Mucius Scaevola steekt zijn arm in het vuur voor Porsenna

Mucius Scaevola steekt zijn arm in het vuur voor Porsenna
Kunstenaar	Jan Lievens
Datering	1622-1674
Tekenmateriaal	Pen in bruine inkt, bruin en grijs gewassen
Drager	Papier
Afmetingen	45,5 × 53 cm
Verblijfplaats	Universiteitsbibliotheek Leiden, Prentenkabinet
Inventarisnummer	PK-T-AW-903
Portaal    Kunst & Cultuur

Mucius Scaevola steekt zijn arm in het vuur voor Porsenna is een tekening door Jan Lievens in het Prentenkabinet van de Universiteitsbibliotheek Leiden.

Voorstelling

De tekening laat de geschiedenis zien van de legendarische Romeinse held Gaius Mucius Scaevola, zoals beschreven in het boek Ab urbe condita (Vanaf de stichting van de stad [Rome]) door Livius. In 508 v.Chr. werd de stad Rome belegerd door de Etruskische koning Porsenna. Porsenna hoopte dat de Romeinen zich door hongersnood zonder strijd zouden overgeven. Uit wanhoop stuurde de Romeinse senaat Mucius naar het legerkamp van de Etrusken om de koning te vermoorden. Mucius wist echter niet hoe de koning eruit zag en vermoordde zo per ongeluk zijn schrijver. Toen hij in de kraag gegrepen werd en voor Porsenna geleid werd, zei hij dat het hem misschien niet gelukt was om de koning te vermoorden, maar dat er een hele rij van dappere Romeinse mannen wachtten om het opnieuw te proberen. Porsenna dreigde hem in het vuur te gooien als hij niet vertelde welke andere aanslagen op zijn leven geraamd waren, maar Mucius zei: "Zie koning, zo kunt ge begrijpen, hoe weinig het lichaam waard is voor hen, die grote roem voor ogen hebben". Hierop stak hij zijn rechterhand in de brandende offerhaard en liet zijn hand verschroeien met een geestkracht, alsof hij gevoelloos was voor pijn. Porsenna was zo onder de indruk van dit gebaar van moed en volharding, dat hij Mucius naar Rome terug liet keren. Bang voor een aanslag op zijn leven begon hij daarna vredesonderhandelingen met Rome.

Jan Lievens. Ester beschuldigt Haman tijdens het gastmaal met Ahasveros. Ca. 1625. Raleigh, North Carolina Museum of Art.

Na dit voorval kreeg Mucius de bijnaam Scaevola (de linker of linkshandige). Op de tekening staat rechts Porsenna in oosterse kleeding met tulband en scepter. Hij is omringd door Etruskische soldaten met eigentijdse kleding en wapenuitrusting. Links houdt Mucius, gekleed als Romeins soldaat, zijn rechterhand in het vuur.

Toeschrijving en datering

De tekening werd vroeger toegeschreven aan Jan Gillisz. van Vliet, die omstreeks 1630 veel samenwerkte met Rembrandt. Hij werd door kunsthistoricus Kurt Bauch toegeschreven aan Jan Lievens. Jan Gerrit van Gelder schreef hem toe aan Rembrandt met als datering 1625. De figuur van Porsenna is nauw verwant aan die van Ahasveros in het schilderij Ester beschuldigt Haman tijdens het gastmaal met Ahasveros in het North Carolina Museum of Art in de Amerikaanse plaats Raleigh. Dit schilderij werd destijds echter ten onrechte toegeschreven aan Rembrandt. Zowel dit schilderij als de tekening worden sinds eind jaren 1970 toegeschreven aan Jan Lievens.

Herkomst

Het werk was achtereenvolgens in het bezit van P.C. baron van Leyden, Heinrich Wilhelm Campe (overl. 1862; als Ferdinand Bol), een zekere Hasse en E. Ehlers. Op 9-10 mei 1930 wordt het gesignaleerd op een anonieme verkoping bij veilinghuis Boerner in Leipzig (als school van Rembrandt). Koper was de Amsterdamse tekeningenverzamelaar Albert Welcker. Deze liet zijn verzameling na zijn dood in 1957 na aan het Prentenkabinet van de Universiteitsbibliotheek Leiden.

Externe links

• Webpagina Leiden University Libraries (als Jan Lievens, Mucius Scaevola thrusting his hand in the flames while standing before Porsenna).

Bronnen

• Titus Livius, "Vanaf de stichting van de stad II, 12 - 13. Mucius Scaevola", in: M. A. Schwartz (1953) Barnsteen. Een bundel verhalen uit de klassieke oudheid, vertaald en toegelicht door M.A. Schwartz, Amsterdam/Brussel: Elsevier.

Tentoonstellingen

• Honderd tekeningen uit de verzameling van Dr. A. Welcker, Stedelijk Museum De Lakenhal, Leiden, december 1948-januari 1949, cat.nr. 41 (als Jan Lievens).
• [titel onbekend], Rembrandt-Huis, Amsterdam, juli-augustus 1952.
• De verzameling van Dr. A. Welcker, 's Rijks Prentenkabinet, Amsterdam, 14 april-13 mei 1956, cat.nr. 96 (als Rembrandt).
• Rembrandt. Tentoonstelling ter herdenking van de geboorte van Rembrandt op 15 juli 1606. Tekeningen, Rijksmuseum, Amsterdam, 18 mei-5 augustus 1956, Museum Boymans, Rotterdam, 8 augustus-21 oktober 1956, p. 31-32, cat.nr. 1 (als Rembrandt, Mucius Scaevola en Porsenna, volgens J.G. van Gelder 1625).
• De doop van de kamerling, Het Aartsbisschoppelijk Museum, Utrecht, 31 maart-10 mei 1976, geen catalogus.
• Geschildert tot Leyden anno 1626, Stedelijk Museum De Lakenhal, Leiden, 18 november 1976–9 januari 1977, cat.nr. T19.
• Jan Lievens, ein Maler im Schatten Rembrandts, Herzog Anton Ulrich-Museum, Braunschweig, 6 september-11 november 1979, cat.nr. 49.
• Rembrandt & Lievens in Leiden. ‘een jong en edel schildersduo’. ‘A pair of young and noble painters’, Stedelijk Museum De Lakenhal, Leiden, 4 december 1991-1 maart 1992, ISBN 9066303212, p. 67-68.
• The Mystery of the young Rembrandt, Museum Schloss Wilhelmshöhe, Kassel, 3 november 2001-27 januari 2002, Museum Het Rembrandthuis, Amsterdam, 20 februari-26 mei 2002, cat.nr. 15.
• Jan Lievens. A Dutch master rediscovered, National Gallery of Art, Washington D.C., 26 oktober 2008-11 januari 2009, Milwaukee Art Museum, Milwaukee, 7 februari-26 april 2009, cat.nr. 90.