Paranoia

Paranoia (uit het Grieks, para = naast, nous = verstand) of achtervolgingswaan is een overmatige achterdocht.

In pathologische vorm uit paranoia zich in het gevoel dat men in de gaten gehouden, achtervolgd of bedreigd wordt, zonder dat zoiets daadwerkelijk gebeurt. Ook is er vaak sprake van complottheorieën. Iemand die aan paranoia lijdt, noemt men paranoïde. Een dergelijke waan kan bijvoorbeeld de inhoud hebben dat men wordt gevolgd, dat mensen 's nachts in het huis inbreken en rondlopen, dat er giftige gassen in het huis worden gepompt door kwaadwillende buren, dat elektronische apparaten in huis informatie naar de overheid doorzenden of dat de politie voor de deur de wacht houdt. Er bestaat over het algemeen geen ziekte-inzicht. Hierdoor zien mensen met paranoia zelf meestal geen heil in behandeling, zelfs als ze voor hun omgeving evident geestesziek zijn.

In de psychiatrie werd de term paranoia voor het eerst gebruikt door de Duitse psychiater Emil Kraepelin. Hij bedoelde hiermee een psychische aandoening waarvan een waan het enige of belangrijkste kenmerk is. Deze visie is nu grotendeels achterhaald en de term wordt nu in het algemeen gebruikt om een zelfgerichte waan aan te geven of in engere zin een achtervolgingswaan. Het woord heeft in de loop der tijd verschillende betekenissen gehad en ook nu nog bestaan er in de psychiatrie verschillende visies op.

Een klassiek geval van paranoia in de geschiedenis van de psychiatrie is het geval Daniel Paul Schreber (1842-1911), een Duitse rechter die na zijn ontslag uit het krankzinnigengesticht waarin hij was opgenomen eerst zelf een autobiografisch werk schreef over zijn aandoening en daarna toch weer daarin terugviel. Over dit geval is ook gepubliceerd door Sigmund Freud .

Paranoia is vaak (al dan niet in lichtere vorm) een onderdeel van psychotische aandoeningen, met name schizofrenie of een waanstoornis, maar kan ook voorkomen bij niet-psychotische aandoeningen, zoals de paranoïde persoonlijkheidsstoornis.

De aandoening kan ook het gevolg zijn van somatische of neurologische ziekten, bijvoorbeeld de ziekte van Alzheimer.

Voetnoten: