Nias (taal)

Nias; Li Niha
Gesproken in	Nias en Batoe-eilanden (Noord-Sumatra, Indonesië)
Sprekers	770.000 (census 2000)
Taalfamilie	Austronesisch Maleis-Polynesisch Barrière-eilanden Noordwest-Sumatra Noordelijke Barrière-eilanden Nias–Sikule Nias
Alfabet	Latijns alfabet
Taalcodes
ISO 639-2	nia
ISO 639-3	nia
Portaal	Taal

Het Nias is een Austronesische taal die wordt gesproken op het eiland Nias en de Batoe-eilanden in Noord-Sumatra, Indonesië. Volgens de census van 2000 had deze taal 770.000 sprekers en is het de belangrijkste gesproken taal op Nias, naast het Indonesisch.^[1] De taal hoort tot de subgroep van de talen van de Barrière-eilanden van Noordwest-Sumatra, ook wel "Noord-Sumatraanse talen" genoemd, die ook het Mentawai en de Bataktalen omvat.^[1] Er zijn drie hoofddialecten: het noordelijk, centraal en zuidelijk Nias.^[2] Het Nias is een taal met open lettergrepen, waarbij de lettergrepen niet eindigen met een medeklinker.

Dialecten[bewerken | brontekst bewerken]

De volgende dialecten worden onderscheiden in Ethnologue.^[1]

Noordelijke dialect: met name de variëteit van Gunungsitoli, in het Alasa en Lahewagebied.
Zuidelijke dialect: in Zuid-Nias, Gomo, Telukdalam en de Batoe-eilanden
Centrale dialect: Sirombu en Mandrehe gebieden, met name in het regentschap West-Nias.

Daarnaast worden ook het westelijke en noordwestelijke dialect onderscheiden.^[1]

De noordelijke variëteit wordt beschouwd als het prestigedialect. De enige bestaande Bijbelvertaling is geschreven in het noordelijke dialect en wordt gebruikt door sprekers uit alle dialectgebieden.^[3]

De mate van overeenkomst tussen de dialecten van Nias is ongeveer 80%.^[4]

Fonologie[bewerken | brontekst bewerken]

Gesproken Nias (Video van Wikitongues).

Het Nias kent de volgende fonemen (klanken die alleen in het noordelijke dialect worden aangetroffen, worden aangegeven in het groen, klanken die alleen in het zuiden voorkomen zijn in het rood aangegeven):^[5]^[6]

Klinkers
	Voor	Centraal	Achter
Gesloten	[i]^?		[u]^?
Midden	[e]^?	⟨ö⟩ [ɤ]^?	[o]^?
Open		[a]^?

Medeklinkers
		Labiaal	Labiodentaal	Dentaal/ Alveolaar	Palato- alveolaar	Palataal	Velaar	Glottaal
Plosief/ Affricaat	Stemloos			[t]^?	⟨c⟩ [tʃ]^?		[k]^?	⟨'⟩ [ʔ]^?
	Stemhebbend	[b]^?		[d]^?	⟨z⟩ [dʒ]^?		[ɡ]^?
	Prenasaal / trils	⟨mb⟩ [ʙ]^?		⟨ndr⟩ [dʳ]^?
Fricatief	Stemloos		[f]^?	[s]^?			⟨kh⟩ [x]^?	[h]^?
Fricatief	Stemhebbend		[v]^?	⟨z⟩ [z]^?
Nasaal		[m]^?		[n]^?			⟨ng⟩ [ŋ]^?
Approximant			⟨ß⟩ [ʋ]^?	[l]^?		⟨y⟩ [j]^?	[w]^?
Tril				[r]^?

Fonetische beschrijvingen van de klanken die traditioneel worden geschreven als <mb> en <ndr> variëren sterk. Sundermann (1913) en Halawa et al. (1983) beschrijven ze als prenasaal plosief [ᵐb]^? en prenasaal tril-plosief [ⁿdʳ]^? voor het noordelijke dialect, ^[7]^[8] terwijl Brown (2005) ze registreert als tril [ʙ]^? en tril-plosief [dʳ]^? voor het zuidelijke dialect.^[6] In een akoestische studie van Nias-dialecten uit drie locaties, toont Yoder (2010) een complex patroon van vier fonetische realisaties van <mb> en <ndr>: gewoon plosief, prenasaal plosief, plosief met tril, plosief met fricatief.^[9]^[a]

De status van initiële [ʔ]^? wordt niet bepaald; er zijn geen fonetische klinker-initiële woorden in het Nias.

