Jan Morks (dirigent-componist)

Jan Morks
	Borstbeeld van Jan Morks in Middelburg
Algemene informatie
Volledige naam	Johannes Morks
Geboren	6 oktober 1865
Overleden	7 februari 1926
Land	Nederland
Werk
Genre(s)	HaFaBramuziek
Beroep	componist, muziekpedagoog, dirigent, organist, beiaardier, klarinettist
Instrument(en)	orgel, beiaard, klarinet
Portaal	Muziek

Johannes (Jan) Morks (Dordrecht, 6 oktober 1865 - Middelburg, 7 februari 1926) was een Nederlands componist, muziekpedagoog, dirigent, organist, beiaardier en klarinettist. Hij kreeg vooral bekendheid als dirigent en componist van de melodie van het Zeeuws volkslied op een tekst van Daniël Adrianus Poldermans.

Levensloop

Hij was zoon van goudsmid Jacob Morks (Johanniszoon) wen Maria Catharina Groenenberg. Morks was al op negenjarige leeftijd (15 januari 1875) lid van het stedelijk schutterskorps in zijn geboorteplaats Dordrecht. Hij studeerde aan de muziekschool van Toonkunst in Rotterdam bij Theodoor Verhey (harmonieleer en contrapunt), Jan van 't Kruys (orgel), Ferdinand Blumentritt (instrumentatie), Johann Heinrich Völlmar (klarinet), Antoon Bouman (piano) . In 1889 werd hij muziekleraar en organist in Dordrecht.

In 1891 werd Morks dirigent van het schutterskorps van Middelburg. Dit schutterskorps was in 1815 opgericht en genoot een grote populariteit onder de bevolking. Door de bezielende leiding van Jan Morks beleefde het muziekkorps een glorietijd. Zelfs toen in 1907 de dienstdoende schutterij werd opgeheven, zorgden de Middelburgers ervoor dat het muziekkorps kon blijven voortbestaan door de oprichting van de vereniging "Het Middelburgsch Muziekkorps". Jan Morks bleef directeur van het korps.

Met het Middelburgs Muziekkorps verwierf Morks faam in binnen- en buitenland. Het korps verzorgde 's zomers drukbezochte concerten op het Abdijplein, het Schuttershof, het Noordbolwerk en in de muziektent op het Molenwater. Ook officiële gelegenheden werden door het korps opgeluisterd. Daarnaast was Morks stadsbeiaardier. Hij zorgde dat twee keer per jaar de melodieën van het carillon werden vernieuwd en bespeelde elke donderdag een uur lang de klokken van de Abdijtoren. In 1892 trouwde hij in Dordrecht met Maria Hendrika Joosten.

Muziek

Morks was tevens componist; hij schreef talloze werken, vooral voor harmonieorkest met rond de 80 werken, waaronder 34 marsen. Tevens componeerde hij stukken voor kinderen, vooral ten behoeve van massale optredens met kinderen bij speciale gelegenheden. Bekend werden zijn Kleppermars (Marcia Castagnole)^[1] en de Zeeuwse Reien, een muziekuitvoering met dans, die in binnen- en buitenland werden opgevoerd. Van plaatselijk belang is dat hij de melodie schreef voor het Zeeuws volkslied. In 1907 werd Morks onderscheiden tot Ridder in der Orde van Oranje-Nassau.

In 1925 was Morks wegens een verslechterd gezichtsvermogen gedwongen ontslag te nemen. Hij overleed op 61-jarige leeftijd op 7 februari 1926. Na zijn overlijden zorgde een comité voor de oprichting van een borstbeeld, vervaardigd door beeldhouwer August Falise, dat op dinsdag 20 augustus 1929 op zijn geliefde Molenwater werd onthuld.

