Carmina Burana (Orff)

Carmina Burana
Componist	Carl Orff
Gecomponeerd voor	solisten, koor, twee vleugels en slagwerk; later ook voor symfonieorkest
Première	8 juni 1937
Portaal	Klassieke muziek

Carmina Burana is een compositie van Carl Orff (1895-1982) die in 1937 in première ging. De betekenis van de Latijnse naam is 'liederen uit Beuern'. Het dorp Beuern (in Beieren) heet eigenlijk Benediktbeuern, naar het benedictijnenklooster waar tot 1803 monniken woonden.

Geschiedenis

"Carmina Burana" is een niet-middeleeuwse compositie in geheel eigen stijl. Orff selecteerde in 1935 een aantal liederen uit het middeleeuwse handschrift Carmina Burana en schreef er zijn eigen muziek bij. Naast de muziek schreef hij ook een lichtprogramma. De ondertitel was dan ook: Profane liederen gezongen door solisten en koor, begeleid door instrumenten en magische beelden.

Orff schreef het stuk origineel voor solisten, koor, twee vleugels en slagwerk. Later herschreef hij de instrumentatie van "Carmina Burana" voor een geheel symfonieorkest. Op 8 juni 1937 was de wereldpremière in de Opera van Frankfurt.

Indeling werk

Het eerste deel van de compositie genaamd “In de Lente” bestaat uit liefdesliederen, het tweede deel “In de Taverne” uit drank- en gokliederen en het derde deel “In de hof der liefde” uit liederen over de zinnelijke liefde. Het geheel wordt voorafgegaan en besloten door een hymne aan Fortuna, de godin van het lot, namelijk O Fortuna. Dit O Fortuna wordt ook vaak los gespeeld op concerten en is ook vaak te vinden op klassieke verzamel-cd's.

Orff beeldt het leven uit als een soort rad van fortuin. Motto van het stuk is: Soms heb je geluk, maar de dag erna kan je alweer helemaal in de put zitten. Het is daarom belangrijk volop te genieten van de momenten van intens geluk, want het duurt vaak maar even.

Fortuna Imperatrix Mundi		Fortuna, Heerseres van de Wereld
1. O Fortuna	Latijn	O Fortuna	koor
2. Fortune plango vulnera	Latijn	De wonden die Fortuna sloeg, beklaag ik	koor
I – Primo vere		In de Lente
3. Veris leta facies	Latijn	Het vrolijke gezicht van de lente	kleinkoor
4. Omnia Sol temperat	Latijn	De Zon verwarmt alles	bariton
5. Ecce gratum	Latijn	Kijk, de aangename lente	koor
Uf dem anger		In de wei
6. Tanz		Dans	instrumentaal
7. Floret silva	Latijn/Middelhoogduits^[1]	Het edele woud staat in bloei	koor
8. Chramer, gip die varwe mir	Middelhoogduits	Kramer, geef me kleur	koor (klein en groot)
9. a) Reie		Reidans	instrumentaal
b) Swaz hie gat umbe	Middelhoogduits	Wat hier in de rondte danst	koor
c) Chume, chum, geselle min	Middelhoogduits	Kom, kom, m'n liefje	kleinkoor
d) Swaz hie gat umbe (reprise)	Middelhoogduits	Wat hier in de rondte danst (reprise)	koor
10. Were diu werlt alle min	Middelhoogduits	Als heel de wereld van mij was	koor
II – In Taberna		In de Taveerne
11. Estuans interius	Latijn	Verscheurd door innerlijke woede	bariton
12. Olim lacus colueram	Latijn	Ooit bewoonde ik meren (de gebraden zwaan)	tenor, mannenkoor
13. Ego sum abbas	Latijn	Ik ben de abt (van Cucanië)	bariton, mannenkoor
14. In taberna quando sumus	Latijn	Wanneer wij in de taveerne zijn	mannenkoor
III – Cour d'amours		De Hof der Liefde
15. Amor volat undique	Latijn	Amor vliegt overal	sopraan, jongenskoor
16. Dies, nox et omnia	Latijn/Oudfrans	Dag, nacht en alles (is tegen mij)	bariton
17. Stetit puella	Latijn	Er stond een meisje (in een rode tuniek)	sopraan
18. Circa mea pectora	Latijn/Middelhoogduits	In mijn hart (zijn veel verlangens)	bariton, koor
19. Si puer cum puellula	Latijn	Als een jongen en een meisje (bij elkaar zijn)	3 tenoren, bariton, 2 bassen
20. Veni, veni, venias	Latijn	Kom, kom, kom toch	dubbelkoor
21. In trutina	Latijn	In de weifelende balans (van mijn gevoelens)	sopraan
22. Tempus est iocundum	Latijn	Dit is de tijd van vreugde	sopraan, bariton, jongenskoor
23. Dulcissime	Latijn	Jij, allerzoetste	sopraan
Blanziflor et Helena		Blancefloer en Helena
24. Ave formosissima	Latijn	Gegroet gij allerschoonste	koor
Fortuna Imperatrix Mundi		Fortuna, Heerseres van de Wereld
25. O Fortuna (reprise)	Latijn	O Fortuna	koor

