Gasfornuis

Veel gasfornuizen gebruiken aardgas als warmtebron.

Een gasfornuis is een apparaat dat wordt gebruikt om voedsel te bereiden door koken, bakken, braden etcetera. Een gasfornuis bevat zowel branders om pannen op te zetten (een kookplaat) als een oven. Een gasfornuis werd oorspronkelijk los geplaatst in een keuken. Met de opkomst van de inbouwkeuken ging men veelal over op een ingebouwde kookplaat en een aparte, meestal elektrische, oven.

In een gasfornuis wordt een brandbaar gas gebruikt, zoals aardgas, propaan of butaan. Tot de grootschalige productie van aardgas in de jaren 1960 op gang kwam in Nederland werd ook stadsgas gebruikt. De eerste gasovens werden ontwikkeld in de jaren 1820.

Boven het fornuis wordt vanaf de jaren 1970 steeds vaker een afzuigkap gebruikt om de kookdampen en verbrandingsgassen af te voeren. Eerder kwamen die dampen zonder speciale afvoer in de keuken terecht.

Er bestaan ook hybride fornuizen, met gasbranders bovenop en daaronder een elektrische oven.

Geschiedenis

Voor de komst van gasvormige brandstoffen werden fornuizen gebruikt op basis van vaste brandstoffen. Er bestonden kolenfornuizen en houtfornuizen.

De eerste gasoven werd getest in 1802 door Zachaus Winzler, maar dit bleef beperkt tot een enkel experiment. James Sharp uit Northampton vroeg in 1826 patent aan voor een gasfornuis en opende in 1836 een fabriek. Zijn uitvinding werd twee jaar later vermarkt door de firma Smith & Philips. De toen nieuwe kooktechniek had als voordeel dat de mate van warmte regelbaar was en dat de warmtebron het kon worden uitgezet als die niet meer nodig was. Op de Wereldtentoonstelling van 1851 in Londen werd een gasfornuis getoond

Reclame uit 1948 voor een gasfornuis.

De gasoven werd echter pas een commercieel succes in de jaren 1880. Op dat moment was een groot en betrouwbaar gasnetwerk in Engeland aangelegd, met name in de grotere steden. Aan het begin van de twintigste eeuw werden gasfornuizen gemeengoed op het Europese continent en in de Verenigde Staten. Gas was relatief goedkoop en efficiënt voor gebruik in woningen.

Gasfornuizen werden nog makkelijker in gebruik toen ook de afmetingen werden verminderd, zodat ze beter pasten bij het meubilair van een keuken. Rond de jaren 1910 begonnen fabrikanten email te gebruiken onder de gasbranders, waardoor de fornuizen beter schoon te maken werden.

In Nederland werd oorspronkelijk vaak stadsgas gebruikt voor gasfornuizen. Dat gas bestond voor een deel uit koolmonoxide. Koolmonoxide is gevaarlijk als het niet verbrandt en vrijkomt. De ovens konden die tijd dan ook gebruikt worden om zelfmoord te plegen, door het hoofd in de oven te steken en de gastoevoer aan te doen. Met de overgang naar aardgas was dat niet meer mogelijk. Nadat in Nederland in 1959 in Slochteren een grote gasbel was gevonden, werd het stadsgas vervangen door aardgas. Omdat aardgas een twee maal zo hoge calorische waarde heeft als stadsgas, was het nodig om de gastoestellen om te bouwen of te vervangen.

Vanaf het ontstaan van de inbouwkeukens werden gasfornuizen, die los stonden, minder toegepast. In plaats daarvan werd een inbouwkookplaat toegepast, en een losse, veelal elektrische oven.

Een brander van een gasfornuis.

Aansteken

Vonk om het gas bij de brander aan te steken

Het aansteken van het gas kan worden gedaan met behulp van een brandende lucifer of aansteker.

Alternatieve methodes om de branders op het fornuis aan te steken zijn middels een waakvlam of een elektrisch systeem met een vonk.

• De waakvlam is geplaatst in het midden tussen de branders. Van daaruit lopen metalen pijpjes naar alle branders. Als het gas wordt opengedraaid, komt de hitte via het pijpje naar het uitstromende gas, zodat het ontvlamt. Een systeem met een waakvlam is eenvoudig en heeft als voordeel dat het gasfornuis niet afhankelijk is van een andere energiebron. Een nadeel van een waakvlam is echter dat constant gas wordt gebruikt.
• Modernere fornuizen hebben een elektrische vonkaansteker. Daarvoor is een aansluiting op het elektriciteitsnet nodig. Soms heeft het fornuis een aparte knop, waardoor er bij alle branders een vonk ontstaat, soms wordt de vonk geactiveerd door een speciale stand van de knop waarmee het gas bij een individuele brander wordt opengedraaid. Er bestaan ook gasfornuizen met een automatische vonkontsteking.

Aansteken van de gasoven

De oven moest bij fornuizen met een waakvlam nog steeds worden aangestoken met een lucifer. De meeste moderne gasovens hebben een elektronisch ontstekingssysteem. Ook bestaan aanstekingssystemen op basis van een "heet oppervlak" of een "gloeistaaf". Dat is een verwarmingselement dat zo heet wordt dat het gas ontvlamt.

Veiligheidssysteem

Als iemand bij ongeluk de gasbrander of oven aanzette zonder het gas aan te steken kon dat tot een explosie leiden. Om dit soort ongelukken te voorkomen ontwikkelden fabrikanten een veiligheidsklep, die werkt op basis van een thermokoppel. Het thermokoppel stuurt als de temperatuur hoog genoeg is een signaal naar de klep, zodat deze open blijft. Als het thermokoppel afkoelt, bijvoorbeeld doordat het gas is uitgewaaid, zal de veiligheidsklep dicht gaan.

Merken gasfornuis

In 2016 waren in Nederland onder andere de volgende merken gasfornuizen verkrijgbaar:

• Beko
• Boretti
• Bosch
• Candy
• Etna
• Everglades
• Falcon
• Indesit
• Inventum
• Lofra
• Pelgrim
• Siemens
• SMEG
• Whirlpool

Zie ook

Alternatieven voor het voedsel bereiden op een gasvlam gas zijn elektrische systemen, zoals de elektrische kookplaat, keramische kookplaat en de inductiekookplaat.

Mediabestanden

Zie de categorie Gas stoves van Wikimedia Commons voor mediabestanden over dit onderwerp.