Gebruiker:Dick Bos/Kladblok5

concept voor zelfstandig artikel Sister Outsider (boek)

---

Sister Outsider is een boek met teksten van de Amerikaanse "Zwarte, lesbische moeder, strijder, dichter en intersectionele feministe avant la lettre" Audre Lorde (1934-1992), voor het eerst (in het Engels) gepubliceerd in 1984. Het boek bevat lezingen, essays, en een open brief, uit de periode 1977 tot 1984, over een aantal uiteenlopende onderwerpen die allemaal liggen op het terrein van de emancipatie van mensen van kleur en met een sexuele geaardheid die afwijkt van de heersende heterosexuele norm. Ze benadrukt in haar teksten het belang van diversiteit. Ze wilde het idee ontkrachten dat verschillende identiteiten niet in eenzelfde ruimte konden bestaan. Haar denkbeelden waren in de jaren tachtig nog bepaald geen gemeengoed.

Het boek werd al in 1985 in Nederland uitgebracht onder de titel Oog in oog: essays en lezingen door de Feministische Uitgeverij Sara.

Eerst in 2002 werd het ook in andere talen vertaald: in 2002 in het Servisch, en in 2003 in het Spaans en het Frans. Vanaf 2014 verschenen Italiaanse, Poolse, Koreaanse, Portugese en Deense vertalingen. In 2020 verscheen een geheel nieuwe Nederlandse vertaling en in 2021 een Duitse vertaling.

De nieuwe Nederlandse vertaling die in 2020 verscheen, werd gemaakt door Jenny Mijnhijmer. Deze vertaling bevat dertien van de oorspronkelijke vijftien teksten.

De titel van het boek vinden we voor het eerst terug in de titel van het gedicht 'Sister Outsider' van Lorde, in de bundel The Black Unicorn uit 1978. In het Nederlands zou men het als "zuster buitenbeen" kunnen vertalen. Heeft die titel te maken met het feit dat Lorde in de zwarte gemeenschap wel werd erkend als "zuster", maar desondanks vanwege haar feminisme en haar lesbische geaardheid toch een buitenstaander bleef?

De actiegroep 'Sister Outsider,' die van 1984 tot 1986 in Nederland bestond, en werd opgericht door Tania Léon, Gloria Wekker, José Maas en Tieneke Sumter, werd genoemd naar dit boek.

Bibliografische gegevens

Engelstalige uitgaven

De eerste Engelstalige uitgave verscheen in 1984:

• Lorde, Audre (1984). Sister Outsider. The Crossing Press, Berkeley, California.

Het boek bevatte vijftien teksten uit de periode van 1977 tot 1984: lezingen, essays etc.

In 2001 werd Sister Outsider voor de veertiende keer herdrukt.

In 2007 verscheen een gewijzigde, commemorative editie

1985: Eerste Nederlandse vertaling

gekopieerd uit: Audre Lorde#Sister Outsider:
De eerste Nederlandse vertaling verscheen al in 1985, bij de Feministische Uitgeverij Sara, onder de titel Oog in oog: essays en lezingen. De titel was gekozen omdat een van de essays in Sister Outsider de titel 'Eye to Eye: Black Women, Hatred and Anger' droeg. De vertaling was gemaakt door Tilly Schel.

2020: Nieuwe Nederlandse vertaling

In 2020 verscheen een geheel nieuwe Nederlandse vertaling:

• Audre Lorde (2020) – Sister Outsider. Amsterdam/Antwerpen : Uitg. Pluim.

De nieuwe uitgave kwam tot stand in samenwerking met 'Dipsaus'

Op de voorkant de aanbeveling “De essentiële Audre, op het toppunt van haar kunnen.” van Gloria Wekker.

Inleiding door Anousha Nzume.

Achtergrond

In haar 'woord vooraf' bij de heruitgave van Sister Outsider in het Nederlands in 2020 schrijft Anousha Nzume hoe het boek voor haar al vele jaren een inspiratiebron is, haar "bijbel". Ze duidt ook aan dat de nieuwe vertaling mogelijk is gemaakt in samenwerking met haar zusters van de podcast Dipsaus.

