Brontekst bekijken van Nijmegen

{{Zie dp|Nijmegen}}
{{Infobox gemeente Nederland
| naam               = Nijmegen
| altnaam            = Nimwèège
| bestandsnaam vlag  = Flag of Nijmegen.svg
| vlagartikel        = Vlag van Nijmegen
| bestandsnaam wapen = Nijmegen_wapen.svg
| wapenartikel       = Wapen van Nijmegen
| foto0              = 
{{afbeelding multi
 | total_width   = 274
 | border        = infobox
 | perrow        = 1/2/2
 | caption_align = center
 | image1        = Nijmegen Waalbrug R01.jpg
 | caption1      = [[Waalbrug Nijmegen]]
 | image2        = Benedenstad 1.jpg
 | caption2      = [[Benedenstad (Nijmegen)|Benedenstad]]
 | image3        = Waaggebouw Boterwaag Nijmegen Renaissance Grote Markt Waag.jpg
 | caption3      = [[Boterwaag (Nijmegen)|Boterwaag]]
 | image4        = Grote Markt, Nijmegen - panoramio (2).jpg
 | caption4      = [[Grote Markt (Nijmegen)|Grote Markt]]
 | image5        = Fiftytwodegrees 2.jpg
 | caption5      = [[52Nijmegen]]
 }}
| locatie            = LocatieNijmegen
| provincie          = {{NL-vlag|Gelderland}}
| COROP              = [[Stadsregio Arnhem Nijmegen|Arnhem/Nijmegen]]
| burgemeester       = [[Hubert Bruls]] ([[Christen-Democratisch Appèl|CDA]])
| hoofdplaats        = '''Nijmegen'''
| lat_deg            = 51
| lat_min            = 50
| lon_deg            = 5
| lon_min            = 52
| verkeersader       = 
{{Pictogram weg Nederland A-weg|15}} {{Pictogram weg Nederland A-weg|73}}{{Pictogram weg Europa E-weg|31}} {{Pictogram weg Nederland A-weg|325}} {{Pictogram weg Nederland A-weg|326}} {{Pictogram weg Nederland A-weg|783}} {{Pictogram weg Nederland N-weg|324}} {{Pictogram weg Nederland N-weg|325}} {{Pictogram weg Nederland N-weg|326}} {{Pictogram weg Nederland N-weg|842}} {{Pictogram weg Nederland N-weg|844}} {{Pictogram weg Nederland S-weg|100||Nijmegen}}
| netnummer          = 024
| CBS                = 0268
| postcode           = 6500-6546, 6663
| Amsterdamse code   = 11209
| extra portaal      = Nijmegen
}}

'''Nijmegen''' ({{Uitspraak|100_Nijmegen.ogg}}) (in het [[Nijmeegs]]: ''Nimwèège'', [[Duits]]: ''Nimwegen'', [[Latijn]]: ''Noviomagus'', [[Frans (hoofdbetekenis)|Frans]]: ''Nimègue'', [[Spaans (hoofdbetekenis)|Spaans]] en [[Italiaans (hoofdbetekenis)|Italiaans]]: ''Nimega'') is een [[stad (hoofdbetekenis)|stad]] en [[Nederlandse gemeente|gemeente]] in de [[Nederland (hoofdbetekenis)|Nederland]]se provincie [[Gelderland (hoofdbetekenis)|Gelderland]], dicht bij de grens met [[Duitsland (hoofdbetekenis)|Duitsland]]. De gemeente telt {{Statistiek gemeente Nederland inwoners|0268}} inwoners ({{Statistiek gemeente Nederland inwoners|TXT=Year}}) en is qua inwonertal de grootste gemeente van Gelderland en daarnaast de [[Lijst van grootste gemeenten in Nederland|tiende]] van Nederland.<ref>[[Centraal Bureau voor de Statistiek|CBS]] [https://opendata.cbs.nl/statline/#/CBS/nl/dataset/70072ned/table?dl=25C66 Regionale kerncijfers Nederland]</ref>

De stad ligt grotendeels op de zuidelijke oever van de [[Waal (rivier)|Waal]], aan de voet van een [[stuwwal]]. Een deel van de bebouwing van de stad ligt op een [[Sandr|spoelzandwaaier]] die ook uit diezelfde [[Gletsjer|gletjsters]] uit de [[Saalien|Saalienijstijd]] is ontstaan. Na de Tweede Wereldoorlog breidde de stad zich naar het zuiden en westen uit. Eind jaren negentig volgde de uitbreiding naar het noorden, de rivier over: de zogenoemde [[Waalsprong]]. In het gebied rond en tussen de reeds bestaande dorpen [[Lent (Nijmegen)|Lent]], [[Ressen (Lingewaard)|Ressen]] en [[Oosterhout (Overbetuwe)|Oosterhout]] is vanaf eind jaren negentig veel nieuwbouw gepleegd.

Nijmegen heeft een [[geschiedenis van Nijmegen|lange geschiedenis]] die meer dan 2000 jaar teruggaat. Als [[Ulpia Noviomagus Batavorum]] kreeg het rond het jaar 100 marktrechten. In 1230 werd Nijmegen [[Vrije rijkssteden in de Nederlanden|vrije rijksstad]] en in 1402 [[hanze]]stad. Nadat Nijmegen tussen 1655 en 1679 al eens een [[Kwartierlijke Academie van Nijmegen|Kwartierlijke Academie]] huisvestte, is de stad sinds de komst van de Katholieke Universiteit (sinds 2004 beter bekend als de [[Radboud Universiteit]]) in 1923 een [[universiteit]]sstad.<ref>{{Citeer web |url=http://www.ru.nl/over_de_universiteit/geschiedenis/ |titel=www.ru.nl |bezochtdatum=2011-08-23 |archiefdatum=2012-05-30 |archiefurl=https://archive.today/20120530020935/http://www.ru.nl/over_de_universiteit/geschiedenis/ |dodeurl=ja }}</ref> De gemeente is aangesloten bij het samenwerkingsverband [[Euregio Rijn-Waal]]. Van oudsher maakt Nijmegen met enkele andere gemeentes in de omgeving, zoals [[Wijchen (gemeente)|Wijchen]], [[Beuningen (Gelderland)|Beuningen]] en [[Berg en Dal (gemeente)|Berg en Dal]], deel uit van het [[Rijk van Nijmegen]].

== Naamgeving ==
De [[Latijn]]se term ''Noviomagus'' kan worden teruggevoerd op de [[Keltische talen|Keltische]] woorden ''magos'' ('vlakte' of 'markt') en ''novio'' ('nieuw'). De [[Romeinen (volk)|Romeinen]] latiniseerden dit vervolgens tot ''Noviomagus''. Ze gebruikten deze term als [[toponiem]] om verschillende steden mee aan te duiden. Nijmegen werd ''Ulpia Noviomagus Batavorum'' genoemd. In de tijd van [[Karel de Grote (hoofdbetekenis)|Karel de Grote]] heette de stad ''Numaga'', dat mettertijd in ''Nieumeghen'' ('Nieuw-megen') of ''Nymegen'' veranderde.

== Geschiedenis ==
{{Zie hoofdartikel|Geschiedenis van Nijmegen}}
=== Oudheid ===
Nijmegen behoort tot de steden die zich "[[oudste stad van Nederland]]" noemen en vierde in 2005 zijn 2000-jarig bestaan.<ref>''Stokoud Nijmegen is kampioen'', krantenartikel over viering 2000 jaar bestaan, jubileum in 2005: [http://www.refdag.nl/nieuws/binnenland/stokoud_nijmegen_is_kampioen_1_128791 refdag.nl]</ref> Tijdens het [[Romeinse Rijk]] was Nijmegen onderdeel van de [[Limes (Romeinse Rijk)|Limes]], de grens tussen het [[Romeinse Rijk]] en de verschillende zogenaamde [[Germanen|Germaanse]] gebieden. In Nijmegen was van 71 tot 104 het [[Legio X Gemina|10e legioen]] van de Romeinen gelegerd. Er is tijdens het Romeinse bewind een groot fort ([[castra|castrum]]) gebouwd op een heuvel aan de [[Waal (rivier)|Waal]], een paar onderdelen zijn daar nog van over. Er worden ook nog regelmatig opgravingen gedaan waarbij Romeinse restanten worden gevonden. Langs de Waal waar nu het Waterkwartier ligt ontstond een nieuwe nederzetting die van de Romeinse keizer [[Trajanus]] (oorspronkelijk van [[Itálica]], [[Spanje]]) tussen [[98]] n.Chr. en [[102]] n.Chr. onder de naam '''[[Ulpia Noviomagus Batavorum]]''' stadsrechten kreeg.

De stad werd gevormd als handelsnederzetting naast het Romeinse castrum. Dit bood een voordeel omdat de markt daardoor door de [[Romeins legionair|legionairs]] beschermd kon worden en bovendien omdat de legionairs ook vele goederen nodig hadden, waar ze bovendien een goede prijs voor konden betalen, omdat ze een redelijk salaris ontvingen. De naam Nijmegen is dan ook afgeleid van de [[Latijn]]se aanduiding Novio-magus, wat nieuwe markt betekent. De Romeinen verlieten echter in de [[3e eeuw]] het fort.

Overigens zijn er ook nu nog duidelijke sporen te vinden van deze rijke geschiedenis van Nijmegen. Zo heet het grote verkeersplein ten zuiden van de Waalbrug sinds 1956 het Keizer Traianusplein. Tussen dat plein en de Waal staan nog steeds enkele ruïnes en ook op de heuvel bij de Waal staat nog steeds een verdedigingstoren [[Belvédère (Nijmegen)|Belvedère]], ook al is die natuurlijk heel wat jonger dan het eerder genoemde Romeinse castrum.

