Oorlog en vrede (boek)

Oorlog en vrede is een boek van de Russische schrijver Leo Tolstoj en handelt over de oorlogen tussen Rusland en Frankrijk onder Napoleon (1805 - 1814).

Historische achtergrond

Toen Lev Tolstoj aan Oorlog en Vrede begon, was hij van plan een boek te schrijven over de oorzaken van de Dekabristenopstand tegen tsaar Nicolaas I in 1825. Tijdens zijn studie hiernaar kwam hij steeds verder terug in de tijd, totdat hij zelfs de oorzaken van de Franse inval in Rusland meende te moeten beschrijven. Uiteindelijk is Tolstoj niet geslaagd in zijn oorspronkelijke opzet. Alleen in een epiloog wordt duidelijk dat de zoon van graaf Andrej Bolkonski tot de groep Dekabristen gaat behoren. In het boek beschrijft Tolstoj uitgebreid de veldslagen van de Grande Armée, waarvan uiteindelijk slechts maar een procent terugkeerde in Frankrijk.

Synopsis

Het verhaal draait om de adellijke families Bezoechov, Bolkonski en Rostov en beschrijft het leven van deze families tegen de achtergrond van de oorlogen tegen Frankrijk, eerst onder aanvoering van tsaar Alexander I, later onder aanvoering van de briljante maarschalk Michail Koetoezov en zijn generaals Michail Barclay de Tolly en Pjotr Bagration. Het verhaal wisselt de feesten bij de adellijke families af met accurate beschrijvingen van de veldslagen.

Graaf Andrej Bolkonski dient in het leger als officier. Als bij de geboorte van zijn zoon zijn vrouw komt te overlijden, kan hij het niet opbrengen om bij zijn familie te blijven. Hij neemt deel in diverse grote veldslagen, waarbij hij de dood meermalen in de ogen ziet.

Pierre Bezoechov is een feestbeest en de neef van een schatrijke graaf, die op sterven ligt. Hij trouwt met de intrigante Helena Koeragina. Als de graaf inderdaad komt te overlijden, komt Pierre tot bezinning. Later zal hij deel uitmaken van de vrijmetselaars. Als hij na het aanschouwen van de slag bij Borodino te voet terugkeert naar Moskou wordt hij gevangen genomen door de Fransen.

Natasja Rostova is een jong meisje uit een verarmd geslacht van Russische landadel. Haar vader hoopt door haar uit te huwelijken aan Andrej Bolkonski met de bruidsschat de familiebezittingen te kunnen behouden. Natasjha wordt verliefd op Bolkonski en verlooft zich met hem. Ze wordt echter verleid en beëindigt de verloving met Bolkonski.In een veldslag raakt Andrej dodelijk gewond. Bij de vlucht voor de Fransen uit Moskou neemt de familie Rostow Andrej als gewonde mee. Natasja verzorgt Andrej en hun relatie herstelt zich. Een huwelijk kan niet meer plaatsvinden, want Bolkonski sterft aan zijn verwondingen. Natasja wordt daarna verliefd op Pierre Bezoechov, die inmiddels door de Russen bevrijd is. Pierre's vrouw Helena is in het oorlogsgeweld gesneuveld, en Natasja en Pierre trouwen niet veel later.

Bedoeling van Tolstoj met het boek

Tolstoj heeft met zijn boek Oorlog en Vrede niet een roman in de gebruikelijke betekenis van het woord willen schrijven. Evenmin heeft hij een geschiedenisboek willen schrijven. Dit blijkt uit zijn persoonlijke nawoord in het boek. De roman Oorlog en Vrede vertoont niettemin veel elementen van de beide genoemde genres. Hoewel de in de roman figurerende karakters en hun belevenissen grotendeels fictief zijn, zijn de beschrijvingen van de veldslagen en van de politieke situatie zo nauwkeurig mogelijk weergegeven, zij het dat Tolstoj ons die beschrijft in zijn persoonlijke visie. Met name voor en na de grote veldslagen vinden we uitgebreide analyses, die het verhaal nogal vaak ophouden en onderbreken. Toch is het belangrijk om ook van deze beschouwingen kennis te nemen, en ze niet over te slaan. We zouden dan namelijk een van de belangrijkste drijfveren van Tolstoj om het boek te schrijven missen. Naar de overtuiging van Tolstoj zijn de belangrijke gebeurtenissen in de wereldgeschiedenis en uit ons persoonlijke leven voorbestemd en onveranderlijk. In geen van zijn werken komt dit duidelijker naar voren dan in Oorlog en Vrede. Waarom veroverde Napoleon bijna heel Europa ne vond daarbij betrekkelijk weinig tegenstand? Waarom trok Napoleon daarna, zonder duidelijke militaire reden, zijn troepen weer plotseling terug uit Rusland? Over zijn antwoorden op deze en andere vragen - waarover door historici doorgaans anders gedacht werd dan door Tolstoj - legt Tolstoj in zijn meesterwerk Oorlog en Vrede verantwoording af. Hij heeft dan ook niet voor niets vijf jaar onafgebroken aan het boek gewerkt (zie weer zijn nawoord). En wanneer we het verhaal goed tot ons door laten dringen, zijn de belangrijkste gebeurtenissen uit de levens van de hoofdfiguren ook zo gegaan als ze gegaan zijn, omdat in de filosofie van Tolstoj er geen ander bevredigend verloop denkbaar was. Met name het leven ven Pierre vertoont een duidelijke lijn. Andere wendingen in zijn leven zouden het boek onbevredigend voor de auteur gemaakt hebben.

Invloed

De roman Oorlog en Vrede heeft een grote invloed op de Russische literatuur. Vooral de figuur van Natasja Rostova wordt beschouwd als één van de sterke Russische vrouwen in de literatuur, samen met Tatjana uit Jevgeni Onegin van Aleksandr Poesjkin.

Trivia

De roman is meerdere keren verfilmd. De meest belangwekkende zijn de Hollywoodversie uit 1956 met Audrey Hepburn als Natasja, en de versie uit 1968 van Sovjetregisseur Sergej Bondartsjoek. In 1972 is het boek bewerkt tot een indrukwekkende TV serie door de BBC. In die versie - die 15 uur duurt - wordt de rol van Pierre Bezoechov gespeeld door de Britse acteur Antony Hopkins.