Noviomagus

Noviomagus (Keltisch "nieuw veld") is een verlatijnst Keltisch toponiem dat aan een aantal plaatsen met Romeinse oorsprong werd gegeven.

Noviomagus en Noviomagi in de oorspronkelijke bronnen

De naam komt meerdere keren voor op de Peutingerkaart (Tabula Peutingeriana), zowel in de vorm Noviomagus als in de vorm van Noviomagi. Uit andere bronnen, zoals contemporaire geschiedschrijvers en inscripties op grafstenen, kennen we aanduidingen als Batavorum en Treverorum om deze Noviomagi uit elkaar te halen. Hedendaagse bronnen onderscheiden zo Noviomagus Veromanduorum (voor Noyon in Frankrijk, niet op de Peutingerkaart), Ulpia Noviomagus Batavorum (voor Nijmegen in Nederland) en Noviomagus Treverorum (voor Neumagen-Dhron in Duitsland). Veromanduorum, Batavorum en Trevorum staat daarbij voor de naam van de stam die het gebied oorspronkelijk bewoonde, in dit geval respectievelijk de Viromandui, Batavi en Treveri.

Romeinse plaatsnamen met Noviomagus

Bekend zijn onder andere de volgende Latijnse plaatsnamen:

• Ulpia Noviomagus Batavorum, Nijmegen
• Noviomagus Cantiacorum, Crayford, Kent
• Noviomagus Lexoviorum, Lisieux, Calvados.
• Noviomagus Nemetum, Speyer.
• Noviomagus Regnorum, Chichester, West Sussex.
• Noviomagus Treverorum, Neumagen-Dhron (Duitsland)
• Noviomagus Veromanduorum, Noyon, Oise
• Noviomagus, Novion-Porcien, Ardennes
• Waarschijnlijk is de vrij veel voorkomende Franse plaatsnaam Nouvion ook van Noviomagus afgeleid.

Personen genaamd Noviomagus

• Gerardus Geldenhouwer Noviomagus, Gerard Geldenhouwer, genaamd Noviomagus (Nijmegen 1482 - Marburg 1542) humanist, historicus en theoloog, bevriend met Coenraad Peutinger, auteur van Lucubratiuncula de Batavorum insula en Historia Batavorum waarin hij (als eerste) poneert dat het eiland der Bataven niet is beperkt tot Holland maar zich uitstrekt tot voorbij Nijmegen.
• Johannes Bronchorstius Noviomagus, Jan van Bronckhorst, bijgenaamd Noviomagus (Nijmegen 1494 - Keulen 1570), wiskundige en rector van de Latijnse school te Deventer ca. 1546 en van 1565- 1569.
• Daniel Santbechus Noviomagus, Daniel Santbech, incidenteel aangeduid met Noviomagus, 16e-eeuwse wiskundige en astronoom.

Kunstwerk

• Noviomagus (Godenpijler), zonnewijzer in Nijmegen

Zie ook

• Lijst van Latijnse plaatsnamen

Bronnen, noten en/of referenties

---

• Tabula Peutingeriana-Index
• Bibliotheca Augustana: fragment Peutingerkaart met vermelding 'Noviomagi' (1X) en 'Noviomagus' (2X)
• Van den Broeke, Vindplaatsen in Vogelvlucht, Bureau Archeologie, Nijmegen, 2002
• Kosters, Peterse en Swinkels, Romeins Nijmegen Boven het Maaiveld, Nijmegen, 2002 ISBN 90-6829-074-6
• P. Lami, l' Histoire de la Picardië, 1825 (herdruk 1998, Les éditions du Bastien)
• Abel Lefranc, Histoire de la ville de Noyon et de ses institutions jusqu'a la fin du XIIIième siècle, Parijs, 1887
• François-Xavier Masson, Annales Ardennaises
• Ernest Nègre, Toponymie générale de la France