=== Van Frankische tijd tot twintigste eeuw ===
[[Bestand:View on the waal janvangoyen.jpg|thumb|left|Gezicht op de [[Waal (rivier)|Waal]] en de [[Valkhof]]burcht; [[Jan van Goyen]], 1641.]]
Aan het begin van de vijfde eeuw verdwenen de Romeinen uit Nijmegen. Hoewel schriftelijke en archeologische bewijzen ontbreken, wordt aangenomen dat het fort, de nederzetting en de omgeving in [[Frankische Rijk|Frankische]] handen komen. Omdat van Karel de Grote gezegd wordt dat hij een palts bij Nijmegen liet bouwen, wordt de stad weleens aangeduid als Keizerstad. Hij zou rond [[770]] op het [[Valkhof]] een ''[[palts (verblijfplaats)|palts]]'' (paleis) hebben laten bouwen en hier meerdere malen het Paasfeest hebben gevierd, onder andere in 777, maar ook in 804 en 808. De Frankische geschiedschrijver [[Einhard]] zegt dat Karel de Grote een palatium bouwde in Noviomagum aan de Vahalem, een rivier die ten zuiden van het eiland der Bataven stroomt. Dat het hier om Nijmegen gaat, wordt vaak verdedigd<ref>Bijvoorbeeld {{Citeer boek
| achternaam = van Enckevort
| voornaam = H.
| medeauteurs = J.R.A.M. Thijssen
| datum = 2004
| titel = Nijmegen. Geschiedenis van de oudste stad van Nederland (deel 1)
| hoofdstuk = De vierde eeuw
| uitgever = Inmerc
| plaats = Wormer
| ISBN = 90 6611 230 1
| pagina's = 139
}} en {{Citeer boek
| achternaam = Kuys
| voornaam = Jan
| datum = 2004
| titel = Nijmegen. Geschiedenis van de oudste stad van Nederland (deel 2)
| hoofdstuk = Politiek en bestuur
| uitgever = Inmerc
| plaats = Wormer
| ISBN = 90 6611 230 1
| pagina's = 237
}} en</ref> en is ook zeer aannemelijk. Ook Karels zoon, [[Lodewijk de Vrome]], zou vaak in Nijmegen hebben verbleven. De [[Vikingen|Noormannen]] namen echter de palts rond [[880]] in. Dit leidde bij hun vertrek tot de vernietiging ervan. De stad staat dan inmiddels bekend onder de naam '''Numaga'''. Onderaan de heuvel aan de Waal bevond zich een handelsnederzetting.

De palts speelde een belangrijke rol tijdens de [[Ottoonse renaissance|Ottoonse]] en de Salische tijd. Keizer Otto III werd geboren in het [[Reichswald|Ketelwoud]] onderweg van [[Aken (stad)|Aken]] naar de palts in Nijmegen. In 991 overleed in de palts keizerin [[Theophanu]], van oorsprong een Byzantijnse prinses. Rond 1030, wellicht al in 996, werd in de palts de [[Sint-Nicolaaskapel (Nijmegen)|Sint-Nicolaaskapel]] gebouwd, een van de weinige overgebleven romaanse bouwwerken in Nederland. De kapel is gebouwd naar het voorbeeld van de Karolingische paltskerk in [[Aken (stad)|Aken]]. In 1047 werd de palts tijdens een opstand tegen keizer Hendrik III platgebrand door [[Godfried II van Lotharingen|Godfried II van Opper-Lotharingen]]. Daarna komt een voorlopig einde aan de keizerlijke bezoeken aan Nijmegen.

[[Bestand:Nijmegen 1591 - 2.jpg|thumb|Kaart uit 1591 van het [[Beleg van Nijmegen (1591)|Beleg van Nijmegen]].]]
In de [[Middeleeuwen]] werd de stad een aanzienlijk centrum. In 1155 liet [[Frederik Barbarossa]] zijn burcht het [[Valkhof]] voltooien. In de gevelsteen die hij liet aanbrengen staat de geschiedenis vermeld. In [[1230]] verwierf de stad formeel haar [[stadsrechten]]. In [[1247]] kwam de stad in handen van de graven van [[Graafschap Gelre|Gelre]]. Aanvankelijk werd zij door [[Heilige Roomse Rijk|Rooms-koning]] [[Willem II van Holland|Willem van Holland]] in onderpand gegeven aan de Gelderse [[Otto II van Gelre|graaf Otto II]], maar omdat Willem II door financiële problemen zijn schulden niet kon aflossen, bleef de stad Gelders bezit en werd zij spoedig de voornaamste van de vier Gelderse hoofdsteden. Bovendien werd zij een [[Hanzestad]]. In [[1543]] echter kwam Nijmegen, zoals ook de rest van Gelre, onder [[Huis Habsburg|Habsburgs]] bestuur.

De [[Reformatie]] werd in Nijmegen positief ontvangen. [[Protestanten]] en [[rooms-katholieken]] hadden in [[1566]] dan ook gelijke rechten, maar in [[1579]] werden de rollen omgekeerd en waren het de katholieken die onderdrukt werden. Het is niet onwaarschijnlijk dat dit mede aanleiding vormde voor Zijne meest katholieke koning van Spanje tot een campagne tegen de opstandige noordelijke gewesten (d.w.z. de Nederlanden).

[[Bestand:Bemberg Fondation Toulouse - Vue du port de Nimègue - Jan Van Goyen - (1638-1653) Inv.1088.jpg|thumb|left|Gezicht op de haven van Nijmegen; Jan van Goyen, 1638-1653.]] 
Tijdens de [[Tachtigjarige Oorlog]] werd Nijmegen een aantal malen belegerd. Op 16 maart [[1585]] zond Nijmegen een gezant naar [[Alexander Farnese]], de [[Lijst van hertogen van Parma|hertog van Parma]], om tot een overeenkomst te komen,<ref>Paulus Nijhoff, ''Inventaris van het Oud archief der gemeente Nijmegen: Opgemaakt volgens besluit van heeren gedeputeerde staten der provincie Gelderland, van 20 Maart 1849'' P.124, uitgave I.A. Nijhoff en zoon, 1864</ref> waardoor de hervormden en protestanten hun net verworven rechten weer verloren. Tijdens het tweede [[Beleg van Nijmegen (1591)|Beleg van Nijmegen]] in [[1591]] werd Nijmegen door [[Maurits van Oranje|Prins Maurits]] heroverd.

Later werd Nijmegen van [[1672]] tot [[1674]] bezet door de [[Koninkrijk Frankrijk (1589-1792)|Fransen]], maar de rust werd in [[1678]] weer hersteld door de [[vrede van Nijmegen]] waarmee de vrede tussen de [[Republiek der Nederlanden]] en Frankrijk werd besloten.

Nijmegen had in de 14e eeuw al een haven. Deze werd in 1601-1604 verlegd en uitgebreid. Omstreeks 1852 werd de huidige [[Waalhaven (Nijmegen)|Waalhaven]] aangelegd, waarna de oude haven werd gedempt.<ref>{{Citeer web |url= http://www2.nijmegen.nl/ondernemen/havengebied/historie|titel= Historie van de haven van Nijmegen|auteur= |uitgever= Gemeente Nijmegen|datum= |bezochtdatum=2016-06-05}}</ref>

In het kader van de katholieke [[emancipatie]]beweging kreeg Nijmegen in [[1923]] een [[universiteit]] met [[rooms-katholieke]] signatuur, de huidige [[Radboud Universiteit]].

=== Tweede Wereldoorlog ===
[[Bestand:De zwaar getroffen stad Nijmegen Weeknummer 45-49 - Open Beelden - 24277.ogv|thumb|thumbtime=23|De zwaar getroffen stad in 1945.]]
De laatste keer dat Nijmegen in de vuurlinie van een oorlog lag, was in de [[Tweede Wereldoorlog]]. In mei 1940 was het de eerste Nederlandse stad die in Duitse handen viel. De stad heeft in de oorlog grote schade geleden. Op [[22 februari]] [[1944]] vielen er honderden doden bij een geallieerd (Amerikaans) [[bombardement op Nijmegen|bombardement op de binnenstad]], waarbij met name het centrum en het [[Station Nijmegen|station]] zwaar werden getroffen.<ref>[https://nos.nl/artikel/2509820-nijmegen-staat-stil-bij-bombardement-op-centrum-morgen-80-jaar-geleden Nijmegen staat stil bij bombardement op centrum, morgen 80 jaar geleden], www.nos.nl; 21 februari 2024</ref><ref>[https://resolver.kb.nl/resolve?urn=ABCDDD:010820834:mpeg21:a0221 Trouw 06-01-1983 ]</ref> In september 1944 werd er tijdens operatie [[Market Garden]] zwaar gevochten in en rondom de stad om de [[Waalbrug Nijmegen|Waalbrug]] onbeschadigd in handen te krijgen en te houden, wat de Britten en Amerikanen uiteindelijk lukte (zie ook [[De Oversteek (brug)|De Oversteek]]).
[[Bestand:Nijmegen with bridge in background, 1944 army.mil-2007-09-12-112418.jpg|thumb|left|Verwoeste gebouwen in het centrum van Nijmegen na de bevrijding in september 1944.]]
Het als gevolg van het Amerikaanse bombardement ontstane [[Plein 1944]] is na de oorlog lang goeddeels onbebouwd gebleven. Sinds 2013 staan er appartementencomplexen en een parkeergarage onder het plein. Tijdens de aanleg stuitte men op resten van een oude stadsmuur die te bezichtigen is in de [[fietsenkelder]] onder het plein.
{{Zie hoofdartikel|Bombardement op Nijmegen}}

===Indisch Nijmegen===
Van 1890 tot 1940, was Nijmegen, na Den Haag, de belangrijkste 'Indische' stad. De Europese tak van het [[Koninklijk Nederlandsch-Indisch Leger]] (KNIL), de Koloniale reserve, had sinds 1890 Nijmegen als standplaats. Vanaf 1911 betrokken ze de [[Prins Hendrikkazerne]]. De Koloniale Reserve stond aan de basis van de [[Nijmeegse Vierdaagse]]. De eerste editie, die in 1909 door de Nederlandse Bond voor Lichamelijke Opvoeding (NBvLO) werd georganiseerd, had nog een andere opzet dan tegenwoordig. Drie jaar later vertrok de Vierdaagse vanuit Utrecht. Op de derde dag liepen de deelnemers toen vanuit Ede via de Betuwe naar Nijmegen om daar vervolgens in de Prins Hendrikkazerne, thuisbasis van de Koloniale Reserve, te overnachten. Op de laatste dag werd er gewandeld door de omgeving van Nijmegen en was de kazerne opnieuw het eindpunt.<ref>Redactie Historiek, [https://historiek.net/de-koloniale-reserve-en-de-nijmeegse-vierdaagse/17249/ De Koloniale Reserve en de Nijmeegse Vierdaagse. De marcherende militair als propagandamiddel] [[Historiek (tijdschrift)|Historiek]], 27 november 2023</ref> In 1928 werd voor het eerst een Vlaggenparade gehouden als officiële opening van de Vierdaagse. Ook deze traditie werd ingevoerd door de Koloniale Reserve. De parade werd gehouden op het binnenterrein van de Prins Hendrikkazerne en later op het exercitieterrein. Militair tehuis Insulinde, voor terugkerende KNIL militairen, werd in 1918 in [[Hees (Nijmegen)|Hees]] gesticht. In 1951 werd de Koloniale Reserve opgeheven.

