Jacob Engelman
![](http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/76/Engelman-gemalen_Halfweg.jpg/260px-Engelman-gemalen_Halfweg.jpg)
Jacob Engelman (Zutphen 1757[1] - Zutphen 31 mei 1826[2]) was een Nederlands waterbouwkundige en landmeter. Hij werkte van 1784 tot 1804 bij de Waterstaat als landmeter-ingenieur belast met de inspectie van de Grote rivieren en het herstel van beschadigde rivierdijken. In 1778 werd hij, samen met Christiaan Brunings ook gevraagd om advies ten aanzien van de verzanding van het IJ. In waterbouwkundige kringen was er toen nogal wat discussie over de oorzaak van deze verzanding, hetgeen leidde tot een polemiek tussen onder andere Laurens Brandligt en Pibo Steenstra.[3] In sommige publicaties noemt hij zich Jan Engelman.
Hij schreef in 1820 voor een prijsvraag van de Koninklijke Hollandsche Maatschappij der Wetenschappen een verhandeling over de droogmaking van het Haarlemmermeer. Hij kon dit boek schrijven omdat hij enkele jaren daarvoor belast was met een onderzoek naar het voorkomen van oeverafslag langs de oevers van dit meer en dus veel informatie had. Het boek geeft een gedetailleerde technische uitwerking van een inpolderingsplan. Het probleem van Engelman en zijn voorgangers was de benodigde bemalingscapaciteit. In vorige studies kwam men op meer dan honderd windmolens geplaatst langs de gehele ringvaart. Engelman stelde voor om op maar een locatie te bemalen (bij Halfweg). Hij stelde voor een tweetrapsbemaling met een tussenboezem (het Houtrak). De bovenste molenkrans had 35 strijkmolens, de onderste was een krans van 30 molens. Hij stelde voor om als opvoermiddel een vijzel te gebruiken en niet te werken met met de gebruikelijke schepraderen, omdat deze niet voldoende opvoerhoogte hadden. Ook ontwierp hij een aantal bekkens (met letter b in de tekening) om als een hoge boezem bij hoog water op het IJ tijdelijk water te bergen en dat dan bij het eerst opvolgende laagwater via de spuisluizen W en C te lozen. Dit is een techniek die ook bij de Kinderdijkse molens gebruikt is. Uiteindelijk bleek ook dit geen haalbare oplossing, en kon de Haarlemmermeer pas drooggelegd worden na de introductie van stoomgemalen.
Opmerking: Ongeveer in dezelfde tijd was Jan Engelman (1710-1782), arts, een van de bestuurders van het Hoogheemraadschap van Rijnland. Deze Jan Engelman is onder meer bekend van zijn nauwkeurige weermetingen in het Huis Zwanenburg (bij Halfweg) en van zijn boekje over sneeuwkristallen[4] Jan Engelman schreef o.a. samen met Christiaan Brunings en Melchior Bolstra in 1772 een verhandeling "over verbetering van Rijnlands waterstaat als een voorstel van dijkgraaf en hoogheemraden van Rijnland aan hoofdingelanden over voorzieningen aan de waterstaat".[5][6] Deze persoon wordt vaak verward met Jacob Engelman, die soms ook Jan Engelman genoemd wordt. Deze verwarring wordt al genoemd door prof. Jacob de Gelder in zijn reactie op een anoniem stuk van een "ingeland van Rijnland".[7][8][9] In het Biografisch Woordenboek van Nederland van Van der Aa wordt vermeld dat Jacob Engelman ook een boek over ‘’sneeuwfiguren’’ (sneeuwkristallen) geschreven heeft.[4] Dit boek was al in 1747 verschenen, en heeft als auteur Jan Engelman. Van der Aa baseert zich hierbij het "Naamregister van Nederlandsche boeken" van Arrenberg uit 1839, maar die vermeldt alleen J. Engelman.
De locatie van originele exemplaren van deze publicaties is te vinden door uitvouwen van Bibliografische Informatie hieronder en dan op het OCLC nummer achter ‘world cat identities’ te klikken.)
