Sedes sapientiae
De Sedes sapientiae (Latijn voor Zetel der wijsheid) is een wijze waarop Maria, de moeder van Jezus, in de beeldende kunst wordt voorgesteld.
Zetel der wijsheid is een van de omschrijvingen van de Maria in een litanie van de heilige Maagd Maria (Litanie van Loreto). In de beeldende kunst verwijst de titel naar afbeeldingen waarbij Maria, gezeten op een troon, het kind Jezus op haar schoot vasthoudt en daarbij vaak een scepter in haar rechterhand heeft. Het Christuskind heeft soms in zijn hand een wereldbol (als symbool van Gods heerschappij over de schepping) of een open boek (als teken van zijn leraarsambt).
De Sedes sapientiae-voorstelling is van oorsprong Byzantijns en werd vanaf de 11e eeuw ook populair in de westerse kerk. Afbeeldingen van Maria als Zetel der Wijsheid kwamen het eerst voor in de Oosterse religieuze kunst (vanaf de 7e eeuw); in het Westen komt de afbeelding eerst in miniaturen voor (9e/10e eeuw), daarna ook als sculptuur (11e/12e eeuw). In Italië spreekt men ook van maesta. Als een van de bekendste latere voorbeelden binnen deze vormtypologie geldt de 14e-eeuwse Maestà van Duccio di Buoninsegna.
Mariabeelden van het Sedes sapientiae-type vindt men in België onder meer in de Sint-Bavo kerk van Erpe-Mere (ca.1230), in de Sint-Leonarduskerk van Zoutleeuw, Sint-Maternusbasiliek van Walcourt (10e/11e eeuw), in de Onze-Lieve-Vrouwekerk van Alsemberg (ca. 1200), in de Sint-Jan-de-Doperkerk te Luik (ca. 1235) en in de Sint-Martinusbasiliek te Halle (midden 13e eeuw), in het M - Museum Leuven, in het Gruuthusemuseum te Brugge en verder in de Koninklijke Musea voor Kunst en Geschiedenis in Brussel, het Grand Curtius in Luik en in de Sint-Hubertus en Vincentiuskerk in Zolder (ca. 1225). In Nederland bevinden zich Sedes sapientiae onder andere in de abdijkerk van Rolduc (13e eeuw), in de Sint-Servaasbasiliek te Maastricht (ca. 1285), in de Onze-Lieve-Vrouwekapel in Sint-Odiliënberg (13e eeuw), in het Museum Catharijneconvent te Utrecht en in het Bonnefantenmuseum te Maastricht (eind 13e eeuw).
Een afbeelding van de Sedes Sapientiae is sinds 1909 ook opgenomen in het zegel van de Katholieke Universiteit Leuven; de afbeelding stelt het 15e-eeuws Leuvense Sedes Sapientiae-beeld uit de Sint-Pieterskerk van Leuven voor, met daaronder het jaartal 1425, het jaar waarin de universiteit werd gesticht; het geheel omringd met de tekst Universitas catholica Lovaniensis. Sedes sapientiae.
