Rieten dak

Boerderij uit 1872 met nieuw rietdak

Rieten dak met mos

Rietvorsten met gaas over nok

Het dekken met dakdekkersriet

Het rietdekken van de Concordiamolen

Rietdekkers in de Kop van Overijssel

Een rieten dak wordt gemaakt van eenjarig riet. Meerjarig riet is hiervoor niet geschikt. Riet wordt al eeuwenlang als dakbedekking gebruikt vooral bij steile daken van 45 graden of meer. Vroeger was het naast stro en heideplaggen de goedkoopste dakbedekking, tegenwoordig wordt het vooral toegepast bij huizen in het hogere marktsegment. Na zo'n dertig tot veertig jaar is vervanging van versleten rieten dakbedekking noodzakelijk. Daken kunnen ook gedeeltelijk uit riet en gedeeltelijk uit dakpannen zijn opgebouwd.

Dakdekken

Het dekken van rieten of strooien daken is veelal een gespecialiseerd zelfstandig beroep. De huidige riet- en strodekkers doen niets anders, maar vroeger waren zij naast rietsnijder en rietbinder ook nog riethandelaar en in de herfst of winter ook wel klompenmaker of deden ze slagerswerkzaamheden omdat er niet het gehele jaar werk was.

Voor houvast bij het werken op een rieten dak maakt de rietdekker gebruik van rietdekstoelen en dwarsbomen. De rietdekstoel heeft pinnen waardoor deze vast op het riet ligt. De steunbomen worden tijdelijk vastgezet met ijzeren pinnen.

De ondergrond

Het riet wordt ondersteund door een dakconstructie bestaande uit spanten, waarover gordingen of flieringen zijn aangebracht. Hierop worden sparren (rondhout) of sporen (rechthoekig) bevestigd, deze lopen van nok tot het ondereinde van het dakvlak, hierover worden horizontaal de rietlatten aangebracht, met een onderlinge afstand van ongeveer 28 centimeter, waarop ten slotte het riet wordt aangebracht. Voor het vastmaken aan de rietlatten wordt een grote kromme naald, een twijgijzer gebruikt, waarmee het twijg of ijzerdraad "om de rietlat" gestoken kan worden. In plaats van een twijgijzer, Gelderse methode gebruikt men ook wel in combinatie een Goot en Naald. Het binddraad kan ook geschroefd worden "in de rietlat": dus hoewel geschroefd toch een traditioneel of open dak. Het riet op het dak wordt vervolgens met een klopper of drijfbord netjes gelijk gemaakt. De nok van het dak wordt al eeuwenlang bedekt met grote boogvormige nok- of vorstpannen z.g. rietvorsten die al of niet met kneedbare dakmortel en/of met een kalkrijke basterdmortel specie worden vastgezet. Er zijn drie fabricaten van keramische nokvorsten speciaal voor rieten daken, kortweg rietvorsten genoemd: Bourgondische, Friese en Rijnlandse rietvorsten, alle met min of meer dezelfde afmetingen 660x235x210 mm. Het meest bekend zijn die in de traditionele kleuren natuurrood gestookt en blauwig duifgrijs gesmoord. De nok van een rieten dak is kwetsbaar en daarom wordt die behalve in riet en rietvorsten ook wel uitgevoerd in heideplaggen, zink of koper. In Normandië komt een fraaie bloemenvorst voor: een bed van klei (vermengd met strohaksel) beplant met bloemen als iris, vetplanten, daklook en dergelijke waarvan de wortels zich vastzetten in de klei en in het riet.

Schroefdak

Het schroefdak is een moderne variant die vooral na 1995 in zwang kwam. Tussen de daksporen en het dekriet wordt een brandwerende plaat aangebracht. Bij brand grijpt het vuur daardoor minder snel om zich heen. Zo'n 'gesloten' dak isoleert beter, maar zal doordat het riet minder goed geventileerd wordt minder lang meegaan dan een op traditionele wijze gedekt dak. Als het riet onvoldoende droogwaait kan het door damptransport van "binnen naar buiten" door en door nat worden en bestaat het gevaar van verrotting en kapotvriezen. Goede ventilatie is bij het gesloten systeem daarom van groot belang. Waar mogelijk wordt een combinatie van beide systemen aangebracht, dat wil zeggen dat tussen beplating en riet een ventilerende spouw komt.

Molens

Bij het rietdekken van een molen wordt geen gebruik gemaakt van ijzerdraad of koperdraad maar van touw, omdat het riet op een vrijwel verticaal oppervlak vanonder ijzerdraad of koperdraad wegschuift. Ook wordt het riet extra dicht op elkaar gelegd.