- Jacob Engelman (1820). Verhandeling over de droogmaking van het Haarlemmermeer en aangelegen veenplassen. W.C. Wansleven, Zutphen, 208 pp + tekening. Gearchiveerd op 8 september 2022.
- Engelman, J. (1850). Rapport van de beschadigde rivierdijken. Verhandelingen van het KIvI 1850/51 deel 5
Kaarten
- Jacob Engelman (1793). Kaart van den Rhynstroom, van boven de stad Emmerik tot beneden de stad Arnhem.
- Jacob Engelman (1793). Kaart van het Haringvliet en rheede voor Hellevoetsluis, met projecten boven en beneden de Hoornsche Hoofden.
- Jacob Engelman (1796). Kaart van het riviervak op den Ouden Maas, genaamd de Lint.
- Jacob Engelman (1798). Kaart van de landen van Heusden en Althena, met derzelver aangrenzende polders, buiten-landen en aanpaalende rivieren.
- Jacob Engelman (1800). Schets van den westelijkste mond der Krabbe, met de daar in gevonde dieptens.
- Jacob Engelman (1800). De aansluiting van de Oude Maas op het Krabbegat bij ’s-Gravendeel..
Bronnen
- Van der Aa Jacob Engelman biografisch woordenboek de Nederlanden
Referenties
- ↑ J.D. van der Tuin (2020). Biografisch woordenboek waterschrijvers. Aquaterm, Steenwijk.
- ↑ overlijden landmeter Jacob Engelman op 21 april 1826. Gelders Archief. Geraadpleegd op 7 september 2022.
- ↑ Jan Wagenaar (1788). Vaderlandsche historie vervattende de geschiedenissen der Vereenigde Nederlanden, zints den aanvang der Noord-Americaanische onlusten. J.Allart, Amsterdam, blz 290. Gearchiveerd op 12 augustus 2023.
- ↑ a b Jan Engelman (1747). Het regt gebruik der natuurbeschouwingen, geschetst in eene verhandeling over de sneeuw figuren. Gearchiveerd op 8 september 2022.
- ↑ Jan Engelman, Christiaan Brunings; Melchior Bolstra (32-12-1767). Verbaal van Jan Engelman, Christiaan Brunings, toezieners, en Melchior Bolstra, landmeeter van Rhynland [... behelzende hunne consideratien en advis, door welken bekwaame middelen tegen den verderen aanwas van het Haarlemmer en Leidsche Meir zoude kunnen worden voorzien]. Hoogheemraadschap van Rijnland. Gearchiveerd op 29 september 2022.
- ↑ Jan Engelman, Christiaan Brunings; Melchior Bolstra (1772). Rapport van 30 april 1772 van Jan Engelman, Christiaan Brunings, toezieners, en Melchior Bolstra, landmeter van Rijnland, over verbetering van Rijnlands waterstaat als bijlage no. II van een voorstel van dijkgraaf en hoogheemraden van Rijnland aan hoofdingelanden over voorzieningen aan de waterstaat. Hoogheemraadschap van Rijnland.
- ↑ de Jong, Willem R., Toespraak bij de presentatie Bavodeel Grafmonument Brunings & Conrad. Publieke evenementen. Bavovrienden (22 februari 2016). Gearchiveerd op 10 september 2022. Geraadpleegd op 10 september 2022.
- ↑ Wies, Jan, Droogmakingplannen voor het Haarlemmer Meer door de eeuwen heen.. Haarlemmermeergeschiedenis (2001-09). Gearchiveerd op 10 september 2022. Geraadpleegd op 10 september 2022.
- ↑ Jacob de Gelder (1821). Memorie van den hoogleeraar Jacob de Gelder, overgegeven aan het Hoogheemraadschap van Rijnland, behelzende deszelfs consideratien over het ontwerp van den heer baron Van Lynden van Hemmen, strekkende ter droogmaking van de Haarlemmermeer. D. du Mortier & Zn, blz 65.