Kelenken

Kelenken Status: Uitgestorven, als fossiel bekend
Bestand:Kelenken artists impression.jpg
artistieke interpretatie, de kam en kleuren zijn speculatie door de artiest
Taxonomische indeling
Rijk: Animalia (Dieren) Stam: Chordata (Chordadieren) Klasse: Aves (Vogels) Orde: Cariamae Familie: Phorusrhacidae Onderfamilie: Phorusrhacinae
Geslacht
Kelenken Bertelli et al., 2007
Typesoort
Kelenken guillermoi
Afbeeldingen op Wikimedia Commons
Kelenken op Wikispecies
Portaal    Biologie Vogels

Kelenken is een uitgestorven geslacht van vleesetende loopvogels, dat tijdens het Mioceen (ongeveer 15 miljoen jaar geleden) in het huidige Argentinië leefde. Met een geschatte hoogte van drie meter is het het grootste bekende lid van de familie der schrikvogels (Phorusrhacidae).

Ontdekking en naamgeving

Bestand:Kelenken skull.jpg

de gevonden schedel van Kelenken

De resten van de typesoort Kelenken guillermoi, holotype BAR 3877-11, bestaande uit een schedel zonder onderkaak, een bot van het been en enkele teenbotten, werden in maart 1999 in de buurt van het dorpje Comallo, in het westen van Argentinië, door de student Guillermo Aguirrezabala en een vriend van hem gevonden. De vondst werd gedaan in een laag van de Collón Curá-formatie, waarvan de leeftijd op ongeveer 15 miljoen jaar wordt geschat. Ze vervoerden het gevonden fossiel naar de ongeveer 63 km verder gelegen stad Bariloche en gaven het aan het kleine, plaatselijke paleontologiemuseum, waar het 5 jaar onontdekt bleef liggen, totdat Luis M Chiappe over de vondst hoorde en een internationaal team leidde om te bepalen wat voor soort het gevonden fossiel was. Zij ontdekten dat het een volledig nieuw geslacht was.

De soort werd in 2007 benoemd en beschreven door Sara Bertelli e.a. De geslachtsnaam verwijst naar Kelenken, een vliegende demon uit de mythologie van de Tehuelche. De soortaanduiding eert Guillermo.

Kelenken vergeleken met een mens en andere bekende schrikvogels

Beschrijving

Het holotype bestaat uit enkele botten van het been: de linker tarsometatarsus (43,7 cm lang, 4,8 cm breed in het midden en meer dan 9 cm breed aan de uiteinden), de versmolten middenvoetsbeentjes bij vogels, en een teenkootje). Bovendien werd ook een 716 millimeter lange schedel (waarvan 56% bestaat uit de snavel) gevonden, waarmee het geslacht het grootste hoofd van alle bekende vogels (levend of uitgestorven) had. Deze schedel is in een goede staat, hoewel hij dorsoventraal wat is samengedrukt en is langgerekter dan bij andere schrikvogels. Volgens een schatting aan de hand van de gevonden botten zou Kelenken een hoogte hebben van meer dan twee meter, waarmee hij de grootste schrikvogel tot nu toe zou zijn. Bovendien kon aan de hand de gevonden voetbotten de snelheid van de schrikvogel berekend worden. De topsnelheid zou ongeveer 60 km/h bedragen hebben, een jong dier zou zelf snelheden van 100 km/h kunnen halen.

Voeding

Bestand:South American Homalodotherium.jpg

reconstructie van Homalodotherium, een mogelijke prooi voor Kelenken

Algemeen wordt aangenomen dat alle schrikvogels en dus ook Kelenken vleeseters waren. Het is echter niet helemaal duidelijk hoe Kelenken zijn prooien ving en doodde. De slankere bouw doet echter vermoeden dat ze zich meer baseerden op snelheid dan op kracht, vergeleken met andere zwaarder gebouwde schrikvogels. Naar Kelenken is op dit vlak nooit onderzoek verricht, een studie naar de schedel van Andalgalornis, de enige bestaande studie naar het eetgedrag van een lid van de phorusrhacidae, wees echter uit dat de bijtkracht van deze schrikvogel relatief laag (133 Newton) was vergeleken met nog levende roofdieren. Zo is de bijtkracht van maar 5,9 kg wegende vos Pseudalopex griseus 131 N. De studie wees ook uit dat de schedel relatief slecht bestend is tegen zijdelingse krachten, wat de theorie dat schrikvogels hun prooien vastpakten en heen en weer schudden in een poging de rug te breken onwaarschijnlijk maakt. De schedel was echter wel goed bestend tegen krachten uitgeoefend op de voor- of bovenkant.. De auteurs stellen dus voor dat schrikvogels enkel joegen op kleine prooien, die ze volledig konden slikken en dat ze in het geval dat ze joegen op grotere prooien dat deden met een reeks gerichte klappen met de bek in een hit and run tactiek. Een andere mogelijkheid is dat Kelenken een aaseter was, die andere jagers wegjoeg met zijn imponerende grootte en kracht. Hoewel hij zich waarschijnlijk voedde van karkassen als hij ze tegenkwam, heeft onderzoek naar de breinstructuur van andere schrikvogels echter uitgewezen dat de delen van de hersenen die verantwoordelijk zijn voor reuk (de Bulbus olfactorius) niet erg ontwikkeld zijn in schrikvogels. Ze baseerden zich dus meer op zicht om te jagen. Aangezien reuk een belangrijk zintuig is voor aaseters, omdat ze hem gebruiken om karkassen mee op te sporen, maakt dit de theorie dat Kelenken een pure aaseter was onwaarschijnlijk. In dit geval zou hij sterk en snel genoeg geweest zijn om op dieren zoals Theosodon, Homalodotherium en grote grondluiaards zoals Prepotherium te jagen.

In populaire cultuur

Kelenken komt voor in de aflevering "Terror Bird" van het programma Prehistoric predators van National Geographic. Bovendien komen in de film 10000 bc schrikvogels voor die, vooral door hun grootte, erg lijken op Kelenken.

Extra afbeeldingen

• 
  reconstructie van Kelenken
• 
  vergelijking van de schedel van Kelenken (blauw) met die van Procariama (groen) en Prorusrhacos (rood)

Literatuur

• Bertelli, Chiappe, L.M., Tambussi, C. , (2007). A new phorusrhacid (Aves: Cariamae) from the Middle Miocene of Patagonia, Argentina. Journal of Vertebrate Paleontology 27 (2): 409-419. DOI:10.1671/0272-4634(2007)27[409:ANPACF]2.0.CO;2.
• Degrange, Tambussi, Moreno, Witmer, Wroe, (2010). Mechanical Analysis of Feeding Behavior in the Extinct “Terror Bird” Andalgalornis steulleti (Gruiformes: Phorusrhacidae). PLoS ONE 5 (8)

Bronnen

• Dit artikel of een eerdere versie ervan is een (gedeeltelijke) vertaling van het artikel Kelenken op de Duitstalige Wikipedia, dat onder de licentie Creative Commons Naamsvermelding/Gelijk delen valt. Zie de bewerkingsgeschiedenis aldaar.

Referenties