Zinloos geweld
Zinloos geweld is een geweldmisdrijf dat gekenmerkt wordt door willekeur, een spontane vorm van fysiek geweld of dreiging waarbij het opzettelijk verwonden of doden van iemand centraal staat, excessief geweld. Het geweld kenmerkt zich door zijn incidentele aard, en ook door de willekeurige wijze waarop de dader het slachtoffer kiest.[1]
In de dagelijkse praktijk worden echter lang niet alle geweldsincidenten die in deze definitie passen zinloos geweld genoemd. Bovendien zijn er ook gevallen van zinloos geweld bekend die niet geheel beantwoorden aan deze omschrijving. Zinloos geweld is geen categorie in het Nederlandse strafrecht, maar een fenomeen dat maatschappelijke verontrusting en verontwaardiging oproept.
Introductie van het begrip
Het begrip zinloos geweld werd in zijn huidige betekenis in 1997 geïntroduceerd door Kees Bangma, districtschef van het politiekorps Midden-Friesland. Voor die tijd werd zo nu en dan over grootschalig oorlogsgeweld gesproken als zinloos, maar de term had niet de morele lading die het nu heeft. Bangma schreef een ingezonden brief in de Leeuwarder Courant naar aanleiding van de dood van Meindert Tjoelker op 13 september 1997 in het uitgaanscentrum van Leeuwarden. Hij deed daarin een oproep om op de daarna volgende vrijdag om elf uur 's avonds een minuut stilte in acht te nemen om iedereen duidelijk te maken dat de Friese samenleving niet gedachteloos het oprukkende zinloze geweld aanvaardt.[2] De reacties op het initiatief waren massaal en voor het eind van de week was het begrip zinloos geweld gemeengoed geworden.
Er volgde een ware mediahype waarin niet alleen veel aandacht was voor het incident waarbij Tjoelker om het leven kwam en de nasleep daarvan (herdenking, begrafenis, het strafproces), maar ook voor de maatschappelijke reacties die de oproep van Bangma tot gevolg had. Bovendien werd wekenlang in de kranten melding gedaan van soortgelijke voorvallen. Rapportages van nieuwe en oude voorvallen (Joes Kloppenburg bijvoorbeeld) vulden de kolommen, waardoor onder de Nederlandse bevolking het idee ontstond dat het geweld in Nederland de pan uit rees en dat er iets moest worden ondernomen om de geweldsspiraal te doorbreken.
Sociale beweging
Naar aanleiding van de maatschappelijke verontrusting werd een groot aantal organisaties opgericht die zich bezighouden met het bestrijden van zinloos geweld. De meeste initiatiefnemers zijn nabestaanden van een zinloos geweld-slachtoffer. Voorbeelden zijn de Landelijke Stichting Tegen Zinloos Geweld, initiatief van Bart Wisbrun die naar aanleiding van het overlijden van Meindert Tjoelker het lieveheersbeestje als beeldmerk en signaal tegen agressie en zinloos geweld koos, Kappen Nou!, Stichting Meld Geweld en Nederland Tegen Geweld. In september 2000 gingen 19 van dit soort organisaties samenwerken in de Landelijke Organisatie voor Veiligheid en Respect (LOVR). Samen en ieder voor zich proberen deze stichtingen en werkgroepen een bijdrage te leveren aan het terugdringen van zinloos geweld. Ook in België bestaat een organisatie tegen zinloos geweld. De vzw Zinloos Geweld heeft als ambassadrice Gella Vandecaveye. Het logo van de organisatie is een vlinder, met als motto: Laat de vlinder overal rondfladderen, hij doet geen vlieg kwaad.
De maatschappelijke reacties, en dan met name de stille tochten, doen denken aan de Witte Marsen in België. In Frankrijk is sinds 2005 het aantal geregistreerde gevallen van zinloos geweld aanzienlijk toegenomen. Daar wordt het aangeduid met de term la violence gratuite. Tot slot lijkt er een overeenkomst te bestaan tussen het Nederlandse zinloze geweld en het Amerikaanse verschijnsel random violence (willekeurig geweld).
Slachtoffers
Het onderscheid tussen slachtoffers van zinloos geweld en sommige andere slachtoffers van geweldsmisdrijven is niet eenduidig te bepalen en lijkt soms tamelijk willekeurig. Het blijkt dat een geweldsincident veel kans heeft om als zinloos geweld bekend te worden bij een groot publiek als dit direct na het voorvallen als zodanig wordt benoemd, het liefst door een autoriteitsfiguur (zoals een politiewoordvoerder), en er geen reden is om het delict als een ander type misdaad te betitelen (roofmoord, racistische moord, lustmoord, kindermoord, uit de hand gelopen verkeersruzie etc.). Het organiseren van een stille tocht blijkt geen reden voor het opnemen van het slachtoffer in de lijst van beroemde gevallen van zinloos geweld.
Bekende slachtoffers van zinloos geweld, die tot een soort iconen in de sociale beweging tegen dit soort geweldpleging zijn geworden, zijn Meindert Tjoelker (1997), Marianne Roza met Froukje Schuitmaker (1999), Daniël van Cotthem (2000), René Steegmans (2002) en Richard Nieuwenhuizen (2012). Met terugwerkende kracht zijn ook de namen Joes Kloppenburg (1996) en Kerwin Duinmeijer (1983) aan het collectieve geheugen toegevoegd. In België zijn vooral de moord op Joe Van Holsbeeck, de moordpartij van Hans Van Themsche op Luna Drowart en Oulematou Niangadou en het voorval op de bus waarbij een 54-jarige Antwerpenaar omkwam bekend bij het grote publiek. Deze drie laatste feiten vonden plaats in 2006, en gaven voer aan de perceptie dat zinloos geweld de laatste jaren toeneemt.
Van sommige van deze moorden wordt echter aangenomen dat er wel degelijk een motief aanwezig was. Zo kan de moord op Joe Van Holsbeeck (de mp3-moord) als roofmoord worden bestempeld. Zowel de moord op Kerwin Duinmeijer als de moordpartij van Hans Van Themsche[3] worden soms in een racistische context geplaatst.[4]
Zie ook
Externe links
- P. Vasterman (2004): Mediahype, Aksant
- ↑ (1999): 'Zinloos geweld' Ministerie van Justitie, WODC
- ↑ Leeuwarder Courant, 16 september 1997
- ↑ 'Van Themsche is een racistische moordenaar', De Standaard, 10 oktober 2007
- ↑ Soms wordt de aanleiding (Van Themsche stond op het punt van school gestuurd te worden) van de Van Themsche-moorden verward met het motief, dat volgens zijn eigen zeggen wel degelijk racistisch was