De stad met zijn fraaie singels en woonhuizen trok Oud Indiëgangers als planters, bestuursambtenaren en industriëlen aan. Zij lieten kapitale villa's bouwen, vooral in de wijk [[Hunnerberg]], in de dorpen [[Hees (Nijmegen)|Hees]] en [[Hatert]] en langs de uitvalswegen. Een mooi voorbeeld is de villa Padang op de Groesbeekseweg 181, en [[Villa Salatiga]]. Ook in [[Beek (Berg en Dal)|Beek]] en [[Ubbergen]] verrezen landhuizen, rond 1900 werd een villawijk vernoemd naar generaal [[Joannes Benedictus van Heutsz]], die na de [[Atjehoorlog|verovering]] van [[Atjeh]] als eerste Nijmegen aandeed.<ref>https://www.huisvandenijmeegsegeschiedenis.nl/info/Indisch_Nijmegen</ref>

Nijmegen kent twee buurten waar de straatnamen verwijzen naar het Indische verleden. De [[Indische Buurt (Nijmegen)|Javabuurt]], uit de jaren 20 van de twintigste eeuw, ligt aan de noordkant van de wijk [[Galgenveld (Nijmegen)|Galgenveld]]. Deze buurt is beschermd stadsgezicht. Tussen 2015 en 2018 is een nieuwe wijk, [[Batavia (Nijmegen)|Batavia]], verrezen nabij de Waal, waar de straten zijn vernoemd naar Indische Nijmegenaren.

=== Na de Tweede Wereldoorlog ===
[[Bestand:Nijmegen herrijst Weeknummer, 48-47 - Open Beelden - 24318.ogv|thumb|Bioscoopjournaal uit 1948. Nijmegen herrijst na de Tweede Wereldoorlog. Beelden van diverse nieuw- en herbouwbouwprojecten die, in het kader van de wederopbouw, zijn opgestart.]]
Door verwaarlozing en armoede was de ''[[Benedenstad (Nijmegen)|Benedenstad]]'' (het deel van het centrum dat in het lage deel, aan de Waal, is gelegen) na de bouw van de [[Waalbrug Nijmegen|Waalbrug]] in verval geraakt. Hoewel de Benedenstad min of meer gespaard bleef voor de oorlogshandelingen, was de toestand van dit stadsdeel door de vele reeds gesloopte panden en slechte woonomstandigheden (verkrotte, onbewoonbaar verklaarde panden, huizen zonder sanitair e.d.) zodanig, dat na jarenlange discussies en plannenmakerij in [[1972]] besloten werd tot grootschalige sloop en herbouw. In [[1975]] is de Benedenstad uitgeroepen tot [[Rijksbeschermd gezicht Nijmegen|beschermd stadsgezicht]], maar toen waren de meeste middeleeuwse panden al gesloopt. Slechts (delen van) enkele straten zijn nog oorspronkelijk gebleven en gerestaureerd.

In de jaren zestig en zeventig kreeg Nijmegen het imago van [[links (politiek)|rode]] stad. Er waren in die jaren veel [[marxisme|marxisten]] te vinden die door de relatief grote populatie aan studenten erg opvielen. Een gewelddadige confrontatie tussen de linkse krakers en het Nijmeegse bestuur vond plaats in februari 1981, de [[Piersonrellen]].

Sinds de Tweede Wereldoorlog heeft de stad zich flink uitgebreid in westelijke en vooral zuidwestelijke richting. De dorpen [[Hatert]], [[Hees (Nijmegen)|Hees]] en [[Neerbosch]] en het gehucht [[Brakkenstein]] werden opgeslokt door stadswijken met dezelfde naam. De belangrijkste uitbreiding was de bouw van 10.000 woningen in [[Dukenburg]] (vanaf 1966) en 6000 in [[Lindenholt]] (vanaf 1977), ten westen van het [[Maas-Waalkanaal]]. Aanvankelijk wilde de gemeente niet aan de westzijde van het Maas-Waalkanaal bouwen, maar in de [[Ooijpolder]]. In 1951 waren er al plannen voor de bouw van 17.000 woningen in dit gebied ten oosten van het centrum. Na veel protest tegen de bebouwing van de landschappelijk waardevolle polder werden de plannen voor bebouwing van de Ooijpolder in 1970 definitief geschrapt.<ref>[https://www.noviomagus.nl/ Roodenburg, Hylke Stedenbouwkundige geschiedenis Noviomagus.nl]</ref>

De structuur van de stad werd zo zeer onevenwichtig: het centrum lag in het noordoosten en de stadsuitbreidingen vonden tot 7 kilometer daarvandaan in zuidelijke en westelijke richting plaats. Lang was de Waal een onneembare barrière die de noordgrens van de bebouwing bepaalde. Vanaf het einde van de [[1990-1999|jaren 90]] heeft de stad zich sterk uitgebreid ten noorden van de Waal, op de [[Vinex]]-locatie [[Waalsprong]]. Hier zullen uiteindelijk zo'n 19.000 woningen verrijzen.

In de periode 2010-2025 wordt een nieuwe wijk, het [[Waalfront]], gebouwd op de locatie van het oude haven- en industriegebied dat grenst aan de [[Waterkwartier (Nijmegen)|Waterkwartier]] en de Waal.

== Demografie ==
{| class="wikitable" align="right"
! style="background:#036;color:#EEE;" colspan="2"|Bevolkingsgroei van Nijmegen
|-
! scope="col" | Jaar
! scope="col" | Inwoners<ref>{{Citeer web|url=https://www.nijmegen.nl/over-de-gemeente/onderzoek-en-cijfers/cijfers-over-nijmegen/bevolkingscijfers/|titel=Bevolkingscijfers van de gemeente Nijmegen (peildatum 1 januari)|bezochtdatum=2024-01-28|datum=2023-06-12|werk=nijmegen.nl}}</ref>
|-
| 1995 || align="center" | 147.561
|-
| 1996 || align="center" | 147.631
|-
| 1997 || align="center" | 147.172
|-
| 1998 || align="center" | 150.542
|-
| 1999 || align="center" | 151.924
|-
| 2000 || align="center" | 152.286
|-
| 2001 || align="center" | 153.636
|-
| 2002 || align="center" | 154.581
|-
| 2003 || align="center" | 156.308
|-
| 2004 || align="center" | 157.473
|-
| 2005 || align="center" | 158.215
|-
| 2006 || align="center" | 159.556
|-
| 2007 || align="center" | 160.962
|-
| 2008 || align="center" | 161.358
|-
| 2009 || align="center" | 161.884
|-
| 2010 || align="center" | 163.112
|-
| 2011 || align="center" | 164.540
|-
| 2012 || align="center" | 165.253
|-
| 2013 || align="center" | 166.382
|-
| 2014 || align="center" | 168.344
|-
| 2015 || align="center" | 170.943
|-
| 2016 || align="center" | 172.073
|-
| 2017 || align="center" | 173.540
|-
| 2018 || align="center" | 175.904
|-
| 2019 || align="center" | 176.703
|-
| 2020 || align="center" | 177.687
|-
| 2021 || align="center" | 177.407
|-
| 2022 || align="center" | 179.163
|-
| 2023 || align="center" | 182.657
|}

=== Inwonertal ===
Aan het begin van de [[19e eeuw]] telde Nijmegen slechts een goede 10.000 inwoners. In 1875 was dit aantal meer dan verdubbeld tot ongeveer 24.000 en tegen de eeuwwisseling was het inwonertal opgelopen tot 44.000. In het laatste kwart van de 19e eeuw is de bevolking dus bijna verdubbeld.

De grote groei deed zich echter voor in de [[20e eeuw]]. Vlak na de [[Eerste Wereldoorlog]] liep Nijmegen naar 70.000 inwoners, een paar jaar na de [[Tweede Wereldoorlog]] overschreed het reeds de 110.000 inwoners. De 150.000e inwoner werd in 1971 ingeschreven, maar door daling van de gezinsgrootte en gelijkblijvende woningvoorraad trad toen een stagnatie en zelfs bevolkingsdaling op (op 1 januari 1995 telde Nijmegen 147.561 inwoners en 65.020 woningen), die pas in opwaartse zin werd doorbroken bij de overgang naar de [[21e eeuw]], door grootschalige nieuwbouw ten noorden van de stad en de vele studenten van de [[Radboud Universiteit]].

Nijmegen groeit sindsdien langzaam maar gestaag verder. De gemeente Nijmegen verwacht dat in 2020 het inwoneraantal tussen de 181.000 en 187.000 ligt.<ref>[http://www2.nijmegen.nl/mmbase/attachments/363266/Demografische_Verkenning_2005.pdf Document 'Demografische Verkenning 2005], mei 2006 (blz. 3)</ref>

'''Aantal inwoners per stadsdeel''':
{| class="wikitable"
! Stadsdeel|| 1995 || 2000 || 2005 || 2007 || 2016
|-
| Nijmegen-Centrum|| 8.506 || 8.709 || 9.274 || 9.307 || 11.557
|-
|Nijmegen-Oost|| 30.917 || 30.974 || 32.388 || 32.619 || 34.977
|-
|Nijmegen-Oud-West || 13.076 || 12.971 || 12.766 || 13.316 || 13.980
|-
|Nijmegen-Nieuw-West|| 15.792 || 16.093 || 16.401 || 16.200 || 16.775
|-
|Nijmegen-Midden|| 17.220 || 17.859 || 18.150 || 18.113 || 18.925
|-
|Nijmegen-Zuid|| 20.749 || 21.934 || 22.795 || 22.528 || 23.406
|-
|Dukenburg|| 25.071 || 23.755 || 23.499 || 23.188 || 22.113
|-
|Lindenholt|| 16.230 || 16.242 || 16.121 || 15.703 || 14.949
|-
|Nijmegen-Noord|| - || 3.715 || 6.790 || 9.986 || 15.408
|-
|Stadsdeel onbekend|| - || 34 || 31 || 2 || 6
|}

== Cultuur ==
[[Bestand:Sintstevenvanafsnelbinder.jpg|thumb|[[Grote of Sint-Stevenskerk]] met de [[Lange Hezelstraat]] en het Joris Ivensplein.]]
[[Bestand:Grote Markt, Grootemarkt, Kruismarkt. Nijmegen, Terassen. Zicht richting Burchtstraat.jpg|thumb|[[Grote Markt (Nijmegen)|Grote Markt]].]]
[[Bestand:Nijmegen, de Grote Markt (RM31130+1+2 en 31134+5) met de toren van de Sint Stevenskerk RM31182 IMG 3983 2020-04-05 09.20.jpg|thumb|Nijmegen, monumentale panden voor Sint Stevenskerk.]]
[[Bestand:Concertgebouw de Vereeniging Nijmegen Art Deco Jugendstil 1915 Concert hall Opera.jpg|thumb|Concertgebouw de Vereeniging.]]
[[Bestand:Aankomst deelnemers van de Vierdaagse Nijmegen 2019 op de Sint Anna straat St Annastraat Via Gladiola.jpg|thumb|Aankomst van de deelnemers van de Vierdaagse Nijmegen 2019 op de [[St. Annastraat (Nijmegen)|Via Gladiola]].]]

Nijmegen kent van oudsher een rijk en bloeiend cultureel leven. Belangrijke culturele instellingen zijn:
* [[Doornroosje (Nijmegen)|Doornroosje]], poppodium
* De [[Letterentafel]], een samenwerkingsverband van boekhandels, culturele instellingen, schrijvers en uitgevers
* [[Lindenberg (Nijmegen)|De Lindenberg]], Nijmeegs centrum voor de kunsten
* [[LUX (Nijmegen)|LUX]], een podium voor [[Film (cinematografie)|film]], [[Theater (voorstelling)|theater]], en [[debat]]
* De [[Bibliotheek Gelderland Zuid]], hoofdgebouw gevestigd in het 'cultureel kwartier' aan de Mariënburg, jaarlijks wordt hier de [[Nijmeegse Literatuurprijs]] uitgereikt.
* De [[Commanderie van Sint Jan (Nijmegen)|Commanderie van Sint Jan]] met verschillende ambachten en de stadsbrouwerij met ondersteunend café en restaurant.
* Het [[Regionaal Archief Nijmegen]]
* [[Stadsschouwburg Nijmegen|Stadsschouwburg]] en [[Concertgebouw de Vereeniging|De Vereeniging]] (voorheen Keizer Karel Podia)
* Het [[Steigertheater]]
* De [[Stichting Literaire Activiteiten Nijmegen]]
* [[De Stiel (uitgeverij)|Uitgeverij De Stiel]], ''non-profit''uitgeverij voor bijzondere projecten
* Het [[Vlaams Cultureel Kwartier]] organiseert cursussen, tentoonstellingen en optredens met het doel de culturele uitwisseling tussen Vlaanderen en Gelderland te bevorderen
* Het [[Vrijdagtheater]]
* De [[Wintertuin (productiehuis)|Wintertuin]]
* [[Onbederf'lijk Vers]], jaarlijks terugkerend poëziefestival
* [[Extrapool]], kunstenaarsinitiatief en podium voor alternatieve en experimentele muziek, beeldende kunst en film
* [[De Vasim|Cultuurspinnerij De Vasim]], culturele broedplaats van 9000m2 met ateliers, werkplaatsen en kantoren voor kunstenaars en culturele organisaties.
* Klassieke dansgroep Les Precieuses Ridicules (18e- en 19e-eeuwse hofdans)

=== Bezienswaardigheden en monumenten ===
[[Bestand:Nijmegen-centrum-OpenTopo.jpg|500px]]

''Kaart van het oude centrum van Nijmegen (2017), met bezienswaardigheden.''
{{Zie ook|Zie ook [[Lijst van beelden in Nijmegen]], [[Lijst van hoogste gebouwen van Nijmegen]], [[Lijst van muurgedichten in Nijmegen]], [[Lijst van muurschilderingen in Nijmegen]], [[Lijst van rijksmonumenten in Nijmegen (gemeente)]], [[Lijst van rijksmonumenten in Nijmegen (plaats)]] en [[Lijst van gemeentelijke monumenten in Nijmegen (plaats)]].}}
* [[Botanische Tuin Hortus Arcadië]]
* de [[Grote of Sint-Stevenskerk]]
* het [[Stadhuis van Nijmegen|Stadhuis]]
[[Bestand:Romeins Masker Ruitermasker Gezichtshelm Romeinse Andreas Hetfeld 2020 Nijmegen.jpg|thumb|Romeins masker aan de Waal.]]
[[Bestand:Waaggebouw Boterwaag Nijmegen Renaissance Grote Markt Waag.jpg|thumb|[[Boterwaag (Nijmegen)|Waaggebouw]].]]
* de [[Boterwaag (Nijmegen)|Waag]] op de Grote Markt
* [[Grote Markt (Nijmegen)|Grote Markt]]
* het [[Valkhof]] met de Barbarossaruïne en de [[Valkhofkapel|Sint-Nicolaaskapel]]
* resten van de omwalling: het [[Hunnerpark]] met de [[Belvédère (Nijmegen)|Belvédère]] en het [[Kronenburgerpark]] met de [[Kruittoren (Nijmegen)|Kruittoren]]
* stukjes Romeinse geschiedenis door de hele stad
* Lange Hezelstraat, de oudste winkelstraat van Nederland
* middeleeuwse bebouwing in de Benedenstad, bij de [[Lange Hezelstraat]]
* Aankomst deelnemers van de Vierdaagse Nijmegen 2019 op de Sint Anna straat
* [[Goffertpark]]
* [[Concertgebouw de Vereeniging]], van architect [[Oscar Leeuw]]
* Ruiterstandbeeld van Keizer Karel, Keizer Karelplein, 1962, door [[Albert Termote]]
* Beeld van Stephanus, Berg en Dalseweg, 1951, door [[Albert Termote]]
* [[Lutherse Kerk (Nijmegen)|Lutherse kerk Prins Hendrikstraat 79]] van architect [[Derk Semmelink]]
* Keizerbeelden en de madonna aan het Raadhuis, door [[Albert Termote]]
* De voormalige gereformeerde kerk aan de Begijnenstraat van architect [[B. Bouwman]]
* De [[Titus Brandsma Gedachteniskerk]] (voormalige Sint-Jozefkerk) van architect [[B.J.C. Claase]]
* De moderne katholieke [[Dominicuskerk (Nijmegen)|Dominicuskerk]] van architect [[Th. Nix]]
* Het complex [[FiftyTwoDegrees]] ontworpen door [[Francine Houben]] en [[Francesco Veenstra]]
* Het [[Quack-monument]] of Maria-Adolffontein
* Het [[Benzinestation Auto Palace]] uit 1936, nu Rijksmonument
* De [[Waalkade (Nijmegen)|Waalkade]]
Een deel van Nijmegen is een [[Rijksbeschermd gezicht Nijmegen|beschermd stadsgezicht]], de [[Benedenstad (Nijmegen)|Benedenstad]], samen met een deel van de [[Rijksbeschermd gezicht Nijmegen - De 19de-eeuwse stadsuitleg|19e-eeuwse stadsuitleg]].

Ook zijn er een aantal oorlogsmonumenten in Nijmegen, zie: [[Lijst van oorlogsmonumenten in Nijmegen]].

=== Musea ===
[[Bestand:Belvédère Hunnerpark Nijmegen.jpg|thumb|Belvédère, Hunnerpark]]
[[Bestand:Barbarossa-ruïne, Valkhof park, Nijmegen.jpg|thumb|Barbarossa-ruïne, Valkhof]]
[[Bestand:Voetbrug Hunnerpark Nijmegen.jpg|thumb|Voetbrug Hunnerpark 1883]]
{|
|- valign="top"
|
* [[Museum voor Anatomie en Pathologie]]
* [[De Bastei]]
* [[Commanderie van Sint Jan (Nijmegen)|Gemeentemuseum]] (1974-1999)
* [[Museum Het Valkhof]]
* [[muZIEum]]
* [[Natuurmuseum Nijmegen]] (1978-2017)
|
* [[Nijmeegs Volkenkundig Museum]] (1979-2005)
* [[Stratemakerstoren|Museum de Stratemakerstoren]] (1995-2014)
* [[Velorama]]
* [[Huis van de Nijmeegse Geschiedenis]]
* [[Museum Kinderdorp Neerbosch]]
|}

=== Parken ===
[[Bestand:Nijmegen Stadscentrum Kronenburger park zomer.jpg|thumb|Kronenburgerpark]]
{|
|- valign="top"
|
* [[Distelpark]]
* [[Dorpspark Hees]]
* [[Florapark (Nijmegen)|Florapark]]
* [[Goffertpark]]
* [[Hunnerpark]]
|
* [[Julianapark (Nijmegen)|Julianapark]]
* [[Krayenhoffpark]]
* [[Kronenburgerpark]]
* [[Park Brakkenstein]]
* [[Park Leeuwenstein]]
|
* [[Staddijk|Stadspark Staddijk]]
* [[Valkhof]]
* [[Westerpark (Nijmegen)|Westerpark]]
* [[Meijhorst|Wijkpark Meijhorst]]
* [[Limospark]]
|}

===Natuur===
[[Bestand:Elyzese Velden Beek 2.jpg|thumb|[[Heerlijkheid Beek]]]]
In de directe omgeving van de stad Nijmegen treft men natuurgebieden aan met een grote verscheidenheid aan landschapstypen: langs de Waal en de Maas uiterwaarden met slingerende dijken, plassen en weilanden, glooiende stuwwallen begroeid met gemengde bossen en in de dalen een beekvegetatie, moerassige graslanden, heidevelden en schrale blauwgraslanden.<ref>[http://www.vcbio.science.ru.nl/virtuallessons/landscape/ Natuur en Landschap rond Nijmegen], ''Virtial Classroom Biology'' van de Radboud Universiteit</ref>

=== Evenementen ===
* [[Nijmeegse Vierdaagse]] (meerdaagse langeafstandsmars in de derde week van juli met internationaal deelnemersveld)
* [[Vierdaagsefeesten]] (festiviteiten rondom de Nijmeegse Vierdaagse, waaronder [[Roze Woensdag]])
* [[Batavierenrace]] (estafetteloop voor studenten, tussen Nijmegen en [[Enschede]])
* [[Zevenheuvelenloop]] (hardloopwedstrijd met start en finish in Nijmegen)
* [[Marikenloop]] (hardloopwedstrijd, uitsluitend voor vrouwen)
*Stevensloop (sinds 2015 hardloopwedstrijd in maart met finish bij de [[Grote of Sint-Stevenskerk|Stevenskerk]], waar in [[Nederlands kampioenschap halve marathon 2017|2017]], 2020-2022 het NK halve marathon gehouden werd/wordt)<ref>{{Citeer web|url=https://www.alfalavalstevensloop.nl/actueel|titel=Actueel {{!}} Stevensloop|bezochtdatum=2020-02-17|werk=Alfa Laval Stevensloop|taal=}}</ref>
* [[Fietsvierdaagse]] (een week na de Nijmeegse Vierdaagse)
* [[Kermis]] (in juni en in oktober)
* [[Carnaval]] (waarin Nijmegen ''[[Knotsenburg]]'' heet, naar Fort Knotsenburg dat bij het huidige dorp [[Lent (Nijmegen)|Lent]] gelegen was)
* [[Roze Meifeest]]
* Mariken Winterfestival
* [[Gebroeders van Limburg Festival]] (middeleeuws re-enactment festival)
* [[Romeinenfestival]]
* [[Emporium (festival)|Emporium]] (dancefestival dat sinds 2005 door de Nijmeegse discotheek [[The Matrixx]] georganiseerd wordt in recreatiegebied de [[Berendonck]] in [[Wijchen (gemeente)|Wijchen]])
* [[JuPla Rally]] (jaarlijkse rally in de omgeving van Nijmegen t.b.v. het goede doel)
* [[Dag van het Levenslied]] (muziekfestival op moederdag)
* [[Kids 'n' Billies]] (muziekfestival)
* [[Music Meeting]] (muziekfestival)
* [[FortaRock Festival]] (muziekfestival)
* [[Nacht van de Vluchteling]] (Sponsorloop van Nijmegen naar [[Arnhem]])
* [[Drift Festival]] (muziekfestival)

=== Muzikale verenigingen ===
{|
|- valign="top"
|
* [[Slagwerkgroep Neerbosch-Oost]]
* [[Noviomagum Wind Orchestra]]
* [[Symfonieorkest Nijmegen]]
* [[Symfonisch Blaasorkest Nijmegen]]
* [[Nijmeegse Postharmonie]]
* Nijmeegs studentenorkest "[[Collegium Musicum Carolinum]]"
* Studentenorkest [[QHarmony]]
* Nijmeegs Jeugdorkest Corrente
* [[Drumfanfare Michaël]]
* Flos Campi koor en orkest
|
* Harmonie Tarcisius
* Harmonie Hatert
* Jeugddrumfanfare De Stefaantjes
* Harmonie Jubal
* Studenten Bigband Nijmegen
* [[Nijmeegs Studentenkoor Alphons Diepenbrock]]
* [[NSK Carmina Ludicra]]
* Nieuw-Nijmeegs Kamerorkest
* Studentenpopkoor Plica Vocalis
|}

=== Uitgaansleven ===
[[Bestand:Molenstraat met nummer 95 Pand uit 1902 met stijlkenmerken van de neorenaissance, de Art Nouveau en het Berlagianisme. Architect P.G. Buskens Nijmegen.jpg|thumb|Horeca met terrassen in de Molenstraat.]]
Als studentenstad kent Nijmegen een levendig uitgaansleven en heeft sinds 2010 ook een [[Nachtburgemeester#Nijmegen|nachtburgemeester]]. Vele (eet)cafés en restaurants bevinden zich aan de [[Grote Markt (Nijmegen)|Grote Markt]] en het [[Koningsplein (Nijmegen)|Koningsplein]] en ook de [[Molenstraat (Nijmegen)|Molenstraat]] is een belangrijke uitgaansstraat met onder meer een vestiging van de vroegere caféketen [[Drie Gezusters (bedrijf)|De Drie Gezusters]].

Een bekende grote discotheek was [[The Matrixx]] (later Monte Carlo) aan de [[Wijchenseweg]]. Het pand werd bij een brand in 2016 grotendeels verwoest<ref>[https://web.archive.org/web/20180114020225/https://www.coolen-expertise.nl/nieuws/monte-carlo-club-matrixx-nijmegen-volledig-van-binnen-verwoest-door-brand/ Club Matrixx Nijmegen binnen volledig verwoest door brand], coolen-expertise.nl, 17 juni 2016</ref> en in 2018 gesloopt.<ref>[https://www.gelderlander.nl/nijmegen/danstempel-matrixx-nu-echt-tegen-de-vlakte~a6ad83b8/ Danstempel Matrixx nu écht tegen de vlakte], gelderlander.nl, 5 juni 2018</ref>

De [[homohoreca]] was sinds de jaren tachtig geconcentreerd in de [[Van Welderenstraat]], maar daar zit alleen nog bar De Regenboog (voorheen Thomtom en 't Bakkertje). Elders in de stad zit er nog danscafé Marcus-Antonius. 

De [[prostitutie in Nijmegen]] omvat [[raamprostitutie]] aan de Nieuwe Markt en een [[tippelzone]] aan de Nieuwe Marktstraat, beide nabij het [[Kronenburgerpark]].

De stad telt ook een aantal [[coffeeshop]]s.

== Diversiteit ==
Nijmegen is sinds jaar en dag een 'roze' stad met naar schatting 10.000 [[lhbt]]-inwoners (ruim 6% van het inwonersaantal), een reeks van [[homobar]]s en een actieve [[Homo-emancipatie|homobeweging]] met het [[Roze Huis Nijmegen]] als enige onafhankelijke roze huis in Nederland en [[DITO!]] als grote homojongerenorganisatie.<ref>COC.nl: [http://www.coc.nl/geloof-cultuur/stichting-gay-festival-nijmegen Stichting Gay Festival Nijmegen], 24 februari 2006</ref> Eind jaren zeventig ontstond de Nijmeegse Potten en Flikker(s)dag (NPFD), die uitgroeide tot een meer divers meerdaags evenement en in 2002 werd omgedoopt tot [[Roze Meifeest]].

Na [[antihomoseksueel geweld]] tijdens de [[Vierdaagsefeesten]] van 1983 werd in het daaropvolgende jaar de landelijke [[Roze Zaterdag]] in Nijmegen gehouden en kwam de gemeente in 1987 met een eerste nota voor homo- en lesbisch beleid. In 1988 was Nijmegen de eerste gemeente in Nederland die een klankbordgroep instelde om over homo- en lesbische kwesties te adviseren. Vanuit de lokale homohoreca was ondertussen een eigen roze straatfeest tijdens de Vierdaagse opgezet, de [[Roze Woensdag]]. In deze periode ontstond ook het [[Lesbisch Archief Nijmegen]], het enige onafhankelijke archief in haar soort in geheel Nederland. Ook [[De Feeks]], een boekhandel, café en documentatiecentrum was vlak daarvoor, in 1977, opgericht. Door dit alles kwam Nijmegen in de jaren 1980 ook wel bekend te staan als een zeer links feministische stad én een 'lesbisch paradijs'.<ref>{{Citeer web |url=https://www.vice.com/nl/article/pkbwgb/hoe-nijmegen-een-lesbisch-paradijs-werd |titel=Hoe Nijmegen een lesbisch paradijs werd |achternaam=Eggeraat |voornaam=Amarens |datum=2021-08-06 |werk=Vice}}</ref><ref>{{Citeer web |url=https://www.lanijmegen.nl/over_het_lesbisch_archief.html |titel=Geschiedenis van Lesbisch Archief Nijmegen [LAN] in het kort |bezochtdatum=2024-08-04 |werk=Lesbisch Archief Nijmegen}}</ref>

Sinds 2001 is landelijk het [[homohuwelijk]] gelegaliseerd. In de 20 jaar daarna trouwden in Nijmegen 330 stellen van hetzelfde geslacht. Die stellen bestonden uit 400 vrouwen en 260 mannen. Daarmee bereikte Nijmegen landelijk de derde plaats voor het aantal voltrokken homohuwelijken. Enkel [[Amsterdam]] en [[Zandvoort]] bleven Nijmegen voor.<ref>{{Citeer web |url=https://www.gelderlander.nl/nijmegen/het-zijn-vooral-de-roze-vrouwen-die-trouwen-in-gaymegen~a808dc56/ |titel=Het zijn vooral de roze vrouwen die trouwen in Gaymegen |achternaam=Winters |voornaam=Bettine |datum=2021-04-01 |werk=De Gelderlander}}</ref> In 2005 werd de Roze Zaterdag voor de tweede keer in de stad gehouden en sinds 2008 is Nijmegen een zogeheten [[Regenboogstad]].<ref>{{Citeer web |url=https://www.movisie.nl/artikel/regenboogsteden-overzicht |titel=Regenboogsteden: een overzicht - Aandacht voor lhbti+ emancipatie |datum=2020-01-16 |website=[[Movisie]] |bezochtdatum=2023-07-15}}</ref> Als variant op het elders gebruikelijke [[regenboogpad]] werden in 2015 de Veerpoorttrappen met een kunstzinnige beschildering omgevormd tot een regenboogtrap.<ref>OmroepGelderland.nl: [http://www.omroepgelderland.nl/nieuws/2095622/Dit-is-m-de-nieuwe-regenboogtrap-in-Nijmegen Dit is 'm, de nieuwe regenboogtrap in Nijmegen], 5 juli 2015</ref>

== Gezondheidszorg ==
* [[Canisius-Wilhelmina Ziekenhuis]]
* [[Sint Maartenskliniek]]
* [[Radboudumc|Radboud universitair medisch centrum]]

== Onderwijs ==
{{Zie hoofdartikel|Onderwijs in Nijmegen}}
Nijmegen kent een aantal basisscholen en scholen en colleges voor het middelbaar onderwijs. Er zijn verschillende instituten van de [[HAN University of Applied Sciences]] (HAN) en er is een [[regionaal opleidingencentrum]] (ROC) gevestigd. De [[Radboud Universiteit]] (RU) is in Nijmegen sinds 1923 gelegen.

== Religie ==
[[Bestand:Nijmegen Stevenskerk R04.jpg|thumb|Interieur van de [[Grote of Sint-Stevenskerk|Stevenskerk]].]]
Hoogstwaarschijnlijk werd er begin 7e eeuw een eerste kerkje gebouwd op het Valkhof,<ref>Encarta-encyclopedie Winkler Prins (1993–2002) s.v. "Nijmegen. §3. Geschiedenis". Microsoft Corporation/Het Spectrum.</ref> hetgeen enige indicatie geeft wanneer Nijmegen, dat in de oudheid een kruispunt van Keltische, Germaanse en Grieks-Romeinse mythologie was, zou zijn overgegaan op het [[rooms-katholiek|katholieke]] [[christendom]]. In de [[Tachtigjarige Oorlog]] viel de stad om beurten in katholieke Spaansgezinde en protestantse Staatse handen, tot het [[Beleg van Nijmegen (1591)]] definitief ten gunste van de laatsten besliste, waarbij het katholicisme uit het openbare leven werd gebannen.

In de 17e eeuw was ongeveer 40% van de Nijmegenaren katholiek, wat na de door [[Franse Revolutie|Franse revolutionaire]] [[Franse veldtocht in de Nederlanden|veroveraars]] ingevoerde godsdienstgelijkheid weer uitgroeide naar 60% in 1800, 70% bij de opening van de [[Radboud Universiteit|Katholieke Universiteit Nijmegen]] in 1923 en midden 20e eeuw boven de 80%.<ref>{{Cite book |last=Uitterhoeve |first=Wilfried |coauthors=Gerard Lemmens |date=2007 |title=Nijmegen binnen en buiten de singels |location=Amsterdam |publisher=Uitgeverij SUN |page=35 |isbn=9789058751591}}</ref> Vanaf de jaren 1960 [[secularisering|seculariseerde]] Nijmegen snel, mede onder druk van de linkse studentenbeweging.<ref name="Verhoeven">{{Cite book |last=Verhoeven |first=Dolly (red.) |date=2009 |title=De Canon van Nijmegen |location=Nijmegen |publisher=Uitgeverij Vantilt |page=195 |isbn=9789460040351}}</ref>

== Sport ==
[[Bestand:Toeters en confetti voor kampioensteam bandy.webm|thumb|Toeters en confetti voor kampioensteam [[bandy]] ([[Triavium]]).]]