De heruitgave van Sister Outsider in Nederland in 2020 kan volgens El-Kaddouri in De Groene Amsterdammer in 2021, beschouwd worden als een teken van een "ware heropleving" van de belangstelling voor het werk van Lorde. Die heropleving wordt door El-Kaddouri rechtstreeks verbonden met het rumoer dat wereldwijd ontstond naar aanleiding van de dood van George Floyd, de groei van de Black Lives Matter beweging etc etc.

Iets over Audre Lorde en haar werk.

Inhoud van de Nederlandse vertaling van 2020

Sister Outsider bevat in de Nederlandse vertaling van 2020 de volgende dertien teksten:

'De transformatie van stilte in taal en actie'

'De transformatie van stilte in taal en actie' is de Nederlandse vertaling van 'The Transformation of Silence into Language and Action,' dat in 1977 verscheen voor het 'Lesbian and Literature Panel' van de Modern Language Association in Chicago, Illinois. Het werd voorgedragen op 28 december 1977. Het verscheen tevens in het Amerikaanse tijdschrift Sinister Wisdom nr. 6 (1978) en in The Cancer Journals (Lorde 1980).

In deze eerste tekst van de bundel benadrukt Lorde hoe belangrijk het is om te spreken, hoe fundamenteel voor haar "de transformatie van stilte in taal en actie" is. Ze verbindt dat in dit essay met de ervaring die ze had gedurende de maanden voorafgaande aan haar voordracht, toen bij haar een tumor in de borst werd vastgesteld, die uiteindelijk goedaardig bleek te zijn. "Mijn stiltes hadden mij niet beschermd. (...) Maar met elk echt woord dat ik had gezegd, met elke poging die ik had gedaan om de waarheden waar ik nu nog naar zoek uit te spreken, had ik contact gelegd met andere vrouwen en onderzochten we de woorden om een wereld te maken waarin wij allemaal geloofde, onze verschillen overbruggend." (p. 14)

In haar lezing koppelt Lorde dit inzicht aan de viering van 'Kwanzaa,' het van oorsprong Afrikaanse oogstfeest dat begint op de dag na Kerstmis, dat zeven dagen duurt en waarin iedere dag een ander principe centraal staat.

'Krassen in de lak: notities over barrières voor vrouwen en liefhebben'

'Krassen in de lak: notities over barrières voor vrouwen en liefhebben' is de Nederlandse vertaling van 'Scratching the Surface: Some Notes on Barriers to Women and Loving,' een essay dat verscheen in 1978 in The Black Scholar, vol. 9, nr. 7.

De centrale stelling van dit essay luidt dat de onderlinge strijd van zwarte vrouwen en de strijd met zwarte mannen de gemeenschappelijke zaak verzwakt.

Allereerst definieert Lorde racisme, seksisme, heteroseksisme en homofobie en stelt dat de vier "genoemde vormen van menselijke blindheid (...) dezelfde wortel (hebben): een onvermogen om in het idee van verschil een dynamische menselijke kracht te zien die, wanneer er gedeelde doelen zijn, eerder een verrijking dan een bedreiging vormt voor het gedefinieerde zelf" (p. 20). In die context is het (anno 1978 in de V.S.) pijnlijk om te zien dat zwarte lesbiennes steeds vaker worden aangevallen door zowel Zwarte mannen als heteroseksuele Zwarte vrouwen. Daartegenover stelt ze dat Zwarte vrouwen het recht en de verantwoordelijkheid hebben om zichzelf te definiëren en onze bondgenoten te kiezen voor een gemeenschappelijke zaak: met Zwarte mannen tegen racisme, en met elkaar en met witte vrouwen tegen seksisme." (p. 31)

'Oog in oog: Zwarte vrouwen, haat en woede'

'Oog in oog: Zwarte vrouwen, haat en woede' is het derde essay in de bundel. Het is het langste essay, en verscheen in 1983 in verkorte vorm in Essence ….

Lorde stelt dat zwarte vrouwen de haat van racisme en seksisme, die ze elke dag ondergaan, internaliseren. Ze reageren die haat op elkaar af.

'Leeftijd, ras, klasse en sekse: vrouwen herdefiniëren verschil'

'Leeftijd, ras, klasse en sekse: vrouwen herdefiniëren verschil' was een voordracht – 'Age, Race, Class and Sex: Women Redefining Difference' – gehouden in het kader van het Copeland Colloquium aan het Amherst College, in april 1980.

