Gebruiker:Maarten 1963/Stijlgids
|
Deze tekst legt geen verplichtingen op, maar geeft hopelijk wel een hanteerbare richtlijn. De tekst op deze pagina ligt echter niet vast en staat mogelijk nog ter discussie, bekijk de overlegpagina voor eventuele lopende discussies over de tekst op deze pagina. |
 |
Mee bezig Aan deze pagina of deze sectie wordt de komende uren of dagen nog druk gewerkt.
Toelichting: Meerdere bewerkingen van het artikel zijn nodig om schade te herstellen. Uitgebreide uitleg bij deze bewerkingen zou nog kunnen volgen. Klik op geschiedenis voor de laatste ontwikkelingen. |
Dit is de stijlgids voor de Nederlandstalige Wikipedia. Een stijlgids is een handleiding over stijl, en stijl gaat over de keuzes die gemaakt worden bij de formulering van een uiting.[3]
Stijl is een theoretisch belangrijk aspect van taalgebruik. Zo bevat de Schrijfwijzer van Jan Renkema twee hoofdstukken over stijl, en bevat Leren Communiceren van Michaël Steehouder en anderen één hoofdstuk over stijl.[4]
De theoretische context en het praktische belang van stijl worden als volgt aangegeven. Spelling, leestekens, grammatica, stijl, structuur en inhoud lijken de tijdloos gangbare invalshoeken te zijn van tekstanalyse.[5] En tekstanalyse is de grondslag van elke tekstverbetering.
Een goede stijl is begrijpelijk, nauwkeurig, bondig en aantrekkelijk.[6] Maar wat is aantrekkelijk? Stijlvoorkeuren zijn vaak erg persoonlijk, en over smaak valt niet te twisten. Een goede stijl is echter in ieder geval communicatief doelmatig.[7] En omdat de Wikipedia zakelijk wil informeren is haar stijl daaraan aangepast.
Terminologie[bewerken | brontekst bewerken]
In het Nederlands worden vijf niveaus van tekstonderdelen onderscheiden: hoofdstuk, paragraaf, subparagraaf, sectie en alinea. Daarbij is een sectie een groep van alinea's en worden secties door een witregel van elkaar gescheiden.[8] In deze stijlgids worden echter alleen secties en alinea's onderscheiden en wordt elk niveau boven de alinea een sectie genoemd.
In het Nederlands worden ook titels en kopjes onderscheiden. Hoofdstukken, paragrafen en subparagrafen worden voorzien van een titel.[9] Een kopje staat boven of links van een sectie.[10] In deze stijlgids heeft echter elke pagina van de Wikipedia een titel, en elke sectie heeft een kop.
Encyclopedische stijl[bewerken | brontekst bewerken]
Artikelen op de Wikipedia moeten worden geschreven in een encyclopedische stijl.[11] Dit is een stijl die bepaalde posities inneemt op een aantal stijldimensies. In onderstaande tabel worden die posities weergegeven.[12]
| Stijldimensie | Positie |
|---|---|
| Informatiedichtheid | Zeer hoog |
| Afstandelijkheid | Zeer afstandelijk |
| Exactheid | Precies |
| Gestructureerdheid | Goed gestructureerd |
| Levendigheid | Weinig levendig |
| Moeilijkheid | Variabel |
Toelichtingen:
- Een encyclopedische stijl is zeer afstandelijk, omdat de lezer nooit aangesproken wordt.
- Een encyclopedische stijl is precies, omdat vaagheid en dubbelzinnigheid worden vermeden.
- Een encyclopedische stijl is goed gestructureerd, omdat een encyclopedische tekst een goede alineastructuur heeft en goed is ingedeeld in secties die van een goede kop zijn voorzien.
- Een encyclopedische stijl is weinig levendig, omdat geen afwisseling in woordkeus of zinsbouw wordt nagestreefd en beeldspraak wordt vermeden. Wel worden illustraties gebruikt.
- Een encyclopedische stijl heeft een variabele moeilijkheid, omdat een encyclopedische tekst vrij gemakkelijk tot vrij moeilijk leesbaar kan zijn. De moeilijkheid van een tekst moet namelijk afgestemd zijn op de doelgroep.[13] Artikelen op de Wikipedia moeten worden geschreven voor een zo breed mogelijke doelgroep.[14] Maar welke doelgroep dat is voor een zeker artikel, hangt af van het onderwerp van het artikel.