=== Voetbal ===
De plaatselijke club uit het [[betaald voetbal]] is [[NEC Nijmegen]], die uitkomt in de [[Eredivisie (mannenvoetbal)|Eredivisie]]. De club speelt zijn thuiswedstrijden in het [[Goffertstadion]]. [[Quick 1888]] is de enige Nijmeegse voetbalclub die ooit een grote prijs won ([[KNVB Beker]] 1949).

===Basketbal===
TBG Dragons is een voormalig eredivisiespeler. Daarnaast is er de club [[Wildcats Nijmegen]].

===Hockey===
Nijmegen heeft diverse succesvolle hockeyclubs. Zowel het heren- als het damesteam van NMHC Nijmegen spelen in de promotieklasse (vergelijkbaar met de Eerste Divisie bij voetbal) in het seizoen 2018/2019, terwijl de mannen en vrouwen van Union, evenals de vrouwen van HCQZ, in de overgangsklasse (de competitie onder de promotieklasse) spelen.

===IJshockey===
[[Nijmegen Devils]] is een Nederlandse professionele ijshockeyclub uit Nijmegen die uitkomt in de Eredivisie ijshockey en meervoudig landskampioen is. Zij spelen hun thuiswedstrijden in het [[Triavium]].

===Wielrennen===
In 2016 was Nijmegen start- en finishplaats van een etappe in de [[Ronde van Italië 2016|Giro d' Italia]].

== Politiek en bestuur ==
[[Bestand:Nijmegen - Stadhuis en Grote Markt 1900.jpg|thumb|Het stadhuis van Nijmegen (links) rond 1900.]]
[[Bestand:College van B&W Nijmegen.png|thumb|Het Nijmeegs College van B&W in vergadering (2017).]]
* [[Lijst van burgemeesters van Nijmegen]]

=== Stadsbestuur ===
Nijmegen staat sinds de [[1960-1969|jaren zestig]] en [[1970-1979|zeventig]] van de twintigste eeuw bekend als [[links (politiek)|rode]] stad; de grote studentenpopulatie is daaraan zeker niet vreemd. Nijmegen dankt hieraan de bijnaam '[[Havana (hoofdbetekenis)|Havana]] aan de Waal'. [[Volkspartij voor Vrijheid en Democratie|VVD]]-prominent [[Frits Bolkestein]] sprak in de jaren 1990 nog van 'Marxograd aan de Waal'. Thans is het 'rode aspect' in sterk afgezwakte vorm herkenbaar aan een links stadsbestuur: Het college van B&W begon na de [[Nederlandse gemeenteraadsverkiezingen 2002|verkiezingen van 2002]] met zes wethouders uit [[GroenLinks]], [[Partij van de Arbeid (Nederland)|PvdA]] en [[Socialistische Partij (Nederland)|SP]]. In de periode 2002-2006 kende Nijmegen een college dat uit dezelfde politieke partijen was samengesteld en over 23 van de 39 raadszetels kon beschikken. Elke partij leverde twee wethouders. Vanaf 2018 bestaat de coalitie uit GroenLinks, D66 en SP, die samen 22 van de 39 zetels in handen hebben.

De [[Lijst van burgemeesters van Nijmegen|burgemeester van Nijmegen]] is sinds 21 mei 2012 [[Hubert Bruls]] ([[Christen-Democratisch Appèl|CDA]]). Hij volgde [[Thom de Graaf]] op. Bruls' portefeuille bestaat uit de volgende onderwerpen: Openbare orde & Veiligheid, Burger & Bestuur, Communicatie en Citymarketing & Externe betrekkingen.

[[Bestand:Svgfiles 2022-11-09-12-42-00-694214-10709913808778789000.svg|geen|miniatuur|Gemeenteraad Nijmegen na 2022<br />Coalitie:<br />{{Kleurvierkant|#83BD00}} [[GroenLinks]] (9)<br />{{Kleurvierkant|#FF3E41}} [[Stadspartij Nijmegen]] (7)<br />{{Kleurvierkant|#00AE41}} [[Democraten 66|D66]] (6)<br />Oppositie:<br />{{Kleurvierkant|#DB2C15}} [[Partij van de Arbeid (Nederland)|PvdA]] (4)<br />{{Kleurvierkant|#006B28}} [[Partij voor de Dieren|PvdD]] (4)<br />{{Kleurvierkant|#BC0202}} [[Socialistische Partij (Nederland)|SP]] (3)<br />{{Kleurvierkant|#FF6400}} [[Volkspartij voor Vrijheid en Democratie|VVD]] (3)<br />{{Kleurvierkant|#007C5E}} [[Christen-Democratisch Appèl|CDA]] (2)<br />{{Kleurvierkant|#AEEEF1}} [[GewoonNijmegen.NU]] (1)]]

{| class="wikitable mw-collapsible"
! colspan="17" |De behaalde zetels per partij bij de [[Nederlandse gemeenteraadsverkiezingen|gemeenteraadsverkiezingen]] sinds 1974.
|-
!Partij!!1974||1978!![[Nederlandse gemeenteraadsverkiezingen 1982|1982]]!![[Nederlandse gemeenteraadsverkiezingen 1986|1986]]!![[Nederlandse gemeenteraadsverkiezingen 1990|1990]]!![[Nederlandse gemeenteraadsverkiezingen 1994|1994]]!![[Nederlandse gemeenteraadsverkiezingen 1998|1998]]!![[Nederlandse gemeenteraadsverkiezingen 2002|2002]]!![[Nederlandse gemeenteraadsverkiezingen 2006|2006]]!![[Nederlandse gemeenteraadsverkiezingen 2010|2010]]!![[Nederlandse gemeenteraadsverkiezingen 2014|2014]]!![[Nederlandse gemeenteraadsverkiezingen 2018|2018]]
![[Nederlandse gemeenteraadsverkiezingen 2022|2022]]
|-
|[[GroenLinks]]<ref>voor 1986 [[Communistische Partij Nederland]], [[Politieke Partij Radikalen]] en de [[Pacifistisch Socialistische Partij]], tussen 1986 en 1990 [[Radikaal Links]]</ref>||4||3||6||5||6||6||8||9||6||8||8||11
|9
|-
|[[Stadspartij Nijmegen]]<ref>2002-2009 als [[Stadspartij Nijmegen]] en [[Nijmegen Nu]], 2009-2014 als Stadspartij Nijmegen Nu, 2018 als Stadspartij De Nijmeegse Fractie</ref>||-||-||-||-||-||-||-||4||2||1||2||3
|7
|-
|[[Democraten 66|D66]]||-||2||2||2||5||7||2||1||2||6||7||6
|6
|-
|[[Partij van de Arbeid (Nederland)|PvdA]]||12||12||9||16||11||8||8||8||11||8||4||3
|4
|-
|[[Partij voor de Dieren|PvdD]]||-||-||-||-||-||-||-||-||-||-||-||2
|4
|-
|[[Socialistische Partij (Nederland)|SP]]||2||2||3||2||2||4||6||6||7||5||8||5
|3
|-
|[[Volkspartij voor Vrijheid en Democratie|VVD]]||6||4||6||4||3||4||5||4||4||4||4||4
|3
|-
|[[Christen-Democratisch Appèl|CDA]]||15||16||13||10||12||9||7||5||5||3||2||2
|2
|-
|[[Gewoon Nijmegen]]||-||-||-||-||-||-||-||-||1||2||2||1
|1
|-
|[[Forum voor Democratie|Forum Voor Democratie]]
| -
| -
| -
| -
| -
| -
| -
| -
| -
| -
| -
| -
| -
|-
|[[DENK]]
| -
| -
| -
| -
| -
| -
| -
| -
| -
| -
| -
| -
| -
|-
|[[Piratenpartij (Nederland)|Piratenpartij]]
| -
| -
| -
| -
| -
| -
| -
| -
| -
| -
| -
| -
| -
|-
|[[50Plus]]||-||-||-||-||-||-||-||-||-||-||-||1
| -
|-
|[[GewoonNijmegen.Nu|Voor Nijmegen]]||-||-||-||-||-||-||-||-||-||-||-||1
| -
|-
|[[Verenigde Senioren Partij|VSP]]||-||-||-||-||-||-||1||2||1||2||2||-
| -
|-
|[[De Groenen (Nederland)|De Groenen]]||-||-||-||-||-||1||2||-||-||-||-||-
| -
|-
!Totaal!!39!!39!!39!!39!!39!!39!!39!!39!!39!!39!!39!!39
!39
|-
!Opkomst!! !! !! !! !! !!56,6%!!53,6%!!52,4%!!57,9%!!54,1%!!54,6%!!57,1%
!54,1%
|}

;Opmerkingen
* Partijen als GroenLinks en Stadspartij Nijmegen bestonden vroeger uit andere partijen die later zijn samengegaan onder de huidige naam. Vanwege de vergelijkbaarheid is de huidige naam ook voor het verleden gebruikt.
* In 1994 hadden ''De Groenen'' 1 zetel, en in 1998 2 zetels. Later werd de partij omgedoopt in ''Stadspartij Leefbaar Nijmegen'', en later weer opgesplitst in ''Stadspartij'' en ''Fractie Van der Meer''.