In haar voordracht wijst Lorde erop dat in de strijd tegen onderdrukking de verschillen tussen mensen - ras, klasse, leeftijd, geslacht, sexuele oriëntatie - erkend moeten worden; terwijl ze op allerlei gebied, bijvoorbeeld in literatuur en economie, vaak genegeerd worden. Zo is anti-sexisme niet anti-Zwart, en zijn lesbiennes ook niet on-Zwart.

'Toepassingen van het erotische: het erotische als macht'

'Toepassingen van het erotische: het erotische als macht' ('Uses of the Erotic: The Erotic as Power') verscheen in 1978 als paper voor de 4th Berkshire Conference on the History of Women op het Mount Holyoke College (South Hadley, MA.).

In dit paper roert Lorde één van de kernthema's in haar oeuvre aan: ze beschouwt de erotiek als een onderdrukte, maar belangrijke diepe krachtbron van vrouwen op alle levensgebieden en de tegenpool van pornografie, die gevoel juist misbruikt.

'Toepassingen van woede: vrouwen reageren op racisme'

De zesde bijdrage, 'Toepassingen van woede: vrouwen reageren op racisme,' was een keynote-presentatie op de conferentie van de National Women's Studies Association, in Storrs, Connecticut, in juni 1981, die oorspronkelijk verscheen onder de titel 'The Uses of Anger: Women Responding to Racism.'

Volgens Lorde ontkennen blanke vrouwelijke academici hun eigen hardnekkige racisme. Woede van zwarte vrouwen is een nuttige reactie op racisme, om een heilzaam klimaat voor hun ontwikkeling te scheppen.

'Poëzie is geen luxe artikel'

'Poëzie is geen luxe artikel' verscheen oorspronkelijk in Chrysalis–A Magazine of Female Culture, nr. 3, in 1977 als 'Poetry is Not a Luxury'.

Poëzie verheldert gevoelens, maakt zaken bespreekbaar en helpt om angst te overwinnen. Er zijn geen nieuwe ideeën nodig, maar wel nieuwe manieren om de oude ideeën voelbaar te maken. Poëzie kan die nieuwe manieren aandragen.

'Seksisme: een amerikaanse ziekte in blackface'

Lorde publiceerde dit artikel, onder de titel 'The Great American Disease,' eerder in The Black Scholar, (10e jaargang, nr. 8/9 (mei-juni 1979).

Dit artikel is een polemiek met de zwarte socioloog Robert Staples, die in het voorafgaande nummer van het tijdschrift het artikel 'The Myth of the Black Macho. A Response to Angry Black Feminists' publiceerde. De strekking is dat vrouwenhaat en bestrijding van zwarte feministes zwarte mannen niet helpt.

'Man-kind: een Zwarte lesbische feministische reactie'

'Man-kind: een Zwarte lesbische feministische reactie' werd in 1979 voor het eerst gepubliceerd in Conditions: Four onder de titel 'Man Child: A Black Lesbian Feminist's Response' en gaat over de opvoeding van haar zoon Jonathan: een jongen die een zwarte lesbische moeder heeft.

'Het gereedschap van de meester zal het huis van de meester nooit afbreken'

'Het gereedschap van de meester zal het huis van de meester nooit afbreken' verscheen voor het eerst als commentaar op 'The Personal and the Political Panel,' Second Sex Conference, New York, 29 september 1979: 'The Master's Tools Will Never Dismantle the Master's House '.

Het commentaar dat Lorde gaf op de conferentie van de faculteit geesteswetenschappen van de New York-universiteit is uiterst kritisch. Ze constateert dat lesbische Zwarte vrouwen nauwelijks vertegenwoordigd zijn: "Wat betekent het als het gereedschap van een racistisch patriarchaat wordt gebruikt om de vruchten van dat patriarchaat te onderzoeken?" (p. 152) Daar tegenover stelt ze dat het erkennen van verschillen tussen vrouwen in ras, sekse, klasse en leeftijd creatief werkt en vrouwen leert te overleven.

'Lessen uit de jaren zestig'

'Lessen uit de jaren zestig' (Engels: 'Learning from the 60s') was een toespraak die Lorde hield op het "Malcolm X Weekend" aan de Harvard-universiteit in februari 1982.