Grammatica[bewerken | brontekst bewerken]

Het Nias heeft een ergatief–absolutieve structuur.^[10] Het is de enige ergatief-absolutieve taal ter wereld met een "gemarkeerd absolutief", wat betekent dat de absolutieve naamval is gemarkeerd, terwijl de ergatieve naamval niet is gemarkeerd.^[11]^[12]

Het Nias kent geen bijvoeglijk naamwoorden. Die functie wordt vervuld door werkwoorden.^[13]

Voornaamwoorden[bewerken | brontekst bewerken]

De volgende tabel geeft een overzicht van de vrije en gebonden voornaamwoorden van het Nias (groen = alleen gebruikt in het noordelijke dialect, rood = alleen gebruikt in het zuidelijke dialect):^[14]^[15]^[16]

Voornaamwoorden en voornaamwoordelijke affixen
	onafhankelijk	absolutief	genitief	ergatieve realis	S = A irrealis
1.sg.	ya'o / ya'odo / ya'oto	ndra'o(do) / ‑do / ndrao(to)	-gu	u-	gu-
2.sg.	ya'ugö	ndra'ugö / ‑ö / ndraugö	-u / ‑mö	ö-	gö-
3.sg.	ya'ia	ia / ya	-nia	i-	ya-
1.pl.incl.	ya'ita	ita	-da	ta-	da-
1.sg.excl.	ya'aga	ndra'aga / ‑ga	-ma	ma-	ga-
2.pl.	ya'ami	ami / -mi	-mi	mi-	gi-
3.pl.	ya'ira	ira	-ra	la-	ndra-

Naamvalmarkering zelfstandig naamwoord (mutatie)[bewerken | brontekst bewerken]

Naamvalmarkering van zelfstandig naamwoorden wordt in het Nias aangegeven door middel van mutatie van de initiële medeklinker. Verschillende medeklinkers zijn onderhevig aan mutatie zoals weergegeven in onderstaande tabel. Waar een woord met een klinker begint, wordt een n of g vóór de klinker gevoegd; de keuze voor n of g is lexicaal bepaald. Bijvoorbeeld, öri ~ nöri betekent 'dorpsfederatie', öri ~ göri betekent 'armband'.^[17]

Initiële mutaties
Niet-gemuteerde vorm	gemuteerde vorm
f	v
t	d
s	z
c	z
k	g
b	mb
d	ndr
klinker	n + klinker g + klinker

Andere medeklinkers veranderen niet.

Verantwoording[bewerken | brontekst bewerken]

Bronnen, noten en/of referenties

Verklarende noten

↑ "It seems that the variable character of the two phonemes is the only consistent feature that distinguishes them from the regular stops in the same places of articulation, and from the regular alveolar trill." aldus Yoder (2010).^[9]

Verwijzingen

↑ ^a ^b ^c ^d ^e Eberhard, Simons & Fennig 2019, p. Nias.
↑ Brown 1997, p. 395.
↑ Brown 2001, p. 8.
↑ Nothofer 1986, p. 95.
↑ Sundermann 1913, pp. 5–6.
↑ ^a ^b Brown 2005, p. 564.
↑ Sundermann 1913, p. 6.
↑ Halawa, Harefa & Silitonga 1983, p. 19, 21.
↑ ^a ^b Yoder 2010, p. 1.
↑ Brown 1997, pp. 398–399.
↑ Comrie 2013.
↑ Donohue 2008, p. 27.
↑ Brown 2005, p. 566.
↑ Brown 1997, p. 400.
↑ Brown 2001, pp. 123–124.
↑ Sundermann 1913, pp. 40–45, 65–66.
↑ Brown 2005, p. 567.