=== Bestuurlijke indeling ===
De [[gemeenteraad]] heeft de gemeente Nijmegen met ingang van 1 januari 2007 onderverdeeld in 9 stadsdelen ([[Centraal Bureau voor de Statistiek|CBS]]-wijken), die weer bestaan uit 44 wijken ([[Centraal Bureau voor de Statistiek|CBS]]-buurten), namelijk:
{| width=70%
| width=33% valign=top align=left |
* '''Nijmegen-Centrum'''
** [[Benedenstad (Nijmegen)|Benedenstad]]
** [[Stadscentrum (Nijmegen)|Stadscentrum]]
* '''Nijmegen-Oost'''
** [[Bottendaal]]
** [[Galgenveld (Nijmegen)|Galgenveld]]
** [[Altrade]]
** [[Hunnerberg]]
** [[Hengstdal]]
** [[Kwakkenberg]]
** [[Groenewoud (Nijmegen)|Groenewoud]]
** [[Ooyse Schependom]]
* '''Nijmegen-Oud-West'''
** [[Biezen (Nijmegen)|Biezen]] (met [[Waterkwartier (Nijmegen)|Waterkwartier]])
** [[Wolfskuil (Nijmegen)|Wolfskuil]]
* '''Nijmegen-Nieuw-West'''
** [[Heseveld]]
** [[Hees (Nijmegen)|Hees]]
** [[Neerbosch-Oost]]
** [[Haven- en industrieterrein (Nijmegen)|Haven- en industrieterrein]]
| width=33% valign=top align=left |
* '''Nijmegen-Midden'''
** [[Nije Veld]] (met [[Willemskwartier]])
** [[Hazenkamp (Nijmegen)|Hazenkamp]]
** [[Goffert (wijk)|Goffert]]
** [[St. Anna (Nijmegen)|St. Anna]]
** [[Heijendaal]]
* '''Nijmegen-Zuid'''
** [[Hatertse Hei]]
** [[Grootstal]]
** [[Hatert]]
** [[Brakkenstein]]
* '''[[Dukenburg]]'''
** [[Tolhuis (Nijmegen)|Tolhuis]]
** [[Zwanenveld]]
** [[Meijhorst]]
** [[Lankforst]]
** [[Aldenhof (Nijmegen)|Aldenhof]]
** [[Malvert]]
** [[Weezenhof]]
** [[Vogelzang (Dukenburg)|Vogelzang]]
** [[Staddijk]]
| width=33% valign=top align=left |
* '''[[Lindenholt]]'''
** [['t Acker]]
** [[De Kamp (Nijmegen)|De Kamp]]
** [['t Broek (Nijmegen)|'t Broek]]
** [[Kerkenbos]]
** [[Westkanaaldijk]]
** [[Bijsterhuizen]]
** [[Neerbosch-West]]
* '''Nijmegen-Noord''' ([[Waalsprong]])
** [[Oosterhout (Nijmegen)|Oosterhout]]
** [[Ressen (Nijmegen)|Ressen]]
** [[Lent (Nijmegen)|Lent]]
|}

=== Buitenlandse vertegenwoordigingen ===
In Nijmegen hebben een drietal landen een vertegenwoordiging. Allen hebben een ondersteunende rol voor de eigen [[ambassade]] en zijn dan ook niet vrij toegankelijk voor het publiek. De drie vertegenwoordigingen zijn:<ref>[https://wetten.overheid.nl/BWBR0024291/2022-01-01#BijlageXVII Bijlage XVII van de Algemene Douaneregeling, nadere regelgeving van de Algemene Douanewet (Adw)]</ref>

* [[Ereconsul]]aat van het [[Koninkrijk België]]<ref>[http://www.diplomatie.be/nl/addresses/abroad/otherpostsdetail.asp?POSTE_ID=441 Adres Ereconsulaat Nijmegen]</ref>
* Consulaat-Generaal van het [[Lesotho|Koninkrijk Lesotho]]
* Consulaat-Generaal van de [[Somalië|Democratische Republiek Somalië]]

=== Stedenbanden ===
[[Bestand:Bruls- 'Stedenband Nijmegen-Gaziantep onder druk'.webm|thumb|Burgemeester [[Hubert Bruls|Bruls]] over de gespannen stedenband met Gaziantep in maart 2017.]]
Nijmegen heeft de volgende [[Partnerstad|partnersteden]]<ref>[https://web.archive.org/web/20120117141008/http://www2.nijmegen.nl/mmbase/attachments/714954/R20080924IS_d04_CollegeB_W_Tussenbalans_Stedenbanden.pdf Voortgang Stedenbanden], website gemeente Nijmegen</ref>:
* {{NI-VLAG}} [[Masaya (stad)|Masaya]] (Nicaragua) sinds 1986
* {{RU-VLAG}} [[Pskov]] (Rusland) sinds 1987
* {{TR-VLAG}} [[Gaziantep (stad)|Gaziantep]] (Turkije) sinds 2006

In november 2006 werd door de burgemeesters van Gaziantep en Nijmegen het verdrag getekend dat de stedenband tussen de beide steden bevestigt. In maart 2017 kwam de stedenband tussen Nijmegen en Gaziantep onder druk te staan naar aanleiding van de zogeheten Turkijerel, een diplomatiek conflict tussen Turkije en Nederland over de campagne die ministers van de regering-Erdogan wilden voeren voor een voorstem in het [[Turks referendum over grondwetswijzigingen 2017]]. De gemeente Gaziantep heeft alle borden die verwijzen naar Nijmegen (op de Nijmegen-Boulevard in Gaziantep) laten verwijderen. Burgemeester [[Hubert Bruls|Bruls]] vroeg om duidelijkheid over de toekomst van de stedenband; wat betreft het Nijmeegse gemeentebestuur blijft de naam van het Gaziantepplein in Nijmegen ongewijzigd.

Verder heeft Nijmegen vriendschapsbanden met:
* {{US-VLAG}} [[Albany (New York)|Albany]] (Verenigde Staten)
* {{DE-VLAG}} [[Duisburg (hoofdbetekenis)|Duisburg]], [[Kleef (stad)|Kleef]] en [[Kranenburg (Noordrijn-Westfalen)|Kranenburg]]
* {{JP-VLAG}} [[Higashimatsuyama]] (Japan)
* {{CN-VLAG}} [[Suzhou (Jiangsu)|Suzhou]] (China)

=== Stichtingen===
Nijmegen kent ongeveer 50 sportverenigingen<ref>{{Citeer web |url=http://www.detelefoongids.nl/sportclub/nijmegen/3-1/ |titel=De Telefoongids |bezochtdatum=5 juni 2016 |archiefdatum=23 juni 2016 |archiefurl=https://web.archive.org/web/20160623165803/http://www.detelefoongids.nl/sportclub/nijmegen/3-1/ |dodeurl=ja }}</ref> alsmede aparte voorzieningen voor [[gehandicaptensport]].

== Verkeer en vervoer ==
[[Bestand:Spoorwegmonument (Nijmegen) Spoorlijn Nijmegen - Kleef Jan Jacob Weve 1884.jpg|thumb|[[Spoorwegmonument]] (1884)]]
{{Zie ook|Zie voor treinverbindingen en buslijnen het hoofdartikel [[Openbaar vervoer in Nijmegen]].}}

=== Wegverkeer ===
[[Bestand:Waalbrug vanuit de haven.jpg|thumb|De [[Waalbrug Nijmegen|Waalbrug bij Nijmegen]], gezien vanuit de haven.]]
[[Bestand:Het Keizer Karelplein, met op de achtergrond de Stadsschouwburg Nijmegen.jpg|thumb|Het [[Keizer Karelplein (Nijmegen)|Keizer Karelplein]], met op de achtergrond de [[Stadsschouwburg Nijmegen]].]]
Nijmegen is aangesloten op de volgende rijks- en provinciale wegen:
* De [[Rijksweg 15|A15]] loopt ten noorden van de [[Waalsprong]] Nijmegen, met aansluiting Nijmegen-Noord. De A15 geeft verbinding in de richting van de [[Provinciale weg 325|325]] bij [[Knooppunt Ressen]] en de [[Rijksweg 50|A50]] bij [[Knooppunt Valburg]].
* De [[Rijksweg 73|A73]] / [[Europese weg 31|E31]] loopt ten westen van Nijmegen, met aansluitingen [[Dukenburg]], [[Provinciale weg 326|N326]] en [[Knooppunt Neerbosch]]. De A73 geeft verbinding in de richting van [[Venlo (stad)|Venlo]] en naar de [[Rijksweg 50|A50]] bij [[Knooppunt Ewijk]]
* De [[Provinciale weg 324|N324]] vanuit [[Oss]] loopt vanaf [[Grave (gemeente)|Grave]] en [[Alverna (Nederland)|Alverna]] langs [[Wijchen (plaats)|Wijchen]] naar Nijmegen Dukenburg waar ze op het [[Takenhofplein]] met de N 326 verbonden wordt. In Nijmegen heeft de weg de namen Van Rosenburgweg en Van Schuylenburgweg.
* De [[Provinciale weg 325|A325]] vanuit [[Arnhem]], gaat na [[Knooppunt Ressen]] over in de [[Provinciale weg 325|N325]] en loopt via de [[Waalbrug Nijmegen|Waalbrug]], langs [[Beek (Ubbergen)|Beek]] naar de Duitse grensplaats [[Wyler (hoofdbetekenis)|Wyler]], waar de weg verdergaat als [[Bundesstraße 9]]. Dit is de voormalige Rijksweg 52.
* De [[Provinciale weg 326|A326]] begint bij [[Knooppunt Bankhoef]] aan de [[Rijksweg 50|A50]], gaat bij [[Bijsterhuizen]] verder als autoweg [[Provinciale weg 326|N326]], kruist de [[Rijksweg 73|A73]] en loopt vervolgens als Wijchenseweg en Graafseweg via het [[Keizer Karelplein (Nijmegen)|Keizer Karelplein]] en de Oranjesingel naar het Keizer Traianusplein, waar de weg aansluit op de N325.
* De [[Provinciale weg 842|N842]] verbindt [[Groesbeek]] met Nijmegen. Binnen de Nijmeegse bebouwde kom gaat deze weg verder als de [[Groesbeekseweg]].
* De [[Provinciale weg 844|N844]] verbindt [[Malden (Nederland)|Malden]] met Nijmegen. Binnen de Nijmeegse bebouwde kom gaat deze weg verder als de [[St. Annastraat (Nijmegen)|St. Annastraat]].

De Waal wordt in Nijmegen voor autoverkeer overbrugd door de oude - en sinds november 2013 - ook door de nieuwe [[Waalbrug Nijmegen|Waalbrug]]. De nieuwe brug wordt [[De Oversteek (brug)|De Oversteek]] genoemd, ter herinnering aan de heldhaftige oversteek die precies op de plek waar de brug is gebouwd, in september 1944 door het Amerikaanse ''504th parachute infantry regiment van de 82nd airborne division'' werd uitgevoerd. Voor fietsers is er de [[Snelbinder (brug)|Snelbinder]]. De oevers van het [[Maas-Waalkanaal]] worden verbonden door de [[Dukenburgsebrug]], de [[Graafsebrug (Nijmegen)|Graafsebrug]], de [[Hatertsebrug]] en de [[Neerbosschebrug]] alsmede het [[sluiscomplex Weurt]].

=== Stads- en streekvervoer ===
Het stads- en streekvervoer per [[autobus]] wordt verzorgd door [[Breng]]. De lijn naar Gennep en Venlo wordt gezamenlijk geëxploiteerd samen met [[Arriva Personenvervoer Nederland]]. De lijn naar Uden wordt gezamenlijk geëxploiteerd met [[Arriva Personenvervoer Nederland]] uit Noord-Brabant. De lijn naar Druten en Tiel wordt gezamenlijk geëxploiteerd met Arriva uit Rivierenland. 

Tot 2009 waren het stads-en streekvervoer van elkaar gescheiden. [[Novio]] verzorgde alleen het stadsvervoer. [[Hermes (vervoerbedrijf)|Hermes]] verzorgde de meeste streeklijnen, waarvan de lijnen in de richting van Arnhem in samenwerking met [[Connexxion]].

