Naar inhoud springen

Arrernte (taal)

Uit Wikipedia, de vrije encyclopedie
Arrernte
Gesproken in Noordelijk Territorium, Australië
Vitaliteit bedreigd
Sprekers ± 1500
Taalfamilie
Dialecten
Alfabet Latijns alfabet
Taalcodes
ISO 639-2 aus
ISO 639-3 amx, aly, adg, aer, are
Portaal  Portaalicoon   Taal

Arrernte of Aranda is de benaming voor een als één taal beschouwd dialectcontinuüm dat wordt gesproken door de Arrernte, een bevolkingsgroep die vooral leeft in de omgeving van Alice Springs. Op veel scholen in Alice Springs wordt het Arrernte als verplichte taal onderwezen, naast het Frans en Indonesisch.

Perifere medeklinker Coronaal
Laminaal Apicaal
Bilabiaal Velaar Uvulaar Palataal Dentaal Alveolaar Retroflex
Plosief p pʷ k kʷ c cʷ t̪ t̪ʷ t tʷ ʈ ʈʷ
Nasaal m mʷ ŋ ŋʷ ɲ ɲʷ n̪ n̪ʷ n nʷ ɳ ɳʷ
Plosief-nasaal pm p kŋ kŋʷ cɲ cɲʷ n̪ʷ tn t ʈɳ ʈɳʷ
Lateraal ʎ ʎʷ l̪ l̪ʷ l lʷ ɭ ɭʷ
Approximant w ɰ~ʁ j jʷ ɻ ɻʷ
Flap/Tril r rʷ

/ɰ~ʁ/? wordt beschreven als velaar ([ɰ]?) door Breen (2005), en als uvulaar ([ʁ̞]?) door Henderson (2003).

Plosieven zijn niet geaspireerd.[1]

Voorste klinker Centrale klinker Achterste klinker
Hoge klinker [(i)]? [(u)]?
Middelste klinker [ə]?
Lage klinker [a]?

Alle dialecten hebben de klinkers /ə a/?, en dit zijn tevens de enige twee fonemen. Er zijn geen allofonen die door de fonologische context worden bepaald. Wel is sprake van vrije variatie; zo kan de klinker /ə/ in alle contexten worden gearticuleerd als [ɪ ~ e ~ ə ~ ʊ].

Lettergrepen van het Arrernte hebben de structuur KM(M)[2], wat betekent dat er geen aanzet is terwijl de coda een verplicht deel van de lettergreep is. Bij woorden van een of twee lettergrepen treedt suppletie van meervoudsuitgangen op. De klemtoon valt op de eerste nucleus voorafgegaan door een medeklinker. Door middel van reduplicatie van het KM-gedeelte van de woordstam wordt de iteratieve vorm van werkwoorden gevormd.

Suffixen (Oostelijk/Centraal Arrernte)[3]
suffix gloss
+aye nadruk
+ewe meer nadruk
+eyewe zeer veel nadruk
+ke voor
+le handelend voorwerp
+le instrument
+le locatie
+le-arlenge samen, met
+nge van(uit)
-akerte hebbend
-arenye van (uit), vereniging
-arteke overeenkomst
-atheke richting
-iperre, -ipenhe na, van(uit)
-kenhe behoort tot
-ketye omdat (verkeerd gevolg)
-kwenye zonder
-mpele door middel van, via
-ntyele van(uit)
-werne naar
+ke verleden
+lhe reflexief
+me tegenwoordige tijd
+rre/+irre wederkerig
+tyale negatief bevel
+tye-akenhe negatief
+tyeke doel/bedoeling
+tyenhe toekomst
Ø imperatief

Voornaamwoorden

[bewerken | brontekst bewerken]
Voornaamwoorden/geen verwantschapsmarkering (Oostelijk/Centraal Arrernte)[4]
persoon getal onderwerp lijdend voorwerp meewerkend voorwerp possessief
1 enkelvoud ayenge/the ayenge/ayenhe atyenge atyenhe/atyinhe
dualis ilerne ilernenhe ilerneke ilernekenhe
meervoud anwerne anwernenhe anwerneke anwernekenhe
2 enkelvoud unte ngenhe ngkwenge ngkwinhe
dualis mpwele mpwelenhe mpweleke mpwelekenhe
meervoud arrantherre arrenhantherre arrekantherre arrekantherrenhe
3 enkelvoud re renhe ikwere ikwerenhe
dualis re-atherre renhe-atherre
renhe-atherrenhe
ikwere-atherre ikwere-atherrenhe
meervoud itne itnenhe itneke itnekenhe
  • Breen, Gavan (2000). Introductory Dictionary of Western Arrernte. IAD Press, Alice Springs.
  • Breen, Gavan (2001). Forty Years On: Ken Hale and Australian Languages. Pacific Linguistics, Canberra, "The wonders of Arandic phonology", 45–69.
  • Breen, Gavan (2005). Illustrations of the IPA: Central Arrernte. Journal of the International Phonetic Association 35 (2): 249–254. DOI: 10.1017/S0025100305002185.
  • Breen, Gavan, Rob Pensalfini (1999). Arrernte: A Language with No Syllable Onsets. Linguistic Inquiry 30 (1): 1. DOI: 10.1162/002438999553940.
  • Dixon, R. M. W. (2002). Australian Languages: Their Nature and Development. Cambridge University Press, Cambridge. Gearchiveerd op 11 oktober 2021.
  • Green, Jenny (1994(2005?)). A learner's guide to Eastern and Central Arrernte. IAD Press, Alice Springs.
  • Henderson, John (1988). Topics in Eastern and Central Arrernte grammar, PhD dissertation. University of Western Australia.
  • Henderson, John, Veronica Dobson (1994). Eastern and Central Arrernte to English Dictionary. IAD Press, Alice Springs.
  • Henderson, John (2003). Word: A Cross-Linguistic Typology. Cambridge University Press, Cambridge, "The word in Eastern/Central Arrernte", 100–124.
  • Ladefoged, Peter, Ian Maddieson (1996). The Sounds of the World's Languages. Blackwell Publishers Ltd, Oxford.
  • Mathews, R. H. (Oct.–Dec. 1907). The Arran'da Language, Central Australia. Proceedings of the American Philosophical Society 46 (187): 322–339.
  • Strehlow, T. G. H. (1944). Aranda phonetics and grammar. Oceania Monographs, Sydney.
  • Wilkins, David P. (1988). Complex sentence constructions in Australian languages. John Benjamins, Amsterdam, "Switch-reference in Mparntwe Arrernte (Aranda): form, function, and problems of identity", 141–176.
  • Wilkins, David P. (1989). Mparntwe Arrernte (Aranda): studies in the structure and semantics of grammar, PhD dissertation, Australian National University.
  • Wilkins, David P. (1991). The semantics, pragmatics and diachronic development of "associated motion" in Mparntwe Arrente. Buffalo Working Papers in Linguistics 91: 207–257.
  • Yallop, C. (1977). Alyawarra, an Aboriginal language of central Australia. Australian Institute of Aboriginal Studies, Canberra.

Noten/referenties

[bewerken | brontekst bewerken]
  1. Green (1994)
  2. M= Medeklinker, K = Klinker
  3. Green 2005, pp. 46-47.
  4. Green 2005, p. 54.
[bewerken | brontekst bewerken]