Bronnen

(en) Brown, Lea (1997), Proceedings of the Seventh International Conference on Austronesian Linguistics. Rodopi, Amsterdam, "Nominal Mutation in Nias". ISBN 90-420-0253-0.
(en) Brown, Lea (2001), Grammar of Nias Selatan. University of Sidney: Department of Linguistics.
(en) Brown, Lea (2005), The Austronesian Languages of Asia and Madagascar. Routledge, London, "Nias". ISBN 0-7007-1286-0.
(en) Comrie, Bernard (2013), The World Atlas of Language Structures Online. Leipzig: Max Planck Institute for Evolutionary Anthropology, "Alignment of Case Marking of Full Noun Phrases". Gearchiveerd op 26 juni 2019. Geraadpleegd op 6 juni 2019.
Donohue, Mark (2008), The Typology of Semantic Alignment. Oxford University Press, Oxford, "Semantic alignment systems: what's what, and what's not".
(en) Halawa, T., Harefa, A.; Silitonga, M. (1983), Struktur Bahasa Nias. Pusat Pembinaan dan Pengembangan Bahasa, Departemen Pendidikan dan Kebudayaan, Jakarta. Gearchiveerd op 6 maart 2021. Geraadpleegd op 7 juni 2019.
(en) Eberhard, David M., Gary F. Simons; Charles D. Fennig (eds) (1983), Ethnologue: Languages of the World, 22e druk. SIL International, Dallas, "Nias".
(en) Nothofer, Bernd (1986), FOCAL II: Papers from the Fourth International Conference on Austronesian Linguistics. Research School of Pacific and Asian Studies, Australian National University, Canberra. DOI:10.15144/PL-C94.87, "The Barrier island languages in the Austronesian language family", 89–107.
(de) Sundermann, Heinrich (1913), Niassische Sprachlehre. Martinus Nijhoff, 's-Gravenhage.
(en) Yoder, Brendon (2010). Prenasalization and trilled release of two consonants in Nias. Work Papers of the Summer Institute of Linguistics, University of North Dakota Session 50. Gearchiveerd van origineel op 7 juni 20197 juni 2019. Geraadpleegd op 4 september 20197 juni 2019.

Dit artikel of een eerdere versie ervan is een (gedeeltelijke) vertaling van het artikel Nias language op de Engelstalige Wikipedia, dat onder de licentie Creative Commons Naamsvermelding/Gelijk delen valt. Zie de bewerkingsgeschiedenis aldaar.

Externe links

(en) Nias (Li Niha) in Omniglot

Zie de Wikipedia-test in het Nias (taal) op de Wikimedia Incubator.

[10] "It seems that the variable character of the two phonemes is the only consistent feature that distinguishes them from the regular stops in the same places of articulation, and from the regular alveolar trill." aldus Yoder (2010).^[9]

[FOOTNOTEEberhardSimonsFennig2019Nias-1] Eberhard, Simons & Fennig 2019, p. Nias.

[FOOTNOTEBrown1997395-2] Brown 1997, p. 395.

[FOOTNOTEBrown20018-3] Brown 2001, p. 8.

[FOOTNOTENothofer198695-4] Nothofer 1986, p. 95.

[FOOTNOTESundermann19135–6-5] Sundermann 1913, pp. 5–6.

[FOOTNOTEBrown2005564-6] Brown 2005, p. 564.

[FOOTNOTESundermann19136-7] Sundermann 1913, p. 6.

[FOOTNOTEHalawaHarefaSilitonga198319,_21-8] Halawa, Harefa & Silitonga 1983, p. 19, 21.

[FOOTNOTEYoder20101-9] Yoder 2010, p. 1.

[FOOTNOTEBrown1997398–399-11] Brown 1997, pp. 398–399.

[FOOTNOTEComrie2013-12] Comrie 2013.

[FOOTNOTEDonohue200827-13] Donohue 2008, p. 27.

[FOOTNOTEBrown2005566-14] Brown 2005, p. 566.

[FOOTNOTEBrown1997400-15] Brown 1997, p. 400.

[FOOTNOTEBrown2001123–124-16] Brown 2001, pp. 123–124.

[FOOTNOTESundermann191340–45,_65–66-17] Sundermann 1913, pp. 40–45, 65–66.

[FOOTNOTEBrown2005567-18] Brown 2005, p. 567.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[a]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]

[16]

[17]