Gebruiker:Laura VDS/Kladblok
Paratekst[bewerken | brontekst bewerken]
De omslag van de eerste druk van Blokken (1931) is vormgegeven door Andreas Martinus Oosterbaan en hanteert een kleurencode van drie kleuren; wit, zwart, en rood. De tekst op de cover is ingedeeld in blokken, als verwijzing naar de titel van de roman. Ronald Breugelmans, die het nawoord heeft geschreven bij de facsimile druk die Nijgh & Van Ditmar uitbrachten in 1986, sprak zich uit over deze omslag.[1] Hij beweerde dat hij "zelden [...] een boek [heeft gezien] waarvan het uiterlijk zo met de titel overeenkomt".[1] Opvallend zijn de gelijkenissen tussen de omslag van Blokken en de ontwerpen die het tijdschrift De Stijl hanteerde.[2] Ook zij kozen vaak voor een kleurencode van wit, zwart, en rood en vertonen een constructivistische invloed. Bovendien beperkten de leden van De Stijl zich bij het ontwerpen van hun gelijknamig tijdschrift tot een zo eenvoudig mogelijke vormgeving. Dit valt te vergelijken met de simplistische opmaak van de cover van Blokken.
Op een pagina aan het einde van de eerste druk van Blokken staat er een opdracht. In deze opgave draagt Bordewijk de roman op "aan S.M. Eisenstein en A. Einstein, een filmcomponist en wijsgeer, meesters der verschrikking".[1] Hiermee verwijst Bordewijk naar de Russische filmregisseur, Sergej Eisenstein en naar de theoretische natuurkundige, Albert Einstein. Het is niet verrassend dat deze twee genoemd worden, aangezien beiden een grote invloed hebben gehad op Blokken. Albert Einstein argumenteerde immers dat het tijd-ruimte-continuüm statisch en oneindig is, wat zich uit in de Staat van Bordewijk.[3] Ook de Staat is een gesloten, statisch systeem zonder uitweg. Dit verklaart waarom een lid van de Groep A beweert dat "ons heelal verbonden is aan oneindig veel heelallen". Ons universum zou slechts een onbenullig deeltje zijn van het oneindige. Ook Eisensteins werk vertoont gelijkenissen met Bordewijks Blokken. Hierover leest u meer in het onderdeel Context en ontstaansgeschiedenis.
Context en ontstaansgeschiedenis[bewerken | brontekst bewerken]
Publicatiegeschiedenis[bewerken | brontekst bewerken]
De eerste druk van Blokken verscheen in mei 1931 bij de uitgeverij De Gemeenschap, en omvatte 112 pagina's, waarvan er slechts 75 bedrukt waren.[1] In latere edities zou de tekst van Blokken slechts 33 pagina's beslaan, met uitzondering op de versie in Verzameld Werk - deel 1 die 34 pagina's omvatte.[1] De vormgever van deze eerste druk was Andreas Martinus Oosterbaan, die tevens ook de vormgever was van het tijdschrift De Gemeenschap, dat ontstond bij de gelijknamige uitgeverij, gevestigd in Utrecht.[1] Het wordt vermoed dat Bordewijk zijn manuscript eerst bij W.L. & J. Brusse's Uitgeversmaatschappij had aangeboden, waar hij van 1919 tot 1924 zijn prozabundels Fantastische vertellingen had uitgegeven, maar dat er uiteindelijk geen overeenkomst werd gesloten.[4] Dit is geen verrassing, aangezien Bordewijk tijdens de periode van 1919 tot 1936 wel vaker van uitgeverij wisselde omdat zijn werk niet altijd even kwalitatief werd behandeld. Ook had Bordewijk in het verleden enkele argumenten met Brusse, wat kan geleid hebben tot de wissel van Brusse naar De Gemeenschap.[4]
Tussen de uitgaven van Fantastische vertellingen en Blokken verschenen er voor enkele jaren geen nieuwe werken van Bordewijk, maar dit werd toegeschreven aan Bordewijks "verlangen voor vernieuwing". Er wordt verondersteld dat Bordewijk deze inactieve jaren gebruikte om zijn schrijfstijl verder te ontwikkelen om zich zo klaar te stomen voor de periode van "onafgebroken productie" die na de publicatie van Blokken zou volgen.[5]
In 1949 verscheen Blokken in de bundel Blokken, Knorrende beesten, Bint, samengenomen met twee andere romans van Bordewijk.[1] De bundel werd uitgegeven bij Nijgh & Van Ditmar, gevestigd in Den Haag. Bij deze uitgeverij verscheen de tekst van Blokken in 1982 ook in Verzameld Werk - deel 1, samengenomen met de volgende romans van Bordewijk: Knorrende Beesten, Bint, Rood Paleis, en Karakter.[1] Blokken bleek zeer in de smaak te vallen bij Nijgh & Van Ditmar, want in 1986 brachten ze een facsimile-editie uit van de eerste druk, inclusief een nawoord van Ronald Breugelmans.[1] Daarboven verscheen er bij hen in 2018 ook een graphic novel of stripversie van Blokken met als titel; Blokken. De mislukking van een heilstaat. Beeldroman.[6] De illustraties van de graphic novel werden getekend door Viktor Hachmang die zijn eigen visuele interpretatie meegaf aan het werk.