Composities

Werken voor orkest

1904 Romance, voor cello en orkest (of orgel, of harmonium), op. 160
1914 Ballade (conte d'un vétéran), voor orkest, op. 227
1922 Réveil du printemps, voor 2 fluiten, hobo, 2 klarinetten, 2 fagotten, trompet, 2 hoorns, trombone, klokkenspel, 2 slagwerkers, 14 strijkers
1. Gavotte - impromptu
2. Scène des marionettes
3. Humoresque
1e suite des miniatures, voor orkest
1. Canzonetta
2. Scherzo
3. Alla mazurka
4. Andante
5. Barcarolle
6. Humoreske
7. Marcia seria
2e suite des miniatures - Deuxième suite des miniatures, voor orkest
1. Introduction et mazurka
2. Petite marche
3. Serenade
4. Valse caprice
5. Danse espagnole
6. Tarentella
4ème suite des miniatures, voor orkest, op. 263
1. Praeludium
2. Berceuse
3. Ballade
4. Menuettes
5. Valse-intermezzo
6. Alla mazurka
Concert-ouverture over het koraal "Sollt' ich meinem Gott nicht singen", voor groot orkest en orgel, op. 104
Fête des marionettes, voor orkest
Omnia vincit labor! (Arbeid overwint alles), marcia, op. 276
Rondino, voor orkest, op. 229 nr. 3
Suite, voor orkest, op. 169
Suite, voor orkest, op. 185

Werken voor harmonie- of fanfareorkest

1882 Koningin Emma - marsch militaire nr. 1, voor harmonieorkest, op. 1
1883 Wilhelmina Polka, voor harmonieorkest, op. 2
1883 Herinnering aan 5 april 1883, mars, op. 3
1884 Constance-polka, voor fanfareorkest, op. 5
1884 Souvenir 9 mai 1884, marsch
1890 Aan mijn vrienden - marche militaire nr. 6
1890 Feestmarsch, uitgevoerd 21 oktober 1890 bij de feestelijke opening van het nieuwe concert-gebouw Kunstmin, Dordrecht, op. 20
1890 Prinses Wilhelmina - marsch militaire nr. 9, voor harmonieorkest, op. 23
1890 Gavotte, voor harmonieorkest, op. 29
1890 Salut militaire (10e militaire marsch), mars, op. 31 - Opgedragen aan H.A. Bremekamp
1891 Grande fantaisie originale pour musique militaire, op. 33
1891 Militaire marsch nr. 11, op. 34
1891 Vrijheid, voor harmonieorkest, op. 35
1891 Henriëtte et Jeanne, grande valse de concert, op. 36
1891 Militaire marsch nr. 12, op. 37
1892 Groote fantaisie over beroemde thema's uit composities van Gioacchino Rossini, Franz Liszt, Robert Schumann, Felix Mendelssohn Bartholdy, Ludwig van Beethoven, Johannes Verhulst, Franz von Suppé, Johannes Brahms, op. 48
1893 Medioburgum - 13e militaire marsch, op. 51
1893 14e Militaire marsch, op. 54
1894 Militaire marsch nr. 15, op. 57
1895 Militaire marsch nr. 16, op. 64
1895 Militaire marsch nr. 17, op. 73
1898 Festival-marsch, op. 98 - gecomponeerd voor het op 1 september 1898 te houden festival te Middelburg
1899 La romanesca - fin du XV siècle, voor harmonieorkest
1901 Ouvertüre über den Choral "Sollte ich meinem Gott nicht singen", voor harmonieorkest, op. 104
1902 Scaldis-marsch nr. 27, op. 152
1904 Marcia Sinfonico, op. 161 - Opgedragen aan de Vereeniging "Uit het volk, voor het volk" te Middelburg
1905 Marcia Castagnole "Kleppermars", op. 170
1905 Pro patria - feestmarsch (30e militaire marsch), op. 176
1907 Marche des petits tamboers (trommelmarsch), op. 187 - Opgedragen aan W.A. Graaf van Lynden
1909 Viva Zeelandia!, feestmarsch, op. 198 - Aan de Vereeniging tot bevordering van het Vreemdelingenverkeer in Walcheren te Middelburg
1910 Trompetinen-marsch, op. 202
1912 Nos jungit pharmacia, feest-marsch, op. 215
1912 Zeeuwse Reien, danssuite (is identiek met Feest-reien, op. 223)
1. Bogenrei (Vosgenrei) op. 220
2. Springrei, op. 221
3. Provinciale rei (Zeeuwsche boerendans), op. 222
4. Vlaggenrei, op. 223
1912 In dulci jubilo - marche militaire nr. 35 - "Feestmarsch 1813-1913", op. 225
1913 Conte d'un vétéran - ballade, voor harmonieorkest, op. 227
1914 Aan "Vak en Kunst", feestmarsch
1914 Romance, voor tuba solo en harmonieorkest
1915 Holland-België marsch, voor harmonie- of fanfareorkest, op. 230 - Aan de 'Club des Alliées', Middelburg
1915 Scènes enfantines - petite suite, voor harmonieorkest, op. 235
1. Marche des écoliers
2. Moment sérieux
3. Menuet
4. Valse lente
5. Gavottina
6. Dans le théâtre des marionettes
1917 Hou en trouw, marsch en marschlied voor harmonieorkest, op. 242
1924 Wijsheid, kracht, schoonheid, voor eufonium solo en harmonieorkest
1924 De Zeeuwen aan Oranje, voor gemengd koor en harmonie- of fanfareorkest - tekst: Daniël Adrianus Poldermans (1877-1939)
1e Suite des Miniatures
Concert-Polka (Polka de concert), voor 2 kornetten en harmonieorkest, op. 8
De Middelburgsche padvinders "De padvinders komen!" (Les éclaireurs arrivent!) marsch, op. 256
De schoone vlag - Vlaamsche jubel-marsch, voor (samenzang en) harmonieorkest, op. 240 - tekst: Johan De Maegt
Dordrechtsche schutterij marsch - Militaire marsch nr. 8, voor fanfareorkest, op. 17
Gebed van Paul Kruger, op. 140
Generaal Snijders - militaire marsch nr. 36, op. 231
Marche militaire no. 5, voor fanfareorkest, op. 9
Marsch op motieven uit "Les dragons de Villars", opera van Louis-Aimé Maillart, op. 148
Marsch "Rozenhof" - Marsch militaire nr. 7, op. 14
Marzurka in a mineur, op. 24
Morceaux fantastique, voor harmonieorkest, op. 179
1. Gavotte-Impromptu
2. Ballade
3. Mazurka
Rica wals, voor fanfareorkest
Triomfmarsch en vredeshymne - Victoire : marche trimphale et chant de paix, voor harmonieorkest, op. 257 (Koraal op de wijze van Gezang 177)
Valse caprice
Vrede-rust-marsch, voor fanfareorkest, op. 187

