Bordeelscène (schilderkunst)
Een bordeelscène of bordeeltje is een genre in de schilderkunst dat in de Gouden Eeuw populariteit genoot. Bordeeltjes werden voornamelijk vervaardigt in de Noordelijke Nederlanden.
Kenmerken
In de 16e eeuw is het voornamelijk de ongelijke liefde die in zulke afbeeldingen wordt getoond. Het gaat dan om een jonge vrouw die zich door het geld van een oude man laat verleiden. Zie daarvoor bijvoorbeeld Ongelijke liefde van Quinten Massijs. Een ander thema uit die tijd zijn de variaties op de Bijbelse parabel van de Verloren Zoon. Zie bijvoorbeeld het gelijknamige schilderij van Jan van Hemessen. Daarnaast komen herbergscènes en vrolijke gezelschappen voor die refereren aan de zeven klassieke hoofdzonden.
In de 17e eeuw werd het thema uitgebreid met afbeeldingen van het moment waarop de vrouw wordt voorgesteld haar lichaam te verkopen. Kenmerkend voor een bordeeltje uit de 17e eeuw zijn de aanwezigheid van een hoer, een klant en een koppelaarster. De hoer wordt veelal voorgesteld als een verleidelijke vrolijke vrouw, de klant als een misleide dronken man en de koppelaarster als een verdroogde oude vrouw.
Voorts zijn er bepaalde attributen die als emblemen voor prostitutie kunnen worden opgevat, zoals het decolleté, een hoofdtooi met veren, rode kousen, oesters en geld. Handgebaren als een vinger in de pijpenkop, of een wijnglas dat onder de steel wordt vastgehouden duiden eveneens op koopbare liefde. De actoren in de voorstelling kunnen tevens symbolisch worden gezien. Zo kan de oude koppelaarster opgevat worden als de weergave van vanitas: de vrouw die vervalt van schoonheid tot ouderdom.
Bordeeltjes zijn over het algemeen stereotiepe afbeeldingen die een moraliserende boodschap aan de toeschouwer moesten overbrengen. Het gaat hier om exempla contraria: het tonen van slecht gedrag, om daarmee aan te sporen tot goed gedrag. Bordeeltjes zijn weliswaar tot op een bepaalde hoogte gebaseerd op de werkelijkheid, maar omdat ze slechts elementen van de prostitutie uit die tijd weergeven, ontstaat, als men de schilderstukken letterlijk neemt, een vertekend beeld van de werkelijke omstandigheden. Bijvoorbeeld, de koppelaarster was niet altijd een oude vrouw, soms was het een prostituee die in goeden doen was geraakt en een eigen nering had opgezet.
- Graeve, C. de (2009) Het beeld en de werkelijkheid in de zeventiende-eeuwse ‘bordeeltjes’belicht vanuit een genderperspectief. Faculteit Letteren en Wijsbegeerte, Universiteit Gent