Tietasaura
Tietasaura is een geslacht van plantenetende ornithischische dinosauriërs, behorende tot de Euornithopoda, dat tijdens het vroege Krijt leefde in het gebied van het huidige Brazilië. De enige benoemde soort is Tietasaura derbyiana.
Naamgeving[bewerken | brontekst bewerken]
Tussen 1859 en 1906 werden in het Recôncavobekken in Bahia verschillende fragmentarische fossielen van dinosauriërs gevonden door Britse onderzoekers. Die kregen na meldingen in 1860 en 1907 weinig aandacht en werden later als verloren beschouwd. In de eenentwintigste eeuw echter werden ze door Kamila Bandeira aangetroffen in de collecties van het Natural History Museum van Londen. Er bleek zich een dijbeen van een euornithopode onder te bevinden, eerst ten onrechte toegewezen aan de krokodilachtige Hyposaurus sp. en later aan Sarcosuchus, dat met de moderne kennis als een aparte soort geïdentificeerd kon worden. Het was gevonden op het strand bij de spoorlijn naar het station Plataforma.
In 2024 werd de typesoort Tietasaura derbyiana benoemd en beschreven door Kamila Luisa Nogueira Bandeira, Bruno Albert Navarro, Rodrigo Vargas Pêgas, Natan Santas Brilhante, Arthur Souza Brum, Lucy Gomes de Souza, Rafael Costa da Silva en Valéria Gallo da Silva. De geslachtsnaam verwijst naar Tieta, de hoofdpersoon uit de roman Tieta do Agreste door Jorge Amado, een van de belangrijkste schrijvers uit Bahia. Omdat de hoofdpersoon een vrouw is, heeft men voor de vrouwelijke vorm saura gekozen — de naamgevers geven per abuis aan dat het om de genitief zou gaan. Tieta is de vleinaam voor Antonieta en Antonius betekende vermoedelijk "van onschatbare waarde" in het Latijn. De naam verwijst er zo meteen naar dat Tietasaura de eerste gevonden ornithischiër uit Zuid-Amerika is die ooit benoemd zou worden, zij het dan veel later dan de vondst, en de eerste die benoemd is uit Brazilië. De soortaanduiding eert Orville Adelbert Derby, de eerste directeur van de Serviço Geológico e Mineralógico do Brasil en directeur van het Nationaal Museum van Brazilië.
Het holotype, specimen NHM-PV R.3424, is gevonden in leisteen van de Marfimformatie die dateert uit het Valanginien-Hauterivien. Het bestaat uit het onderste uiteinde van een linkerdijbeen. Het gaat vermoedelijk om een volwassen of althans volgroeid exemplaar.
Beschrijving[bewerken | brontekst bewerken]
Het stuk dijbeen heeft een bewaarde lengte van 231,09 millimeter en dit vertegenwoordigt minder dan de helft van de oorspronkelijke lengte. Dit wijst op een lichaamslengte van drie à vier meter.
De beschrijvers wisten enkele onderscheidende kenmerken vast te stellen, alle van het dijbeen. Twee daarvan zijn autapomorfieën, unieke afgeleide eigenschappen. De richel die naar de buitenste onderste gewrichtsknobbel loopt, is golvend en heeft op de buitenste zijkant een lengtegroeve. De binnenste onderste gewrichtsknobbel heeft een opvallende uitstekende kam over de binnenrand lopen.
Daarnaast is er een unieke combinatie van op zich niet unieke kenmerken. De voorste schacht van het dijbeen toont een opvallende linea muscularis anterior, een richel die een spiergroep begrenst, gevolgd door verschillende lengtegroeven die naar onderen convergeren richting de voorste groeve tussen de onderste gewrichtsknobbels. De richels naar de onderste gewrichtsknobbels zijn fors gebouwd en lopen naar binnen uit. De onderste gewrichtsknobbels hebben in achteraanzicht het profiel van halve bollen waarbij de binnenste knobbel, voor het contact met het scheenbeen, tweemaal zo groot is als de buitenste die contact maakt met het kuitbeen. De buitenste onderste gewrichtsknobbel heeft in onderaanzicht een rechte buitenrand, ononderbroken doorlopend zonder een inkeping door een (rechthoekige) processus condyloideus zoals sommige verwanten wel bezitten. Aan de binnenzijde van de buitenste onderste gewrichtsknobbel bevindt zich een afstaand condylide, kleiner knobbeltje. De achterste groeve tussen de onderste gewrichtsknobbels is breed en diep met een min of meer driehoekig profiel en ver in de schacht doorlopend.
Fylogenie[bewerken | brontekst bewerken]
Tietasaura werd in 2024 in de Elasmaria geplaatst, als zustersoort van Notohypsilophodon.
Het volgende cladogram toont de positie van Tietasaura in de evolutionaire stamboom volgens het benoemende artikel.
| Clypeodonta |
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Literatuur[bewerken | brontekst bewerken]
- Allport, S. 1860. "On the Discovery of some Fossil Remains near Bahia in South America". Quarterly Journal of the Geological Society. 16(1–2): 263–266. DOI:10.1144/GSL.JGS.1860.016.01-02.36.
- Mawson J. & Woodward A.S. 1907. "On the Cretaceous Formation of Bahia (Brazil), and on vertebrate fossils collected therein". Quarterly Journal of the Geological Society of London. 63(1–4): 128. DOI:10.1144/GSL.JGS.1907.063.01-04.11.
- Bandeira, Kamila L.N.; Navarro, Bruno A.; Pêgas, Rodrigo V.; Brilhante, Natan S.; Brum, Arthur S.; de Souza, Lucy G.; de Silva, Rafael C. & Gallo, Valéria. 2024. "A reassessment of the historical fossil findings from Bahia State (Northeast Brazil) reveals a diversified dinosaur fauna in the Lower Cretaceous of South America". Historical Biology: 1–42. DOI:10.1080/08912963.2024.2318406.