Jaculinykus

Jaculinykus yaruui

Jaculinykus is een geslacht van theropode dinosauriërs, behorende tot de Maniraptora, dat tijdens het late Krijt leefde in het gebied van het huidige Mongolië. De enige benoemde soort is Jaculinykus yaruui.

Vondst en naamgeving

Het holotype

Tijdens de Nemegt Educational Expedition van 2016 vond Otgonbat ("Oogii") Besudei in de provincie Ömnögovĭ het skelet van een kleine theropode en prepareerde het.

In 2023 werd de typesoort benoemd en beschreven door Kohta Kubo, Yoshitsugu Kobayashi, Tsogtbaatar Chinzorig en Khishigjav Tsogtbaatar. De geslachtsnaam is afgeleid van de jaculus, de Latijnse naam voor de Amphiptere, volgens Plinius de Oudere een vliegende slang die zijn prooi met zijn snelheid spietste, en het Grieks ὄνυξ, onyx, "klauw", sinds Mononykus een gebruikelijk (maar verbasterd) achtervoegsel in de namen van Alvarezsauridae. De soortaanduiding is afgeleid van het Mongools yaruu, "snel toeschietend". Omdat de naam gepubliceerd werd in een elektronisch tijdschrift zijn Life Science Identifiers nodig voor de geldigheid. Deze zijn b9b66dfe-9dfb-4f26-8526-807771bfc693 voor het geslacht en 97410fda-1381-4e69-ae69-95ee9b5316eb voor de soort.

Het dijbeen toont veel onderscheidende kenmerken

Het holotype, MPC-D 100/209, is gevonden in een laag van de Barun Goyotformatie die wellicht dateert uit het late Campanien. Het bestaat uit een vrij compleet skelet met schedel. Het mist echter de ploegschaarbeenderen, de neusbeenderen, de postorbitalia, het supraoccipitale, de achtste of negende halswervel, de achterste ruggenwervels, zeven voorste staartwervels, het borstbeen, het vorkbeen, het tweede kootje van de tweede rechtervinger, de rechterklauw en het linkerkuitbeen. Het skelet ligt in anatomisch verband in een wellicht slapende houding. Het betreft een volwassen exemplaar.

Beschrijving

Jaculinykus is ongeveer driekwart meter lang.

Verschillende onderscheidende kenmerken zijn vastgesteld. Sommige daarvan zijn autapomorfieën, unieke afgeleide eigenschappen, in dit geval uniek voor de Alvarezsauria. De neusgatopening van de praemaxilla is hoog. Het wandbeen heeft een naar binnen gebogen lengtekam. De dentaria van de onderkaak zijn slank en vrijwel recht. De deltopectorale kam is driehoekig en van de kop van het opperarmbeen gescheiden door een inkeping. Het eerste middenhandsbeen heeft een krachtig gevormd rechthoekig uitsteeksel op de binnenrand. Bij het scheenbeen is de binnenste onderste gewrichtsknobbel robuust gebouwd ten opzichte van de buitenste knobbel. De basis van de opgaande tak van het sprongbeen springt scherp in.

De hand

Daarnaast is er een unieke combinatie van op zich niet unieke kenmerken. De schacht van het zitbeen is slank vergeleken met de schacht van het schaambeen. De groeve van het dijbeen tussen de onderste gewrichtsknobbels is niet overkapt. De bult op de beenstijl naar de buitenste onderste gewrichtsknobbel steekt sterk naar buiten.

Anders dan bij de nauwe verwant Shuvuuia ontbreekt de derde vinger geheel. Daarentegen is de tweede vinger wel gereduceerd, maar niet geheel als bij Linhenykus.

Fylogenie

Jaculinykus werd binnen de Alvarezsauridae in de Parvicursorinae geplaatst, als zustersoort van Shuvuuia. Hij maakte deel uit van een clade met even oude Mongoolse verwanten.

De vindplaatsen van de klade waartoe Jaculinykus behoort

Het volgende cladogram toont de positie van Jaculinykus in de evolutionaire stamboom.

Alvarezsauria	Aorun Haplocheirus Xiyunykus Tugulusaurus Bannykus Patagonykus Achillesaurus Alvarezsauridae  Alvarezsaurus Albertonykus Qiupanykus Nemegtonykus Parvicursorinae  Dzharaonyx Khulsanurus Linhenykus Parvicursor Ceratonykus Xixianykus Albinykus Ondogurvel Mononykus Jaculinykus Shuvuuia

Levenswijze

De positie van het fossiel

Het holotype in een slaaphouding

Het holotype ligt in een slaaphouding. Het dier ligt op de buik. De achterpoten zijn ingetrokken, evenals de linkervoorpoot. De houding van de rechtervoorpoot is onzeker omdat die bij het fossiel uit elkaar is gevallen, maar de elementen ervan zijn bij en onder de romp aangetroffen. De nek is rechts naar achteren gebogen. Ook de staart kromt in die richting, om de achterpoten heen. Van Troodontidae (Mei en Sinornithoides) en Oviraptoridae zijn zulke houdingen ook bekend. Fossielen van Haplocheirus, Albinykus en Shuvuuia tonen onder de Alvarezsauridae ook zulke posities maar minder volledig.

De houding lijkt op die welke van moderne vogels bekend is, welke met een kop ingetrokken onder een vleugel slapen, vermoedelijk om warm te blijven. Er zijn twee verklaringen voor de overeenkomst. Dit gedrag kan oorspronkelijk zijn voor de hele Maniraptora. Een andere mogelijkheid is dat het een geval van parallelle evolutie betreft onder kleine warmbloedige bevederde vormen. Het is ook een aanwijzing dat de voorpoten van Alvarezsauridae echte penveren droegen in plaats van eenvoudige filamenten.

Literatuur

• Kubo, Kohta; Kobayashi, Yoshitsugu; Chinzorig, Tsogtbaatar; Tsogtbaatar, Khishigjav. 2023. "A new alvarezsaurid dinosaur (Theropoda, Alvarezsauria) from the Upper Cretaceous Baruungoyot Formation of Mongolia provides insights for bird-like sleeping behavior in non-avian dinosaurs". PLOS ONE. 18(11): e0293801. DOI:10.1371/journal.pone.0293801

Bronnen, noten en/of referenties