In het verleden kende Nijmegen een [[Nijmeegse tram|tramnetwerk]] en een [[Nijmeegse trolleybus|trolleybusnet]], die in respectievelijk 1955 en 1969 uit de stad verdwenen. Een plan om vanaf 2015 een [[Trambus Nijmegen|trambus]] tussen de wijk [[Waalsprong]] en de [[Radboud Universiteit|universiteit]] te laten rijden is inmiddels weer van de baan.

Daarnaast wordt er internationaal busvervoer aangeboden door [[Flixbus]].

=== Spoorwegen ===
[[Bestand:Nijmegen Centraal Station.jpg|thumb|[[Station Nijmegen]]]]
[[Bestand:Station Nijmegen Heyendaal met rechts Technovium.jpg|thumb|[[Station Nijmegen Heyendaal]]]]
Nijmegen heeft vijf [[spoorwegstation|treinstations]]:
* [[Station Nijmegen|Nijmegen]]
* [[Station Nijmegen Dukenburg|Nijmegen Dukenburg]] (aan de [[Spoorlijn Tilburg - Nijmegen|Brabantse lijn]] in de richting 's-Hertogenbosch - Roosendaal)
* [[Station Nijmegen Heyendaal|Nijmegen Heyendaal]] (aan de [[Spoorlijn Nijmegen - Venlo|Maaslijn]] in de richting Venlo)
* [[Station Nijmegen Lent|Nijmegen Lent]] (aan de [[Spoorlijn Arnhem - Nijmegen|spoorlijn naar Arnhem]])
* [[Station Nijmegen Goffert|Nijmegen Goffert]] (gelegen tussen station Nijmegen en station Nijmegen Dukenburg)
In Nijmegen beginnen de Intercity's naar [[Utrecht Centraal]] en verder. De Intercity's [[station Zwolle|Zwolle]] - [[Station Arnhem Centraal|Arnhem Centraal]] - [[station Roosendaal|Roosendaal]] hebben een stop in Nijmegen. Vanuit Arnhem Centraal (en [[Zutphen (stad)|Zutphen]]) komen de Sprinters die naar [[Station Wijchen|Wijchen]] en [[Station 's-Hertogenbosch|'s-Hertogenbosch]] verder rijden.
Vanuit Nijmegen beginnen ook de stoptreinen van Arriva naar [[Station Venray|Venray]], [[Station Venlo|Venlo]] en verder.

De [[Spoorlijn Arnhem - Nijmegen|spoorlijn naar Arnhem]] loopt over de [[Spoorbrug Nijmegen]], die in 1879 gereed kwam.

Op 28 augustus 1979 vond in Nijmegen ter hoogte van de Muntweg een ernstig [[Treinramp bij Nijmegen|treinongeluk]] plaats met 8 doden en 37 gewonden. Een lege forensentrein uit Wijchen, die door een wisselstoring abusievelijk op het linkerspoor terecht was gekomen, botste frontaal op de stoptrein naar 's-Hertogenbosch. Onder de doden was ook de machinist van de stoptrein. Het ongeluk gebeurde 's avonds rond 18.05 uur.

Er bestond ook een [[Spoorlijn Nijmegen - Kleef|spoorverbinding met Kleef]]. Deze is echter op 2 juni 1991 gesloten voor reizigersvervoer, omdat de exploitatie niet rendabel was. Tegenwoordig wordt deze verbinding verzorgd door bussen van de [[Niederrheinische Verkehrsbetriebe Aktiengesellschaft|NIAG]].

=== Fiets ===
Nijmegen staat erom bekend dat er goede faciliteiten zijn voor [[fiets]]ers. De fiets is dan ook een van de meest gebruikte vervoersmiddelen in de stad. Het [[RijnWaalpad]] is een 17&nbsp;km lange [[fietssnelweg]] en verbindt Nijmegen met [[Arnhem]]. Het is de eerste snelfietsroute van de regio. Het is een vrijliggende snelfietsroute waar fietsers niet hoeven te wachten bij verkeerslichten. Verder lopen twee snelfietsroutes naar [[Beuningen (Gelderland)|Beuningen]] ([[Batavierenpad]]) en naar [[Wijchen (plaats)|Wijchen]] (Wijchen - Nijmegen).

== Geografie ==
=== Topografie ===
[[Bestand:2013-Nijmegen.jpg|thumb|Topografische kaart van de gemeente Nijmegen (2013).]]
[[Bestand:Nijmegen 5.80926E 51.82851N.jpg|thumb|Satellietfoto van Nijmegen en omgeving.]]

Nijmegen ligt 15&nbsp;km ten zuiden van [[Arnhem]], waarmee het de [[Groene Metropoolregio Arnhem-Nijmegen]] vormt. Een groot deel van de stad wordt in het noorden begrensd door de [[Waal (rivier)|Waal]], die bij [[Pannerden]] aftakt als zijrivier van de [[Rijn]]. Een klein deel van de gemeente, de [[Waalsprong]], ligt ten noorden van de Waal.

Nijmegen heeft een binnenhaven (opgedeeld in [[Noordkanaalhaven|Noord]]- en [[Oostkanaalhaven]]) aan het [[Maas-Waalkanaal]], dat bij het noordelijkste punt van de stad aftakt van de Waal.

== Bekende Nijmegenaren ==
{{Zie hoofdartikel|Lijst van Nijmegenaren}}

== Prijzen ==
Nijmegen won onderstaande prijzen:
* 2005 - Schoonste Stad van Nederland
* 2008 - Meest gevarieerd winkelgebied van Nederland
* 2011 - Waterfront Center Award 2011
* 2016 - Fietshoofdstad van Nederland
* 2016 - European Green Capital Award 2018<ref>[http://www2.nijmegen.nl/content/1720318/green_capital_award Green Capital Award]</ref>

De gemeente reikt zelf ook meerdere prijzen uit. Nijmegen kent sinds 2009 in gradatie de gemeentelijke onderscheidingen van:<ref>[http://decentrale.regelgeving.overheid.nl/cvdr/xhtmloutput/historie/Nijmegen/41976/41976_1.html Verordening tot regeling van de instelling en toekenning van gemeentelijke onderscheidingen]</ref>
* het Ereburgerschap
* de Erepenning (draaginsigne Gouden Waalbrugspeld)
* de Traianuspenning
* de Zilveren Waalbrugspeld
*Het Nijmeegs Kinderlintje

Daarvoor werden ook de De Nijmeegse Bliksem, de Bronzen Erepenning en de Gouden Waalbrugspeld uitgereikt.

De gemeente reikt tevens de culturele [[Karel de Grote-prijs]] en [[Alcuinusprijs|Cultuur Stimuleringsprijs Stad Nijmegen]] (voorheen Alcuinusprijs) uit en is participant in de [[Vrede van Nijmegen Penning]].

== Panorama ==
{{Panorama|Nijmegenskyline.jpg|1000px|Zicht op Nijmegen vanaf het Waalstrand (Lentereiland)}}
{{Panorama|Nijmegen panorama nacht klein.jpg|1000px|Zicht op Nijmegen bij nacht vanaf Lent op de Veerdam}}
{{Panorama|Nijmegen 8000px.jpg|1000px|Nachtfoto van Nijmegen genomen aan de kant van Lent}}

== Aangrenzende gemeenten ==
{{Tabel windroos
| NW= {{NL-vlag|Overbetuwe}}
| N=
| NO= {{NL-vlag|Lingewaard}}
| W={{NL-vlag|Beuningen}}
| O= {{NL-vlag|Berg en Dal}}
| ZW= {{NL-vlag|Wijchen}}
| Z= {{NL-vlag|Heumen}}
| ZO=
}}

== Literatuur ==
* Wim Janssen, ''Zuuk 't mar uut, Leven, Wonen en Werken in het Nijmeegs verleden'', Uitgeverij Weekblad De Brug, Nijmegen, 1981.
* Rene van Hoften, Franc Janssen, Wim Janssen, ''Huus toe, lillekerd, Liedjes en verhalen uit en over Nijmegen'', Uitgeverij Dwarsstap, Nijmegen, 1980. {{ISBN|90-6168-953-8}}. 
* Paul Begheyn, ''Nijmeegse Biografieën'', Uitgeverij Verloren, Hilversum, 2004. {{ISBN|90-6550-838-4}}
* [[Johannes Smetius]], ''Nijmegen, stad der Bataven'', SUN/Museum het Valkhof: Nijmegen, 1999. {{ISBN|90-6168-660-1}} (vertaling van zijn ''Oppidum Batavorum, seu Noviomagum'' uit 1644)
* Tijs Tummers, ''Architectuur in Nijmegen'', Uitgeverij Thoth, Bussum, 1994. {{ISBN|90-6868-102-8}}
* Roelof Koebrugge, ''[[Ach Lieve Tijd]]. Twintig eeuwen Nijmegen en de Nijmegenaren'', Uitgeverij Waanders, Zwolle (1986). {{ISBN|90-6630-076-0}}
* D. Verhoeven (red.) ''De Canon van Nijmegen'', Uitgeverij Vantilt, Nijmegen 2009 [http://www.huisvandenijmeegsegeschiedenis.nl/info/Canon_van_Nijmegen De Canon is ook digitaal beschikbaar, in meerdere talen]

== Zie ook ==
* [[Prostitutie in Nijmegen]]
*[[RN7 (omroep)]]
* [[Korps Koloniale Reserve]]
* [[Nijmegen van A tot Z]]
* [[De Nijmeegse Stadskrant]]

== Externe links ==
* [https://www.nijmegen.nl/ Officiële site van gemeente Nijmegen]
* [https://www.intonijmegen.com/ Officiële bezoekerswebsite Nijmegen]
* [http://www.noviomagus.nl/ Noviomagus.nl, website over de geschiedenis van Nijmegen]
* [http://www.gaypnt.demon.nl/straatnamen/index.html Stratenlijst gemeente Nijmegen]
* [https://dukenburg.nl Dukenburg.nl, wegwijzer voor Dukenburg]

{{Appendix}}
{{Zusterproject
| commons = 
| commonscat = Nijmegen
| wikiatlas = 
| wikispecies = 
| wiktionary = Nijmegen
| wikibooks = 
| wikisource = Categorie:Nijmegen
| wikiquote = 
| wikinews = 
| wikinewscat = Nijmegen
| wikivoyage = Nijmegen
}}
{{Authority control}}
{{Navigatie Hanze}}
{{Navigatie gemeente Nijmegen}}
{{Navigatie provincie Gelderland}}
{{Coor title dms|51|50|0|N|5|52|0|E|type:city_region:NL}}
{{Gesproken Wikipedia|Nl-Nijmegen-article.ogg|22291925}}

[[Categorie:Nijmegen| ]]
[[Categorie:Plaats in Gelderland]]
[[Categorie:Vrije rijksstad]]
[[Categorie:Beschermd stadsgezicht in Nederland]]