Titels[bewerken | brontekst bewerken]
De titel van een pagina moet het onderwerp weergeven in woorden die voor het onderwerp meest gangbaar zijn volgens betrouwbare gepubliceerde bronnen. Als de titel meerdere betekenissen heeft, dan moet een bepaling tussen haakjes achter de titel worden geplaatst, zodat de titel eenduidig wordt.[15]
Titels moeten verder voldoen aan de volgende eisen.[16]
- Een titel moet een zelfstandig naamwoord of een naamwoordgroep zijn.
- Alleen het eerste woord behoort te beginnen met hoofdletter, bijzondere gevallen daargelaten.
- Het eerste woord mag geen lidwoord zijn, bijzondere gevallen daargelaten.
Koppen[bewerken | brontekst bewerken]
Een kop geeft weer waar een sectie over gaat. Een kop een aandachttrekkende of motiverende functie geven, zoals wel in kranten en weekbladen gebeurt, is voor een zakelijke tekst gewoonlijk niet gepast.[17]
Een kopje 'Trivia' wordt op de Wikipedia te vaak gebruikt. Het is beter deze kop zoveel mogelijk te vermijden.[18] Gewoonlijk kunnen trivia wel op een of andere manier in het artikel worden verwerkt, en vaak zijn ze het vermelden niet of nauwelijks waard. Een kritische blik is welkom.
Koppen moeten verder voldoen aan de volgende eisen.[19]
- Een kop is gewoonlijk een zelfstandig naamwoord of een naamwoordgroep.[20]
- Alleen het eerste woord behoort te beginnen met een hoofdletter, bijzondere gevallen daargelaten.
- Het eerste woord mag geen lidwoord zijn, bijzondere gevallen daargelaten.
- Vraagtekens en uitroeptekens mogen niet voorkomen.
- Citaten, interne links en afbeeldingen moeten vermeden worden.
Het wordt geadviseerd deze regels ook toe te passen op nieuwe koppen op overlegpagina's, de Wikipedia- of de Help-naamruimte.
Alinea's[bewerken | brontekst bewerken]
De eerste alinea van een sectie moet begrijpelijk zijn zonder eerst de kop te hoeven lezen.[21]
Alinea's zijn de belangrijkste bouwstenen van een tekst. Goede schrijvers formuleren niet per zin, maar per alinea.[22]
De verbanden tussen de zinnen van een alinea moeten duidelijk zijn. Ze kunnen expliciet worden gemaakt met verbindingswoorden, ook wel signaalwoorden genoemd.[23]
Alinea's kunnen worden gescheiden door een harde return gevolgd door inspringen, of door het invoegen van een witregel. De eerste methode leidt tot een compacte tekst, en de tweede methode leidt tot een tekst die minder zwaar overkomt.
Zinnen[bewerken | brontekst bewerken]
De zinnen van een alinea moeten niet onnodig lang zijn. Als een zin langer is dan 30 woorden, dan kan het beter zijn de zin op te delen. Lange zinnen zijn namelijk vaak moeilijk voor lezers.
Zinnen moeten geen tangconstructies bevatten. Een tangconstructie is een zinsbouw waarbij twee voor het begrip bij elkaar horende delen te ver uiteen geplaatst zijn.[24] Tangconstructies maken zinnen meestal onnodig moeilijk.[25]
Als in een zin meerdere zaken worden opgesomd, dan moeten ze allemaal een lidwoord krijgen, of allemaal niet.
Woorden[bewerken | brontekst bewerken]
De voorkeur moet worden gegeven aan woorden die het meest gebruikelijk zijn en tevens precies de nuance treffen. Dit levert op woordniveau de grootste begrijpelijkheid en nauwkeurigheid op.
Puntsgewijze opsommingen[bewerken | brontekst bewerken]
Puntsgewijze opsommingen kunnen de structuur van een tekst verduidelijken. De leden van een puntsgewijze opsomming moeten echter eenzelfde vorm hebben. Zo mogen woordgroepen en volledige zinnen niet door elkaar staan.[26]
Puntsgewijze opsommingen kunnen worden toegepast op het niveau van de sectie, de alinea en de zin. Op het niveau van de sectie wordt een reeks korte alinea's van punten voorzien. Hierdoor krijgt de sectie een stampend karakter. Op het niveau van de alinea is er een zin die de opsomming inleidt, waarna een puntsgewijze opsomming in volledige zinnen volgt. Op het niveau van de zin is er een zin die eindigt met een dubbele punt. Daarna volgt een puntsgewijze opsomming in zinsdelen.