Eigenschappen

Riet weegt circa 130 kilogram per kubieke meter, zodat een rieten dak van 30 cm dikte ongeveer 39 kg per m² weegt. Hierdoor is het veel lichter dan dakpannen, en vormt het minder een belasting voor de dakconstructie. De warmtegeleidingscoëfficiënt is 0,20 W/mK. Door deze lage waarde is riet een goede warmte-isolator. Het houdt in de winter warmte goed vast, en in de zomer houdt het warmte juist buiten.

Het rieten dak moet om geen water door te laten voldoende afschot hebben en de rietbedekking dient 28 tot 30 cm dik te zijn. Het dak moet minimaal een hoek van 30 graden hebben bij een maximale lengte van ongeveer 2,5 meter. Een iets vlakkere helling wordt op dakkapellen toegepast.

Om te voorkomen dat vogels het riet langs de nok lostrekken wordt daar soms een strook fijnmazig kopergaas of gegalvaniseerd dan wel geplastificeerd kuikengaas over het riet heen gespannen.

Levensduur

Niet alle riet is even geschikt. Het kwalitatief goede riet, dakdekkersriet, is droog, niet verspocht en heeft een stengeldiameter van 5 tot 8 mm. Bij deze variatie in dikten 'ademt' het meer en slaat het minder gauw dicht. Uit de Kop van Overijssel komt veel dakriet. Kalenberger riet wordt wel toegepast op molenkappen. Daarnaast komt er riet uit Friesland (de Makkumerwaard), Noord-Holland, Stellendam, de Nieuwkoopse plassen en de uiterwaarden van de grote rivieren. Ook uit de Camargue, Hongarije, Oostenrijk, Roemenië, Turkije en Polen haalt men riet. Vanuit China wordt sinds 2005 in zeecontainers gesorteerd dakriet geïmporteerd. Van het in Nederland gebruikte riet is 35% uit eigen land afkomstig. Een goed dak gaat gemiddeld 25 jaar mee, maar daken van 40 jaar oud komen voor. Met betrekking tot levensduur van een rieten dak is de kwaliteit van het gebruikte dekriet belangrijk, maar ook van de hellingshoek en de lengte van het rieten dak, bij 25 graden dit tot 15 jaar, bij 30 graden 10-20 jaar, bij 45 graden 25-45 jaar en bij 50 graden 35 jaar en langer.

Na verloop van tijd verweert het bovenste riet en soms komen er algen op. Worden deze algen niet bestreden dan gaat er ook mos op groeien, dat handmatig moet worden verwijderd. Hierna moet het riet weer worden aangeklopt. Wordt het mos niet verwijderd dan heeft dit een sterk negatieve invloed op de levensduur van het dak. Schaduw en hoge bomen in de buurt bevorderen de groei van mos en algen. Ook kan houtrook, dat bij onvolledige verbranding veel stikstof kan bevatten, zorgen voor een slijmerige algenlaag waardoor het riet kan inrotten.

Brandgevaar

Brandverzekering voor panden met een 'open' of traditioneel rieten dak kost meer dan bij een hard dak. Bij rieten daken gedekt volgens het nieuwe 'gesloten' daksysteem met steenwolplaten al of niet met spouw is de premie vergelijkbaar met een pannendak.

Een rieten dak wordt soms voorzien van bliksemafleiders, ook zijn er installaties verkrijgbaar die bij brand het dak van buitenaf nathouden.

Kunstriet

Er is ook kunststofriet of kunstriet op de markt dat gemaakt is van kunststof. Dit verweert minder doordat het niet uit organisch materiaal bestaat en er geen rottingsproces plaats zal vinden. Hierdoor komt ook mosgroei minder voor. Onder invloed van onder andere UV-straling uit het zonlicht zal op lange termijn uiteindelijk ook kunstriet aan verwering onderhevig zijn.

blablablablablablbalba

Kunstriet kan op zowel op steile als op meer vlakke daken worden toegepast.

• 
  Rietdekkersdakstoel
• 
  Rietdekkersdakstoelen
• 
  Rietklopper of drijfbord
• 
  IJzers om riet bij het dekken vast te zetten
• 
  Gesorteerd en gebundeld dakdekkersriet
• 
  Rietsnijder

Externe link

• Stichting "Het Traditionele Rietendak"
• Website vakfederatie rietdekkers

Rietdekker Drenthe / Groningen

Mediabestanden

Zie de categorie Thatched roofs van Wikimedia Commons voor mediabestanden over dit onderwerp.