Georg Trakl

Georg Trakl

Georg Trakl (Salzburg, 3 februari 1887 - Krakau, 3 november 1914) was een Oostenrijkse apotheker en expressionistisch dichter. De overheersende themata in zijn werk zijn dood, overlijden, vergankelijkheid en de daarbij behorende metaforen van herfst en winter. Daarnaast vindt men het zoeken naar betekenis en een gespannen verhouding tot God.

Levensloop

Georg Trakl werd op 3 februari 1887 in het conducteurshuis aan de Waagplatz 2 in Salzburg geboren. Zijn vader was Tobias Trakl, een handelaar in ijzerwaren, en zijn moeder Maria Catharina Trakl (geboren Halik), die net als haar dichtende zoon psychische problemen had. Voorts had hij nog drie broers, Wilhelm, Gustav en Friedrich, en drie zussen, Maria, Hermine en Margarethe. Margarethe (doorgaans Grethe genoemd) stond hem het naast, zelfs zodanig dat sommigen een incestueuze verhouding vermoeden.

Zijn jeugd bracht hij door in Salzburg. Daar bezocht hij een protestantse lagere school, hoewel zijn ouders katholiek waren. Vervolgens bezocht hij van 1897 tot 1905 het humanistische gymnasium. Hij stond te boek als een slecht scholier met onvoldoendes voor Wiskunde, Latijn en Grieks. Zijn interessen gingen veeleer uit naar drank, roken, opium en frequent prostitueebezoek en hij beëindigde zijn schoolperiode zonder diploma.

Om toch een academische opleiding te kunnen volgen, werkte hij tot 1908 in de praktijk van een apotheker. Sommigen vermoedden dat hij dit vooral deed om zich opiaten te kunnen verschaffen.

Na zijn tijd bij de apotheker verhuisde hij in 1908 naar Wenen om een tweejarige apothekersopleiding te volgen. Tevens kwam hij in deze tijd in contact met een groep bohemiens en kunstenaars die hem hielpen enkele van zijn gedichten te publiceren. De opleiding rondde hij, kort nadat zijn vader was overleden, in 1910 met de graad ‘Magister Pharmaciae’ af. Vervolgens trad hij voor de periode van één jaar in dienst van het leger.

Zijn terugkeer in het burgermansbestaan was niet succesvol. Hij kon geen werk vinden als apotheker en trad weer in dienst van het leger. Hij werd in een ziekenhuis in Innsbruck geplaatst. Aldaar ontmoette hij ook de lokale kring van kunstenaars, die zijn ontkiemende talent herkenden; Ludwig von Ficker, de redacteur van het tijdschrift Die Brenner fungeerde als zijn patroon. Von Ficker bracht hem ook onder de aandacht van Ludwig Wittgenstein, die hem een royale beurs verleende, zodat Trakl in staat was zich in ruime mate aan het schrijven te wijden.

Bij het uitbreken van de Eerste Wereldoorlog werd Trakl als medicus naar het front in Galicië (heden ten dage in Oekraïne en Polen) gestuurd. Zijn gemoedsschommelingen leidden tot geregelde uitbraken van depressie, die verergerd werden door de afschuw die hij voelde voor de verzorging van de zwaargewonde soldaten. Tijdens een van de voorvallen in Gródek, moest hij toezien op de genezing van zo’n negentig soldaten, die in de felle strijd met de Russen gewond waren geraakt. De spanning en de druk die hij hierbij ervoer, leidden tot een suïcidepoging die zijn kameraden wisten te verhinderen. Trakl werd in een militair ziekenhuis opgenomen in Krakau, alwaar hij onder strikt toezicht geplaatst werd. Hier verzonk hij nog dieper in zijn depressies en schreef Von Ficker om advies. Von Ficker wist hem ervan te overtuigen contact op te nemen met Wittgenstein, die inderdaad op weg ging na Trakls bericht te hebben ontvangen. Op 4 november 1914, drie dagen voordat Wittgenstein aan zou komen, overleed hij echter aan een overdosis cocaïne. Het is niet geheel duidelijk of dit zelfmoord was (gezien zijn gedichten niet onwaarschijnlijk) of een ongeluk. Op initiatief van Ludwig von Ficker werd hij in Innsbruck begraven. Bij het ziekenhuis werd een gedenksteen opgericht.