Vocale muziek

Cantates

Welkom, cantatine (kleine cantate) voor kinderkoor en harmonieorkest, op. 189 - tekst: W.H. Hasselbach

Werken voor koor

1904 Leven is strijden, voor mannenkoor uit op. 8 - tekst: J. Helder
De Zeeuwen en Oranje, voor gemengd koor - tekst: Daniël Adrianus Poldermans
Gebed van Paul Kruger, voor gemengd koor
Juliana Cantantine, voor kinderkoor
Lenteleven, voor gemengd koor a capella, op. 166 - ook in een versie voor zangstem en orgel (of piano) - tekst: Dr. Lutzen Harmens Wagenaar (1855-1910)
Mijn taal, voor kinderkoor (of 2 zangstemmen) - tekst: Gijsbertus Wilhelmus Lovendaal
Naar de duinen, voor kinderkoor (of 2 zangstemmen) - tekst: Jacoba Frederika Daniëlla Mossel (1859-1935)
Ontwaakt, voor vierstemmig mannenkoor, op. 128 - tekst: J. D. Wetsels
Vacantie, voor kinderkoor (of 2 zangstemmen) - tekst: Gijsbertus Wilhelmus Lovendaal
Vrijheid, voor mannenkoor
Zeeuwsch volkslied, voor mannenkoor - tekst: Daniël Adrianus Poldermans - Opgedragen aan H.J. Dijckmeester, commissaris der Koningin in Zeeland