Zie voor de interpunctie de puntsgewijze opsommingen op deze pagina.
Enkele en dubbele aanhalingstekens en cursief[bewerken | brontekst bewerken]
Voor het gebruik van enkele en dubbele aanhalingstekens en het cursief zetten van tekst wordt de volgende stijl geadviseerd.[27]
Enkele aanhalingstekens, in de vorm van een recht streepje, worden gebruikt voor woorden die:
- het gevolg zijn van een woordkeus waar de schrijver zelf niet achter staat;
- tot doel hebben zelf genoemd te worden;
- ironisch bedoeld zijn of een woordspeling zijn;
- zelfgemaakt én bijzonder zijn; of
- spitsvondig in de plaats treden van een complexe begripsomschrijving.
Dubbele aanhalingstekens, in de vorm van twee rechte streepjes, worden alleen gebruikt voor citaten, en citaten komen altijd tussen dubbele aanhalingstekens.
Cursief wordt gebruikt voor:
- titels van publicaties;
- woorden in een vreemde taal;
- woorden die moeten opvallen; en
- kernwoorden zoals nieuwe vaktermen.
Toelichtingen:
- Kromme aanhalingstekens zijn de professionele standaard. Rechte aanhalingstekens geven echter betere resultaten bij gebruik van de zoekfuncties van Wikipedia en browsers.[28]
- Als citaten geen unieke behandeling krijgen, kan er onduidelijkheid over ontstaan of woorden zogenaamd of een citaat zijn. Het verschil is zeer belangrijk.
- Omdat cursief met mate moet worden gebruikt is het iets beter cursief niet te gebruiken voor de zelfnoemfunctie.
Noottekens[bewerken | brontekst bewerken]
Op de Nederlandstalige Wikipedia komen bronverwijzingen in de vorm van noottekens het meeste voor. Deze noottekens hebben de vorm van een nummer tussen rechte haken, en staan in klein superscript in de lopende tekst. Elk nootteken verwijst naar een voetnoot, die op haar beurt de gebruikte bron of de gebruikte bronnen vermeldt.
Noottekens kunnen zo doordacht met een tekst zijn verweven, dat ze als het ware een onderdeel zijn geworden van de structuur en/of de formulering. Daarom wordt de plaatsing van noottekens in deze stijlgids behandeld.
Een nootteken moet dicht in de buurt van de tekst worden geplaatst waarop zij betrekking heeft. Als een woord of zinsnede erg controversieel is, kan een nootteken na het woord of de zinsnede worden geplaatst, maar het is gewoonlijk voldoende een nootteken na het einde van de zin of de alinea te plaatsen, als maar duidelijk is op welk deel van de tekst een bron betrekking heeft. Als een informatiepaneel of een tabel tekst bevat die moet worden onderbouwd, en een nootteken niet in het paneel of de tabel kan worden opgenomen, dan moet een nootteken in een onderschrift of in de lopende tekst worden verwerkt.[29]
Om duidelijk te maken op welk deel van de tekst een bron betrekking heeft, is het soms nodig in de voetnoot een toelichting te geven.[30]
Als een nootteken betrekking heeft op een woord of een zinsdeel, dan komt het nootteken daar zonder spatie achter. Als een nootteken betrekking heeft op een onderdeel van een opsomming of een geheel zinsdeel, dan komt een aanwezige komma nog voor het nootteken. Hetzelfde geldt voor een puntkomma, als het nootteken betrekking heeft op de gehele zin voor de puntkomma. Als een nootteken betrekking heeft op een zin, of op meerdere samenhangende zinnen, dan komt het nootteken zonder spatie achter de laatste punt. Tussen direct op elkaar volgende noottekens komt geen spatie.[31]
Bronvermeldingen[bewerken | brontekst bewerken]
Het is gewenst dat de bronvermeldingen van een artikel een consistente stijl hebben.[32] Is dat het geval, dan is het ongewenst om ze zonder goede reden in een andere stijl te brengen.[33] Ook is het ongewenst een consistente stijl te negeren bij het toevoegen van bronvermeldingen.
