Oudcyrillisch alfabet

Het oorspronkelijke cyrillische alfabet werd in de 10e eeuw ontwikkeld in het Eerste Bulgaarse Rijk voor het schrijven van religieuze teksten in het Kerkslavisch.

Het alfabet volgt de fonologische basis van het door Cyrillus en Methodius ontwikkelde glagolitische schrift, waarmee bijna een een-op-een-relatie bestaat. De lettertekens zijn afkomstig uit het Griekse alfabet; voor klanken die in het Grieks niet voorkomen werden aangepaste vormen van glagolitische en Hebreeuwse letters ingevoerd.

In de loop der eeuwen werd het cyrillische alfabet aangepast aan de veranderingen die de Slavische talen ondergingen. De vorm van de letters werd gemoderniseerd en voor diverse talen werden op de eigen situatie toegesneden varianten ontwikkeld.

Alfabet[bewerken | brontekst bewerken]

Afbeelding	Unicode	Naam (cyrillisch)	Naam (transliteratie)	Transliteratie	IPA	Getalswaarde
	А а	АЗЪ	azъ	a	[a]^?	1
	Б б	БѸКЫ	buky	b	[b]^?
	В в	ВѢДѢ	vědě	v	[ʋ]^?	2
	Г г	ГЛАГОЛЬ	glagolь	g	[g]^?	3
	Д д	ДОБРО	dobro	d	[d]^?	4
	Є є	ѤСТЪ	jestъ	e	[ɛ]^?	5
	Ж ж	ЖИВѢТЄ	živěte	ž	[ʒ]^?
	Ѕ ѕ	ЅѢЛО	dzělo	dz	[ʣ]^?, [z]^?	6
^[1]	З з	ЗЄМЛІА	zemlja	z	[z]^?	7
	И и	ИЖЄ, ИКЪ	iže, ikъ	i	[i]^?	8
	І і	ИЖЄ, ИКЪ	iže, ikъ	i	[i]^?	10
^[2]	Ћ ћ	ЋЄРВЬ	ģervь	ģ	[ʥ]^?
	К к	КАКО	kako	k	[k]^?	20
	Л л	ЛЮДЬѤ	ljudьje	l	[l]^?	30
	М м	МЫСЛѢТЄ	myslěte	m	[m]^?	40
	Н н	НАШЬ	našь	n	[n]^?	50
	О о	ОНЪ	onъ	o	[o]^?	70
	П п	ПОКОИ	pokoi	p	[p]^?	80
	Р р	РЬЦИ	rьci	r	[r]^?	100
	С с	СЛОВО	slovo	s	[s]^?	200
	Т т	ТВРЪДО	tvrъdo	t	[t]^?	300
^[3]	Ѹ ѹ	ѸКЪ	ukъ	u	[u]^?	400
	Ф ф	ФРЪТЪ	frъtъ	f	[f]^?	500
	Х х	ХѢРЪ	xěrъ	x, ch	[x]^?	600
^[4]	Ѡ ѡ	ѠТЪ	otъ	o, ω	[o]^?	800
	Ц ц	ЦИ	ci	c	[ʦ]^?	900
	Ч ч	ЧРЬВЬ	črьvь	č	[ʧ]^?	90
	Ш ш	ША	ša	š	[ʃ]^?
	Щ щ	ШТА	šta	št	[ʃt]^?
	Ъ ъ	ѤРЪ	jerъ	ъ, ǔ	[ʌ]^?
	Ы ы	ѤРЫ	jery	y	[ɨ]^?
	Ь ь	ѤРЬ	jerь	ь, ǐ	[ɪ]^?
	Ѣ ѣ	ѢТЬ, ІАТЬ	jětь, jatь	ě	[æ]^?, [(j)ɛ]^?, [jɑ]^?
	Ю ю	Ю	ju	ju	[ju]^?
	ІА ɪɑ	ІА	ja	ja	[jɑ]^?
	Ѥ ѥ	Ѥ	je	je	[jɛ]^?
^[5]	Ѧ ѧ	ѦСЪ	ęsъ	ę	[ɛ̃]^?	900
^[6]	Ѫ ѫ	ѪСЪ	ǫsъ	ǫ	[ɔ̃]^?
^[7]	Ѩ ѩ	ѨСЪ	jęsъ	ję	[jɛ]^?
^[8]	Ѭ ѭ	ѬСЪ	jǫsъ	jǫ	[jɔ̃]^?
	Ѯ ѯ	КСИ	ksi	ks	[ks]^?	60
	Ѱ ѱ	ПСИ	psi	ps	[ps]^?	700
	Ѳ ѳ	ФИТА	fita	θ, th, f	[f]^?	9
	Ѵ ѵ	ИЖИЦА	ižica	υ, i	[ʏ]^?, [i]^?	400

Niet in de tabel opgenomen is de letter Qoppa (), die geen eigen klankwaarde had en werd gebruikt om het getal 90 weer te geven. Deze functie werd echter al snel overgenomen door de qua vorm gelijkende Ч.

