Losdorp

**Losdorp**
Plaats in Nederland
	;
Situering
Provincie	Groningen
Gemeente	Delfzijl
Coördinaten	53° 23′ NB, 6° 50′ OL
Portaal	Nederland

Losdorp (Gronings: Lösdörp) is een klein dorp in de gemeente Delfzijl in de provincie Groningen in Nederland met een kleine 200 inwoners. Het dorp ligt net boven de Spijkstermaar, vlak bij de N33.

Een van de bekendste inwoners van het dorp was dominee Nicolaas Westendorp (1773-1835), die veel schreef over het dorp en Groningen en wiens graf zich op de begraafplaats bij de kerk bevindt.

Geschiedenis

Losdorp is van oorsprong een radiair wierdedorp. Het dorp zou voor het eerst genoemd zijn in 1053, maar volgens dominee Westendorp wordt het echter ook al in 855 genoemd in een schenkingsbrief aan het Abdij van Werden als 'Lasdorp in Fivelgo'. De oude benamingen 'Lesthorpe' en 'Loessdorp' verwijzen naar het nog altijd toepasselijke 'thet lessa dorp'; "het kleine dorp".

Tot 1795 vormde het dorp een van de Vierburen. Tot de jaren 1850 behield Losdorp haar radiale wierdestructuur met rondom boerderijen die met de achterkant naar de wierde stonden. Daarna volgde de afgraving van een groot deel van de wierde, waarbij de zwaaikom in het maar (het haventje) werd gebruikt voor de afvoer van de wierdegrond. Op de afgegraven plekken werd niet meer gebouwd en het dorp breidde zich daarop verder uit met lintbebouwing; in zuidoostelijke richting langs de Westendorpweg en in westelijke richting langs de Schafferweg ten zuiden daarvan richting Godlinze. De wierde is in 2003 met grond die vrijkwam bij de aanleg van tunnels in de N33 weer op de oorspronkelijke hoogte gebracht.

Bevolkingsontwikkeling
1795	1849	1859	1869	1879	1889	1899	1909	1920	1930	1947	2009
107	161	202	214	227	181	184	250	273	276	250	180

Gebouwen

Kerk en pastorie

De kerk van Losdorp (Johanneskerk) op het oude kerkhof werd in de dertiende eeuw gebouwd op de omgrachte wierde, maar heeft waarschijnlijk een houten voorganger gehad. Van 1775 tot 1776 werd de kerk sterk verbouwd (of wellicht beter; herbouwd), zodat het oorspronkelijke uiterlijk niet goed terug meer te zien is. De door een tussengeleding verbonden westtoren dateert van 1662, werd in 1848 verhoogd en heeft een vroeg 17e eeuws smeedijzeren torenuurwerk. Het interieur van de kerk is nog volledig uit 1775 op het orgel na, dat in 1830 werd gebouwd door N.A. Lohman. De markante hervormde pastorie ten zuiden van de kerk aan de Fraeilemaweg werd in 1925 afgebroken en vervangen door een nieuwe pastorie, die later weer door een nieuwe werd vervangen. Tegenover de pastorie staat de oude kosterij uit 1900.

Molens

Het dorp zou ooit drie molens gehad hebben. Ten noorden van de weg naar het zuidelijker gelegen Holwierde verrees in 1755 ten oosten van de tol een achtkante stellingmolen (pelmolen), die in 1827 door brand werd verwoest, maar in 1828 werd herbouwd. In 1869 werd de molen verplaatst naar iets ten noordwesten van Opwierde, alwaar ze in 1921 werd afgebroken (waarbij de molenaar om het leven kwam). Een tweede molen, een roggemolen, stond op de hoek van de Westendorpweg en de Krommeweg (nabij waar nu het transformatorhuisje staat). Deze molen komt reeds voor in 1628 en wordt ook genoemd op een kaart uit 1686. Na een blikseminslag in 1818 moet de molen zijn hersteld of vernieuwd aangezien later wordt gesproken van een korenmolen. Deze kreeg in 1851 een olieslagerij, maar brandde vervolgens al in 1855 af. Een derde molen zou ten noorden van de Spijkstermaar en ten oosten van de kerk hebben gestaan, maar deze wordt niet in de archieven vermeld.

Andere gebouwen

Ten oosten van de wierde stond vroeger de Fraeylemaborg (of Fraylema), die voor het eerst in 1578 wordt genoemd, maar twee eeuwen later al als boerderij wordt genoemd. In de borg woonde begin 17e eeuw Berend Schaffer, die in 1615 de eerste student aan de Rijksuniversiteit Groningen was en later burgemeester van Groningen. Eind 19e eeuw brandde de boerderij af en werd in 1890 vervangen door de huidige Fraeylemaheerd (schuren en bijschuur dateren volgens gevelstenen uit 1885 en 1888), waarin elementen uit de vroegere borg zijn ingemetseld in de buitenmuur. Een ander markant gebouwtje is het transformatorhuisje uit 1915, gelegen op de driesprong tussen de Westendorpweg en de Krommeweg.

Losdorp heeft ook ooit een lagere christelijke nationale school gehad, die ergens in de 20e eeuw werd gesloten en sindsdien dienstdoet als dorpshuis 'De Bongerd'.