Op de Wikipedia komen bronvermeldingen in één en twee kolommen voor. Bronvermelding in één kolom is standaard. Bronvermelding in twee kolommen is minder overzichtelijk maar iets compacter. Het aantal kolommen moet niet zonder goede reden worden gewijzigd.
In de volgende tabel wordt voor enkele bekende stijlen een advies gegeven voor het aantal kolommen.
| Stijl van bronvermeldingen | Geadviseerd aantal kolommen |
|---|---|
| Stijl 1 | 1 of 2 |
| Stijl 2 | 1 |
| Stijl 3 | 2 |
| Stijl 4 | 1 of 2 |
Bewerkingssamenvatting[bewerken | brontekst bewerken]
Een bewerkingssamenvatting moet zo stijlvol mogelijk zijn.[34] Het woord 'samenvatting' betekent een korte weergave van de inhoud, en het woord 'stijlvol' betekent: in goede stijl.[35]
Hieronder volgt als voorbeeld een goede en beproefde stijl. Het doel van deze stijl is een goede abstracte beschrijving, en zo nodig een goede verdediging, van een bewerking te geven.
- Een bewerkingssamenvatting bestaat uit groepen van zinnen. Er is tenminste één groep.
- Een groep van zinnen bestaat uit een eerste zin, die gevolgd kán worden door een of meer vervolgzinnen.
- De eerste zin beschrijft een bewerking. De vervolgzinnen geven de reden van de bewerking.
- De eerste zin begint altijd met een zelfstandig naamwoord die het type van de bewerking aangeeft en de eerste zin bevat nooit werkwoorden.
- Typen zijn: correctie, verbetering, wijziging, opdeling, herschrijving, toevoeging, verwijdering, terugdraaiing, actualisatie, renovatie, implementatie, enzovoort. (Een correctie verbetert wat fout is en een verbetering verbetert wat niet echt fout is.)
- In de beschrijving worden doorgaans de aantallen en de soorten van de objecten genoemd die het voorwerp van de bewerking zijn.
- De vervolgzinnen beginnen nooit met een zelfstandig naamwoord en ze bevatten altijd een of meer werkwoorden.
- Bij verwijdering of wijziging wordt altijd een reden opgegeven. Bij wijziging wordt, indien mogelijk, kritiek op de bestaande situatie als reden gegeven. (De aanval is de beste verdediging.)
- In plaats van het geven van een reden kan ook verwezen worden naar een bijdrage op de overlegpagina. In dat geval wordt de auteur en de datum van de bijdrage genoemd. Een verwijzing begint altijd met 'Zie'.
- Zinnen beginnen met een hoofdletter en eindigen met een punt. Tussen opeenvolgende zinnen bevindt zich een spatie; dit geldt ook als de zinnen tot verschillende groepen behoren.
- De volgorde van de groepen is in principe de volgorde van de bewerkingen in de brontekst, maar belangrijke bewerkingen als verwijderingen worden bij voorkeur vooraan gezet.
Hieronder staan aan de praktijk ontleende voorbeelden van de stijl.
- Toevoeging van 24 interne links.
- Verwijdering van een lidwoord. Het is een stijlfout om in een opsomming sommige onderdelen wel en andere niet van een lidwoord te voorzien.
- Opdeling van een zin. De zin telt 43 woorden, wat erg veel is. Door het gebruik van haakjes krijgt de lezer al twee informatiestromen tegelijk te verwerken.
- Vervanging van een woord. Mijn taalgevoel zegt dat "sinds" fout is, omdat "sinds" een periode inluidt die doorloopt tot het heden. Verwijdering van een deel van een zin. "Waar het gaat om" is hier holle taal.
- Verandering van drie zinnen. Deze verandering beoogt het verband tussen de zinnen aan te geven of te verbeteren en de informatiestroom van concreet naar abstract te laten verlopen, wat het begrijpend lezen vergemakkelijkt.
- Verwijdering van een passage. Zie voor een toelichting mijn bijdrage van 26 mei 2013 aan de overlegpagina. Herschrijving van drie alinea's. Toevoeging van twee interne links.
Bronnen, noten en/of referenties
|