Inspiratie

Carl Orff liet zich bij het componeren niet alleen inspireren door de middeleeuwse teksten, maar vooral ook door de afbeelding op de eerste bladzijde van het middeleeuwse handschrift in de Bayerische Staatsbibliothek. Op deze miniatuur zien we een wiel, het is het rad van fortuin. Onderaan het wiel ligt een koning in de modder, erbij staat: regnum non habeo, oftewel: ik heb geen koninkrijk. Links stijgt hij op met het wiel, erbij staat: Regnabo, oftewel, ik zal regeren. Bovenaan het wiel zit hij op de troon: regno, oftewel: ik regeer. Rechts daalt hij met het wiel af, erbij staat regnavi: ik heb geregeerd. De koning eindigt weer waar hij begon: onderaan.

De compositie vertelt hetzelfde verhaal. We beginnen onderaan het wiel: het noodlot wordt beklaagd. Dan komt de lente, de natuur komt tot bloei en de liefde bloeit ook op, dit mondt uit in de lyrische uitroep: ik zou alles geven om bij de koningin van Engeland in de armen te liggen; hiermee zijn we bovenaan het wiel aangeland, in zekere zin is het koningschap bereikt. Vervolgens dalen we langzaam weer af, de afdaling is een overgave aan de liefde, die uitmondt in de totale overgave: Dulcissime, totam tibi subdo me, oftewel: allerzoetste, ik onderwerp me geheel en al aan jou. Daarmee is de cirkel rond.

Beleving

De "Carmina Burana" van Orff spreekt velen tot de verbeelding. Vooral het koorstuk O Fortuna is in veel films en in reclame te horen geweest.

De "Carmina Burana" wordt nog met enige regelmaat opgevoerd.

Verfilming

Van de diverse dvd-opnames is de oudere (1975) van Kurt Eichhorn het beste geslaagd, zeker in de gekozen gevisualiseerde vorm dankzij de regie van Jean-Pierre Ponelle. Het voornaamste decor wordt gevormd door een kerkruïne waarin de zangers in middeleeuwse kostuums optreden; de handeling heeft soms enigszins surrealistische trekken, een techniek die vooruit lijkt te lopen op de virtuele werkelijkheid van de huidige digitale tijd.^[2] (Dit is een soort speelfilm, gesitueerd in de middeleeuwen, zoals Carl Orff het bedoeld had; hij was ook aanwezig bij deze mega-productie.)

Trivia

Willem Wilmink maakte een zing- en leesbare Nederlandse vertaling.
Er bestaat ook een bewerking voor blaasensemble (concertband), gearrangeerd door John Krance.
Voor het televisieprogramma Fata Morgana op de Vlaamse zender Eén werd in Grimbergen een Fata Morgana-tekst gemaakt op de "Carmina Burana".
"O fortuna" werd begin 1992 illegaal gesampled op gelijknamige danceplaten van de Belgische dance acts Apotheosis en Fortuna featuring Satenig. Beide singles moesten uit de handel worden gehaald terwijl ze in Nederland in de top 5 van de Nederlandse Top 40 en de Nationale Top 100 stonden en in België in zowel de voorloper van de Vlaamse Ultratop 50 als de Vlaamse Radio 2 Top 30.
Het Trans-Siberian Orchestra speelt "Carmina Burana (O Fortuna)" op de cd Night Castle uit 2009.
In 2008 opende het koor van Collegium Musicum met "O Fortuna" Qlimax, een hardstyle-evenement in de GelreDome.

Externe links

Bronnen, noten en/of referenties

↑ Reconstructies van de uitspraak van de Beiers gekleurde Middelhoogduitse teksten in de Carmina Burana in John Austin 1995 "Pronunciation of the Middle High German Sections of Carl Orff's 'Carmina Burana'" The Choral Journal 36.2:15–18, en in Guy A.J. Tops 2005 "De uitspraak van de middelhoogduitse teksten in Carl Orffs Carmina Burana" Stemband 3.1:8–9; beide bevatten fonetische transcripties.
↑ Recensie op musicalifeiten.nl. Gearchiveerd op 1 december 2022.

[1] Reconstructies van de uitspraak van de Beiers gekleurde Middelhoogduitse teksten in de Carmina Burana in John Austin 1995 "Pronunciation of the Middle High German Sections of Carl Orff's 'Carmina Burana'" The Choral Journal 36.2:15–18, en in Guy A.J. Tops 2005 "De uitspraak van de middelhoogduitse teksten in Carl Orffs Carmina Burana" Stemband 3.1:8–9; beide bevatten fonetische transcripties.

[2] Recensie op musicalifeiten.nl. Gearchiveerd op 1 december 2022.

[1]

[2]