Liederen

1890 Wiegelied, voor zangstem en piano, op. 32 - tekst: Willem Steiner
1890 Op het kerkhof, voor eene zangstem met orgel (of harmonium of pianobegeleiding), op. 136 - tekst: Allard Pierson
1891 Vrijheid, lied voor zangstem met pianobegeleiding, op. 35 - tekst: Willem Steiner
1895 Meizang, voor zangstem en piano - tekst: W.H. Hasselbach
1900 Mooi Zeeland, zes Zeeuwsche liederen in volkstoon voor zangstem(men) en piano - tekst: Daniël Adrianus Poldermans
1. Het Arnemuidsche voetpad
2. Één Zeeland
3. De kleine Westkappelaars
4. Mooi Zeeland
5. De 'Lange Jan'
6. Des meermans wraak
1915 Feest-reien, voor zangstem en piano, op. 223 (Opgedragen aan W.J. Gravin van Lynden geb. de Bruijn) - tekst: C.J. Mazure
1920 Zeeuwsch volkslied, voor zangstem(men) en piano, orgel of harmonium - tekst: Daniël Adrianus Poldermans
1922 Recht door zee, voor zangstem en piano - tekst: Jan Pieter Heije
1922 Vacantie, voor zangstem en piano - tekst: Gijsbertus Wilhelmus Lovendaal
1923 Koolzaad, voor twee zangstemmen en piano, op. 286 - tekst: René de Clercq
Aan de loge "L'inséparable" Bergen-op-Zoom, voor bas (of bariton) en piano, op. 255 - tekst: J.C. van der Horst
Der waarheid bloem ging open, voor bariton en orgel
Doe wel, voor zangstem met orgel-, harmonium- of klavierbegeleiding - tekst: Willem Steiner
Drie ernstige liederen, voor zangstem en orgel (of harmonium, of piano) - tekst: Allard Pierson
1. s' Levensdoel, op. 156
2. Sluit vaak ineen de handen, op. 134
3. Op het kerkhof = Auf dem Kirchhof, op. 136
Een Vlaamsch liedeken van vazen, voor zangstem en piano, op. 246 - tekst: Johan De Maegt
Excelsior, voor bas en piano, op. 178
Frühlingslied, voor zangstem en piano - tekst: Manita
Gebed van Paul Krüger, voor zangstem en orgel, op. 140 - tekst: J. D. Wetsels - Opgedragen aan Hidde Nijland t.b.v. de Zuid-Afrikaanse Boeren
Gegroet gij lieflijk stralend licht, voor bas (of bariton) en orgel, op. 186
Goe morgen, voor zangstem en piano - tekst: J.P. Heije
Gondellied, voor bariton en piano, op. 38 - tekst: J. D. Wetsels
Hou en trouw, marsch en marschlied voor zangstem en piano - tekst: Johan De Maegt - Opgedragen aan koning Albert I van België
In de mei, voor twee zangstemmen en piano - tekst: Jan Lighthart
Licht, voor zangstem en orgel - tekst: J. D. Wetsels
O, wie liebe ich dich, voor zangstem en piano, op. 96 - tekst: Benno Kähler
Op schaatsen, voor zangstem en piano, op. 52 - tekst: Willem Steiner
Soldatenliebe, voor zangstem en piano, op. 95 - tekst: Ludwig Diehl - Opgedragen aan Amanda Stokvis-Eberle
Twee liederen, maçonnieke liederen voor zangstem (alt of bariton) met orgel- of pianobegeleiding
1. Ken U zelf, op. 83
2. Wijsheid, kracht, schoonheid, op. 84
Twee Vlaamsche liederen, voor zangstem en piano - tekst: Johan De Maegt
1. Het klokje van Douw-Douw!
2. Een Vlaamsch liedeken van varen
Vijf liederen, voor zangstem en orgel
Vijf Maçonnieke liederen, voor zangstem (alt of bariton) en viool (ad libitum) met orgel- of pianobegeleiding - tekst: L. Baart, J. D. Wetsels
1. Licht
2. Niet bevreesd
3. Plichtsbetrachting
4. Goeden nacht
5. Arbeid

Kamermuziek

1910 Trompetinen-marsch, voor trompet en piano, op. 202
Arbeid, voor viool en piano, op. 102
La ronde de nuit - intermezzo uit de 2e suite, voor 4 klarinetten, 2 fagotten, 2 trompetten, trombone, 5 tuba's