Werk

Een gedicht van Trakl op een gedenkplaat in de Mirabell-Garten, Salzburg.

Trakl schreef rond 1904, nog tijdens zijn gymnasiumtijd, zijn eerste gedichten, hoewel deze qua beeldendheid ver achterblijven bij zijn latere werk. Na zijn gymnasiumtijd, toen hij nog werkzaam was in de apotheek, schreef hij zijn eerste twee toneelstukken, "Allerzielen" en "Fata morgana", die beide geen succes hadden; het tweede was ronduit een echec.

In Wenen publiceerde Ludwig von Ficker Trakls werk met enige regelmaat in het tijdschrift “Die Brenner” en probeerde hij een uitgever te vinden die een verzameling van zijn gedichten uit wilde brengen. Dit resulteerde in de zomer van 1913 in de publicatie van de bundel “Gedichte”, door uitgever Kurt Wolff te Wenen. Na Trakls dood verscheen bij dezelfde uitgever de dichtbundel Sebastian im Traum, die nog wel door Trakl zelf was samengesteld. In Trakls nalatenschap werden voorts nog tal van andere gedichten gevonden en varianten van reeds gepubliceerd werk. Daarnaast had de dichter enkele aforismen en toneelfragmenten geschreven.

In Trakls werk overweegt de sfeer van de herfst, gecombineerd met donkere beelden van avond, nacht, dood, overlijden en vergankelijkheid. De gedichten zijn weliswaar rijk aan Bijbelse en religieuze verwijzingen, en in vele gedichten is een contemplatieve openheid aanwezig die naar transcendentie neigt, maar het licht der verlossing breekt zelden door het donker heen. Trakl geldt als een van de belangrijkste vertegenwoordigers van de expressionistische beweging in Oostenrijk en Duitsland.

De beelden die hij oproept wekken associaties met een nachtmerrie, zijn werk wordt dan ook wel vergeleken met dat van Comte de Lautreamont. Twee bekende voorbeelden zijn Der Herbst des Einsamen (De herfst van de eenzame), dat een typisch voorbeeld is van de beelden en symboliek die hij gebruikt, en Grodek, naar de plaats waar een grote veldslag met de Russen had plaatsgevonden, en die voor de dichter een symbool werd voor de vergankelijkheid van de benauwende wereld van de Habsburgse monarchie.

Sedert 1953 wordt de Georg-Traklprijs voor lyriek uitgereikt.

Online teksten

Duitse teksten

• Gedichten uit ‘Brenner’
• Gedichten (selectie)
• Linkverzameling met commentaar

Nederlandse vertalingen

• Gedichten (Vertaald door Frans Roumen)

Engelse vertalingen

• Ten poems (English) by George Trakl
• Twenty Poems, trans. by James Wright and Robert Bly

Bibliografie

Duitse werken

• Georg Trakl: Gedichte, Leipzig (K. Wolff), 1913
• Georg Trakl: Sebastian im Traum, Leipzig (K. Wolff), 1915 (postuum)
• Georg Trakl: Dichtungen und Briefe, historisch-kritische Ausgabe, verzorgd door Walther Killy en Hans Szklenar, 2 banden, Salzburg (Otto Müller), 1969, tweede druk 1987
• Georg Trakl: Das dichterische Werk, München (dtv), 1972 (dtv 6001 resp. 12496)
• Georg Trakl: Werke, Entwürfe, Briefe, verzorgd door Hans-Georg Kemper en Frank Rainer Max, Stuttgart (Reclam), 1984, 1995 (Met uitgebreidere bibliografie) (Universal-Bibliothek 8251)

Nederlandse vertalingen

• Georg Trakl: Het laatste goud van vervallen sterren, vertaald door Jan U. Terpstra (1998)
• Georg Trakl: Gedichten, vertaald door Frans Roumen (met commentaren door Rob van Erkelens) (1990)
• Georg Trakl: Het zwijgen in de steen, vertaald door Huub Beurskens (1981)
• Georg Trakl: In zusters tuin. Een keuze uit de gedichten, vert. door Stefaan van den Brent (2019)

Zie de categorie Georg Trakl van Wikimedia Commons voor mediabestanden over dit onderwerp.