Verder gaf ook de uitgeverij BZZTôH in 1980 een oplage uit van 350 geïllustreerde luxe-edities met illustraties van Frans de Jong.[1] Elk exemplaar was gesigneerd door de illustrator.
Context[bewerken | brontekst bewerken]
Blokken verscheen tijdens het interbellum, een periode die getekend werd door allerlei technische vernieuwingen die het dagelijkse leven beïnvloedden.[7] Voorbeelden hiervan zijn de uitbreiding en normalisering van het transportatienetwerk, onder andere het vlieg- en treinverkeer, en de stijgende populariteit van de radio en de telefoon. Ook andere vormen van de industrialisatie kwamen opdringen, bijvoorbeeld de lopende band in de gemoderniseerde fabrieken. Hierdoor ging het interbellum gepaard met een periode van winstbejag die de productie steeds meer liet opdrijven.[7] De moderniteit tekende het dagelijkse leven, wat dan ook verklaart waarom deze als thema opdook in de literatuur. Eerst beïnvloedde deze vooral de poëzie, maar vanaf de jaren '30, de periode waarin Blokken geschreven werd, verscheen de moderniteit ook in de vorm van proza.[7] Tijdens het interbellum werden langdradige romans aan de kant geschoven, tijd was immers geld waard en dat wou de moderne mens niet spenderen aan een boek met vol bedrukte pagina's. De korte, maar krachtige roman overheerste, de zogenaamde geserreerde roman. Bordewijk ging mee met deze stroom bracht Blokken aan de man als een beknopte en bondige roman.[7]
Niet alleen de moderniteit heeft een invloed gehad op Bordewijk en zijn roman Blokken, maar ook Rusland en de USSR.[8] Dat blijkt uit de opdracht in Blokken waarin Bordewijk het boek opdraagt aan "S.M. Eisenstein en A. Einstein".[1] S.M. Eisenstein verwijst naar Sergej Eisenstein, een Russische filmregisseur waarbij Bordewijk heel wat inspiratie opdeed. Zowel Blokken als Pantserkruiser Potemkin, een van Eisensteins vroegere, maar bekendere werken, vertonen daarom enkele gelijkenissen. Bijvoorbeeld, beide werken hanteren geen rechtlijnige verhaalhandeling.[1] Ook behandelt Blokken een gelijkaardig thema als de eerste Russische poging tot revolutie in 1905 die Eisensteins uitbeeldt.[8] Ook andere elementen van de geschiedenis van Rusland en de USSR hebben invloed gehad op Bordewijk. Zo gaat de onderdrukking van de revolutionaire kenmerken in Blokken gepaard met de manier waarop Stalin de Oekraïense en Wit-Russische intelligentsia beteugelde tijdens de periode van 1929 tot 1930.[8] Ook andere elementen keren terug in Blokken, meer bepaald in de dictatoriale Staat. Zo vertoont de Staat gelijkenissen met de USSR in verband met het "collectivisme, anti-kapitalisme, en atheïsme".[8] Er wordt vermoed dat Bordewijk zelf een ambivalente mening had over de USSR en haar bewind onder Stalin. Hij vond dat ondanks dat de USSR in een recordtempo opgebouwd werd, de bevolking onderdrukt werd.[8]
- ↑ a b c d e f g h i j k l Dautzenberg, J.A. (1991). ‘Blokken’, in: A.G.H. Anbeek van der Meijden, J. Goedegebuure & M. Janssens (red.), Lexicon van literaire werken: besprekingen van Nederlandstalige literaire werken. Groningen: Wolters-Noordhoff, pp. 1.
- ↑ Dautzenberg (1991). ‘Blokken’, in: A.G.H. Anbeek van der Meijden, J. Goedegebuure & M. Janssens (red.), Lexicon van literaire werken: besprekingen van Nederlandstalige literaire werken, 1900-heden. Groningen: Wolters-Noordhoff, pp. 9.
- ↑ Dautzenberg, J.A. (1991). ‘Blokken’, in: A.G.H. Anbeek van der Meijden, J. Goedegebuure & M. Janssens (red.), Lexicon van literaire werken: besprekingen van Nederlandstalige literaire werken, 1900-heden. Groningen: Wolters-Noordhoff, pp. 8-9.
- ↑ a b Vugs, R. (1995). F. Bordewijk. Een biografie. Baarn: De Prom, pp. 76.
- ↑ Dupuis, M. (1980). Ferdinand Bordewijk. Antwerpen: Orbis en Orion, pp. 9.
- ↑ Pollmann, J., "Boekrecensie Viktor Hachmang. Bordewijk verstript (vier sterren)", 29 juni 2018. Geraadpleegd op 18 oktober 2018.
- ↑ a b c d Bel, J. (2015). Bloed en Rozen. Geschiedenis van de Nederlandse literatuur 1900-1945. Amsterdam: Bert Bakker, pp. 703.
- ↑ a b c d e Vugs, R. (1995). F. Bordewijk. Een biografie. Baarn: De Prom, pp. 78-79.