Werken voor orgel

Praeludium in G majeur

Werken voor piano

1885 Militaire march nr.3; Wilhelmina-polka; Militaire marsch nr.4
1890 Valse caprice, op. 16
1900 Feestmarsch, op. 20
1902 Scaldis marsch 1888-1903, op. 152
1912 In dulci jubilo "feestmarsch 1813-1913", op. 225
1915 Holland-België, marsch
3 gemakkelijke toonstukken, op. 229
1. Valse-intermezzo
2. Menuetto
3. Rondino
12 gemakkelijke stukken, op. 135
Barcarolle, op. 38
Dix miniatures, voor piano, op. 80
1. Humoreske
2. Mazurka
3. Marcia
4. Serenata
5. Valse
6. Tarantella
7. Gavotte
8. Bolero
9. Canzonetta
10. Danse des matelots
Mazurka in a mineur, op. 24
Omnia vincit labor (arbeid overwint alles), marcia, op. 276
Schermdans, voor piano

Werken voor harmonium

Harmonium album
1. Preludium
2. Andante cantabile
3. Ballade
4. Marcia seria

Werken voor beiaard

1897-1923 Muziek Abdijtoren, bevat bewerkingen van klassieke en minder klassieke werken, voor het hele en halve uur en voor de kwartieren

Pedagogische werken

ca. 1910 Dagelijksche oefeningen, voor klarinet

Bibliografie

Wolfgang Suppan, Armin Suppan: Das Neue Lexikon des Blasmusikwesens, 4. Auflage, Freiburg-Tiengen, Blasmusikverlag Schulz GmbH, 1994, ISBN 3-923058-07-1
Paul E. Bierley, William H. Rehrig: The heritage encyclopedia of band music : composers and their music, Westerville, Ohio: Integrity Press, 1991, ISBN 0-918048-08-7
Jacques Philip Malan: South African music encyclopedia, Cape Town: Oxford University Press, 1979.
Frederick Ziervogel van der Merwe: Suid-Afrikaanse musiekbibliografie : 1787-1952, Tafelberg-uitgewers vir die Instituut vir Taal, Lettere en Kunst, Raad vir Geesteswetenskaplike Navorsing, 1974. 297 p., ISBN 978-0-624-00355-7
Paul Frank, Wilhelm Altmann: Kurzgefasstes Tonkünstler Lexikon : für Musiker und Freunde der Musik, Regensburg: Gustave Bosse, 1936, 730 p.
Frank Percival Price: The carillon, London: Oxford University Press, 1933.
J.H. Letzer: Muzikaal Nederland 1850-1910. Bio-bibliographisch woordenboek van Nederlandsche toonkunstenaars en toonkunstenaressen - Alsmede van schrijvers en schrijfsters op muziek-literarisch gebied, 2. uitgaaf met aanvullingen en verbeteringen. Utrecht: J. L. Beijers, 1913, pagina 122
Geïllustreerd muzieklexicon, onder redactie van Mr. G. Keller en Philip Kruseman, medewerking van Sem Dresden, Wouter Hutschenruijter (1859-1943), Willem Landré, Alexander Voormolen en Henri Zagwijn; uitgegeven in 1932/1949 bij J. Philips Kruseman, Den Haag; pagina 473
Jozef Robijns, Miep Zijlstra: Algemene muziek encyclopedie, Haarlem: De Haan, 1979-1984, ISBN 978-90-228-4930-9, deel 6, pagina 385

Externe link

Middelburgs Muziekkorps

Noot

↑ De gelijknamige Kleppermars die o.a. in de jaren dertig en vijftig met enig succes door het Kinderkoor Jacob Hamel werd uitgevoerd, is een andere compositie, van de hand van Annie Frank (1890-1993), zie Barth Hoogstraten, 'Annie en Bets Frank. Twee onwaarschijnlijke heldinnen,' in: Hilversums Historisch Tijdschrift 2001/2002 p. 51-58.

[1] De gelijknamige Kleppermars die o.a. in de jaren dertig en vijftig met enig succes door het Kinderkoor Jacob Hamel werd uitgevoerd, is een andere compositie, van de hand van Annie Frank (1890-1993), zie Barth Hoogstraten, 'Annie en Bets Frank. Twee onwaarschijnlijke heldinnen,' in: Hilversums Historisch Tijdschrift 2001/2002 p. 51-58.

[1]