Noten[bewerken | brontekst bewerken]

↑ De eerste vorm ontwikkelde zich tot de tweede.
↑ De klank die deze letter vertegenwoordigt kwam enkel voor in leenwoorden. In het cyrillische alfabet wordt de ǵerv, in tegenstelling tot het glagolitisch, niet gebruikt; de functie van de letter is beperkt tot cyrillische transcripties van glagolitische teksten. De spellingshervorming van Vuk Karadžić herintroduceerde de ћ in het Servische alfabet.
↑ De oorspronkelijk naar Grieks voorbeeld uit twee elementen bestaande letter ontwikkelde zich tot de tweede vorm, een verticale ligatuur.
↑ Naast de twee getoonde vormen bestond er ook een versierde vorm () en een ligatuur met de т (); de laatste werd gebruikt om het voorzetsel en prefix отъ te schrijven.
↑ In het Russisch wordt deze letter малый юс (malyj joes, "kleine joes") genoemd.
↑ In het Russisch wordt deze letter большой юс (bolsjoj joes, "grote joes") genoemd.
↑ In het Russisch wordt deze letter йотированный малый юс (jotirovannyj malyj joes "gejoteerde kleine joes") genoemd.
↑ In het Russisch wordt deze letter йотированный большой юс (jotirovannyj bolsjoj joes, "gejoteerde grote joes") genoemd.

Getalswaarde[bewerken | brontekst bewerken]

Zie Cyrillische cijfers voor het hoofdartikel over dit onderwerp.

De uit het Grieks overgenomen letters werden ook gebruikt als cijfers, oplopend volgens de volgorde van het Griekse alfabet. Niet in het Grieks voorkomende of niet op het Grieks gebaseerde letters hadden geen getalswaarde. Boven een letter of een serie letters werd een titlo geplaatst om aan te geven dat het om een getal ging.

Zie ook[bewerken | brontekst bewerken]

Literatuur[bewerken | brontekst bewerken]

Ivan G. Iliev. Short History of the Cyrillic Alphabet. Plovdiv. 2012/Иван Г. Илиев. Кратка история на кирилската азбука. Пловдив. 2012. Short History of the Cyrillic Alphabet
A. Leskien, "Handbuch der altbulgarischen Sprache", 10e druk, Carl Winter, Heidelberg, 1990 (ISBN 3-533-00615-8).
Alexander M. Schenker, "The Dawn of Slavic: An Introduction to Slavic Philology", Yale University Press, New Haven, 1995 (ISBN 0-300-05846-2).

Mediabestanden die bij dit onderwerp horen, zijn te vinden op de pagina Early Cyrillic op Wikimedia Commons.

[1] De eerste vorm ontwikkelde zich tot de tweede.

[2] De klank die deze letter vertegenwoordigt kwam enkel voor in leenwoorden. In het cyrillische alfabet wordt de ǵerv, in tegenstelling tot het glagolitisch, niet gebruikt; de functie van de letter is beperkt tot cyrillische transcripties van glagolitische teksten. De spellingshervorming van Vuk Karadžić herintroduceerde de ћ in het Servische alfabet.

[3] De oorspronkelijk naar Grieks voorbeeld uit twee elementen bestaande letter ontwikkelde zich tot de tweede vorm, een verticale ligatuur.

[4] Naast de twee getoonde vormen bestond er ook een versierde vorm () en een ligatuur met de т (); de laatste werd gebruikt om het voorzetsel en prefix отъ te schrijven.

[5] In het Russisch wordt deze letter малый юс (malyj joes, "kleine joes") genoemd.

[6] In het Russisch wordt deze letter большой юс (bolsjoj joes, "grote joes") genoemd.

[7] In het Russisch wordt deze letter йотированный малый юс (jotirovannyj malyj joes "gejoteerde kleine joes") genoemd.

[8] In het Russisch wordt deze letter йотированный большой юс (jotirovannyj bolsjoj joes, "gejoteerde grote joes") genoemd.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]