Lorde beschouwt zichzelf als een erfgenaam van de militante Zwarte activist Malcolm X. Vooral de veranderingen die zich in het denken van Malcolm X voltrok naarmate hij ouder werd inspireerden haar. Ze was in de jaren zestig bezig "twee kinderen en een man" op te voeden in een driekamerappartement aan de 149th Street in Harlem (p. 157). Voor haar "waren de jaren zestig een tijd van belofte en opwinding, maar ook een tijd van isolement en frustratie van binnenuit." (p. 162) Ze merkt dat de "rauwe energie van de Zwarte vastberadenheid" uit die tijd twintig jaar later nog steeds voelbaar is in bewegingen voor verandering onder vrouwen, andere mensen van Kleur, homo's gehandicapten; onder alle rechteloos gemaakte groepen van deze samenleving. Maar ze realiseert zich nu wel dat veranderingen langzaam gaan en dat "elke stap richting bevrijding" complex is (p. 159) en dat de emancipatie-beweging niet alleen strijd tegen de krachten die van buitenaf werken, maar ook tegen de onderdrukkende waarden die elke deelnemer aan die beweging heeft geïnternaliseerd.

'Open brief aan Mary Daly'

Lorde stuurde de Amerikaanse Mary Daly, schrijfster van Gyn/Ecology (1978) op 6 mei 1979 een brief. Toen ze vier maanden later nog geen antwoord had gekregen, maakte ze de brief openbaar. 'An Open Letter to Mary Daly' werd in 1980 afgedrukt in 'Top ranking : a collection of articles on racism and classism in the lesbian community' (New York : Come!UnityPress) en in 1981 in het sindsdien vele malen herdrukte 'This Bridge Called My Back: Writings by Radical Women of Color' (Watertown, Mass. : Persephone Press).

'Terug naar Grenada: een tussentijds verslag'

'Terug naar Grenada: een tussentijds verslag' (Engels: 'Grenada Revisited: An Interim Report') werd geschreven toen de rest van Sister Outsider al bij de zetter lag, nadat Lorde eind december 1983 een week naar Grenada was geweest. Haar ouders kwamen er vandaan. Enkele maanden voordat Lorde er was, hadden de Verenigde Staten een inval gedaan, die ze in scherpe bewoordingen veroordeelt. Ze concludeert dat Grenada "bont en blauw" is, na de invasie, maar wel "springlevend": "Grenadianen zijn een warm en veerkrachtig volk (…), en ze hebben eerdere kolonisaties ook overleefd." (p. 204)

Inhoud van de oorspronkelijke Engelse uitgave

Behalve de hiervoor genoemde teksten bevatte de oorspronkelijke Engelse uitgave ook nog

• Een 'Introduction' (Inleiding) van de hand van Nancy K. Bereano
• 'Notes from a Trip to Russia'; bewerkte dagboekaantekeningen over een tocht naar Rusland die Lorde in 1976 maakte naar een conferentie in Moskou
• 'An Interview: Adrienne Rich and Audre Lorde'; een door Rich en Lorde gezamenlijk uitgeschreven verslag van hun gesprek op 30 augustus 1979 in Montague, Massachusetts. Verscheen voor het eerst in Signs, vol. 6, nr. 4 (zomer 1981).

Kritiek

Er is in het Engelse taalgebied veel over Sister Outsider geschreven.

De Nederlandse uitgaven werden onder andere in de volgende recensies besproken: .....

en

.....

Voetnoten

Bronnen

• El-Kaddouri, Warda (10 juni 2020). Gevaarlijk en krachtig. Profiel: Audre Lorde. Gearchiveerd op 20 oktober 2021. De Groene 144 (24): 34-39
• Kregting, Marc, Break the Canon?. De Honingpot (17 juni 2020). Gearchiveerd op 20 oktober 2021.
• Kregting, Marc, Ondanks alles. De Honingpot (7 april 2021). Gearchiveerd op 1 juli 2021.

nog doen:

• categorieen

 

---

 

Overleg

Eerste versie

Heel veel dank aan Gebruiker:Hansmuller voor een eerste versie van een leesverslag d.d. oktober 2021.