Tiamat (dinosauriër)
Tiamat is een geslacht van plantenetende sauropode dinosauriërs, behorende tot de Titanosauriformes, dat tijdens het Krijt leefde in het gebied van het huidige Brazilië. De enige benoemde soort is Tiamat valdecii.
Naamgeving[bewerken | brontekst bewerken]
In 2024 werd de typesoort Tiamat valdecii benoemd en beschreven door Paulo Victor Gomes da Costa Pereira, Kamila Luisa Nogueira Bandeira, Luciano da Silva Vidal, Theo Baptista Ribeiro, Carlos Roberto Dos Anjos Candeiro en Lilian Paglarelli Bergqvist. De geslachtsnaam verwijst naar Tiamat, de Mesopotamische godin welke de oeroceaan vertegenwoordigt en die vaak afgebeeld werd als een soort draak. Ze stond bekend als de "moeder der serpenten" en de naam werd gekozen omdat Tiamat laag in de stamboom der titanosauriërs staat. De soortaanduiding eert Ferreira Valdeci dos Santos Júnior, de ontdekker van de vindplaats.
Het holotype bestaat uit een reeks van negen voorste en middelste staartwervels waaronder de specimina UFRJ-DG 636-R, UFRJ-DG 638-R, UFRJ-DG 606-R (mogelijke elfde wervel) en UFRJ-DG 635-R, UFRJ-DG 591-R, UFRJ-DG 527-R en UFRJ-DG 704. In feite gaat het dus om een reeks syntypen. De wervels zijn gevonden in een laag van de Açuformatie die dateert uit het Albien–Cenomanien, zo'n honderd miljoen jaar oud, in het Potiguarbekken van Ceará. De formatie is afgezet in een rivierdelta. Specimen UFRJ-DG 549-R, een osteoderm van overeenkomende grootte uit dezelfde vindplaats beschreven in 2018, werd onder voorbehoud aan de soort toegewezen.
Beschrijving[bewerken | brontekst bewerken]
Tiamat heeft een lengte van ruwweg twaalf meter.
De beschrijvers wisten vier onderscheidende kenmerken vast te stellen. Het zijn autapomorfieën, unieke afgeleide eigenschappen. De prezyapofysen, de voorste gewrichtsuitsteeksels, tonen een opvallende extra verticale bult. De voorste en achterste gewrichtsuitsteeksels hebben gewrichtsfacetten die aan de binnenzijde diep naar onderen uitgehold zijn. Er zijn goed ontwikkelde hypantrum-hyposfeen-gewrichten aanwezig. De middelste staartwervels zijn kort met een opvallend raakfacet met de chevron.
De osteoderm is ovaal en bilateraal symmetrisch. De onderzijde is vlak. Hij toont eigenaardige grote interne uithollingen verstevigd door trabeculae.
Fylogenie[bewerken | brontekst bewerken]
Tiamat werd basaal in de Titanosauria geplaatst als zustersoort van Andesaurus.
Het volgende kladogram toont de positie in de evolutionaire stamboom volgens het beschrijvende artikel.
| Titanosauria |
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Levenswijze[bewerken | brontekst bewerken]
De wervelreeks ontwikkelde zich van voor naar achter in de staart van procoel naar licht amficoel (niet amfiplat). De voorste staartwervels zijn sterk procoel met een ronde omtrek. Tiamat is de eerste eenduidige sauropode uit Brazilë met procoele wervels van de staartbasis. Een biomechanische analyse wees uit dat de bulten en uithollingen van de gewrichtsuitsteeksels van de middelste staartwervels ten doel hadden bij zulke amficoele wervels de scheerkrachten beter op te vangen. Dit zou ook een grotere zijdelingse beweging van de staart mogelijk hebben gemaakt zonder de wervels te ontwrichten wat weer de stabiliteit bij het lopen vergrootte.
Literatuur[bewerken | brontekst bewerken]
- Pereira, P. V. L. G. C., Marinho, T. S., Candeiro, C. R. A., Bergqvist, L. P. 2018. "A new titanosaurian (Sauropoda, Dinosauria) osteoderm from the Cretaceous of Brazil and its significance". Ameghiniana 55(6): 644-650. DOI:10.5710/AMGH.26.08.2018.3168.
- Pereira, P.V.L.G.C.; Bandeira, K.L.N.; Vidal, L.S.; Ribeiro, T.B.; Candeiro, C.R.A. & Bergqvist, L.P. 2024. "A new sauropod species from north-western Brazil: biomechanics and the radiation of Titanosauria (Sauropoda: Somphospondyli)". Zoological Journal of the Linnean Society. DOI:10.1093/zoolinnean/zlae054.