bij elkaar en je kunt er in het hoge register een toonladder mee spelen. Voor dit instrument zijn vele concerten geschreven, denk aan het concert voor 2 trompetten in C van Antonio Vivaldi of het Brandenburgs concert no. 2 van Johann Sebastian Bach.
De klassieke periode was fataal voor de trompet. Het instument raakte uit de mode en werd alleen nog ingezet in orkesten om het volume wat te verhogen of om hier en daar een fanfare te spelen. De kunst van het hoog spelen raakte verloren. Wel waren er pogingen om de trompet alle tonen te laten spelen. Niet alleen die van de toonladder maar ook die daar tussen in. De belangrijkste van deze pogingen is de kleptrompet. Een trompet met een paar kleppen, zoals bij een fluit. Dit instrument werd ontworpen door Anton Weidinger en deze heeft twee trompetconcerten besteld, bij Haydn en bij Hummel. Deze trompetconcerten horen nu tot het standaardrepertoire.
De trompet bleef zijn orkestfunctie houden, totdat het ventiel werd uitgevonden. Het eerste werkende ventiel werd door Heinrich Stölzel in 1815 uitgevonden en het ventiel zoals we dat nu kennen door François Perinet in 1839. Het ventiel vond vooral toepassing op de cornet.
De cornet lijkt in grote mate op de trompet. Het instrument heeft een andere geschiedenis: het stamt af van de posthoorn. Het verschil is voornamelijk, dat de cornet veel conischer is: de diameter van de buis is vanaf het mondstuk smaller, en heeft daardoor een groter verloop. Ook is de cornet compacter gebouwd, met wijdere bochten dan de trompet. De cornet staat in Bes gestemd. Maar in ouder reportoire komt ook de cornet in A voor (Stravinski en Tsjaikovski) Op dit instrument konden solisten als J.B. Arban technisch zeer moeilijke stukken uitvoeren en het werd een echt showinstrument.
Met de eeuwwisseling kwam de jazz als muziekstroming op en de cornet vervulde daar gelijk een belangrijke plaats. In de twintigste eeuw moest de cornet echter weer geleidelijk het veld ruimen voor de ventiel trompet. Momenteel beleeft de trompet weer een hoogtepunt. Het instrument wordt veel toegepast in de jazz en ook worden er solostukken voor gecomponeerd door klassieke componisten. Bijvoorbeeld door Hindemith, Jolivet en Henze.
Doordat de trompet nu op veel verschillende manieren in de muziek gebruikt wordt, is het wenselijk om te klank van de trompet te kunnen aanpassen. Hiervoor kan een trompettist diverse dempers gebruiken.
- Zie ook: koperblazer, tuba, hoorn, trombone, Big Band
