Miklós Rózsa

Miklós Rózsa
Algemene informatie
Volledige naam	Miklós Rózsa
Alias	Nic Tomay
Geboren	18 april 1907
Geboorteplaats	Boedapest
Overleden	27 juli 1995
Overlijdensplaats	Los Angeles
Land	Verenigde Staten
Werk
Genre(s)	filmmuziek, symfonische muziek, HaFaBramuziek
Beroep	componist, muziekpedagoog, musicoloog en dirigent
	Officiële website; (en) AllMusic-profiel; (en) Discogs-profiel; (en) IMDb-profiel; (en) Last.fm-profiel; (en) MusicBrainz-profiel;
Portaal	Muziek

Miklós Rózsa (Boedapest, 18 april 1907 – Hollywood, 27 juli 1995) was een Amerikaans componist, muziekpedagoog, musicoloog en dirigent van Hongaarse geboorte. Voor bepaalde werken gebruikte hij het pseudoniem: Nic Tomay.

Levensloop

Rózsa kreeg op 5-jarige leeftijd viool- en altvioollessen van zijn oom Lajos Berkovits in zijn geboortestad. Berkovits was lid van het orkest van de Koninklijke Hongaarse opera. Van zijn moeder, die een collega van Béla Bartók aan het conservatorium in Boedapest geweest was, leerde hij pianospelen. Op het gymnasium werd hij voorzitter van het "Ferenc Liszt-gezelschap" en zette zich voor de uitvoering van eigentijdse Hongaarse muziek in. De familie had een eigen huis in Nagylóc, noordelijk van Boedapest. Daar kwam hij met muziek van de plattelandsbevolking (boeren en zigeuners) in contact. Aldaar musiceerde hij met muzikanten en verzamelde melodieën. Op 7-jarige leeftijd schreef hij zijn eerste kleine stukken.

Van 1925 tot 1929 bezocht hij de Felix Mendelssohnschool voor muziek en theater te Leipzig en studeerde compositie bij Hermann Grabner, alsook aan de Universiteit Leipzig musicologie bij Theodor Kroyer. In 1929 gingen zijn Noord-Hongaarse Boerenliederen en -dansen, voor viool en orkest, op.5a in première.

In de lente van 1931 reisde Rózsa naar Parijs, waar hij kennis maakte met Arthur Honegger, Charles–Marie Widor en Pierre Monteux. In 1932 woonde hij in Parijs. Het jaar daarop ging zijn Thema, Variaties en Finale, voor orkest, op. 13 in Duisburg in première. Dit werk werd in de daarop volgende 3 jaren meer dan 60 keer in heel Europa uitgevoerd.

Voor de filmmaatschappij Pathé Nathan schreef Rózsa filmmuziek en talrijke fanfares onder zijn pseudoniem Nic Tomay.

Tussen 1935 en 1939 pendelde Rózsa voortdurend tussen Parijs en Londen. Zijn eerste verblijf in Londen begon met een gelukkig toeval. Kort naar zijn aankomst kreeg hij de opdracht, de muziek voor een Hongaarse balletproductie te schrijven. Het ballet, getiteld Hungaria, werd twee jaar met succes in Londen uitgevoerd. Omdat hij als student eenvoudig aan een verblijfsvergunning kwam, werd Rózsa student aan het Trinity College of Music in het vak koordirectie.

Toen de Franse regisseur Jacques Feyder in 1936 naar Londen kwam, ging hij samen met Rózsa naar de balletuitvoering van Hungaria en vroeg de jonge componist daarop, de muziek voor zijn film Knights without Armour te schrijven. In de filmstudio van de Hongaar Alexander Korda werden de contracten ondertekend. In zijn autobiografie schreef Rózsa later, dat toen zijn muzikaal dubbelleven begonnen is. A Double Life was ook de titel van deze, in 1982 gepubliceerde autobiografie, omdat hij zijn werk enerzijds voor de film, en anderzijds voor de concertzaal als muzikaal dubbelleven opvatte.

In 1937 en 1938 werd hij met de Franz-Joseph-Prijs van zijn geboortestad Boedapest onderscheiden.

In de zomer 1940 emigreerde hij naar de Verenigde Staten; hij woonde in Hollywood. De filmmuziek voor The Jungle Book was zijn eerste compositie in de nieuwe wereld. In 1943 dirigeerde hij zijn eerste concert met het bekende Hollywood Bowl Orchestra.

Vanaf 1945 doceerde hij aan de University of Southern California in Los Angeles. Een van zijn leerlingen was Jerry Goldsmith.

Voor de filmmuziek tot Spellbound (1945) en A Double Life (1947) werd hij in korte tijd twee keer met de Academy Award onderscheiden. Hij was dé componist bij MGM (Metro Goldwyn Mayer Studios) van 1949 tot 1962. Zijn bekendste compositie in dit genre is de filmmuziek voor de film Ben-Hur uit 1959. Voor deze filmmuziek kreeg hij zijn derde Oscar (Academy Award).

Composities

Werken voor orkest

1929 Rapsodie, voor cello en orkest, op.3
1929 Variaties op een Hongaars boerenlied, voor viool en orkest, op.4
1929 Noord-Hongaarse Boerenliederen en -dansen, voor viool en orkest, op.5a
1930 rev.1993 Symfonie, op.6, revisie C. Palmer, als op.6a;
1930 Scherzo, op.11
1932 rev.1932 Serenade, voor klein orkest, op.10, revisie als op.25;
1933 rev.1943 Thema, Variaties en Finale, op.13a
1943 rev.1957 Concert, voor strijkers, op. 17
1946 Hongaarse serenade, voor klein orkest, op.25
1947 Kaleidoscope, op.19
1948 3 Hongaarse schetsen, op.14
1952 De dochter van de wijnboer, 12 variaties op een Frans volksliedje, op. 23
1956 Vioolconcert, op. 24
1957 Overture voor een symfonisch concert, op.26
1959 Background to Violence-suite (uit de films: "Brute Force", "The Naked City" & "The Killers")
1964 Notturno Ungherese, op. 28
1966 Sinfonia concertante, op.29
1967 Pianoconcert, op.31
1971 Celloconcert, op.32
1972 Tripartita, op.33
1979 Altvioolconcert, op.37
1984 Spellbound Concerto, voor 2 piano’s en orkest
1984 New England Concerto, voor 2 piano’s en orkest (uit de films: Lydia and Time out of Mind)
1992 Andante, voor strijkorkest, op.22a

Werken voor harmonieorkest

1951 "Triomfmars" uit de filmmuziek tot "Quo Vadis", voor harmonieorkest
1959 Spellbound concerto, voor twee piano's en harmonieorkest - bewerking: T. R. Bennett
1982 Fantasy, voor koperblazers, pauken en orgel
El Cid, concertmars
Concertouverture, voor harmonieorkest, op. 26
Ouverture uit de filmmuziek tot "Ben Hur", voor harmonieorkest
«Parade Of The Charioteers» uit de film "Ben Hur"

Muziektheater

Balletten

1935 Hungaria - voor de Markova-Dolin company in Londen

Muziek voor films

1937 Knight without Armour
1937 Thunder in the City
1937 The Squeaker/Murder on Diamond Row
1938 The Divorce of Lady X
1939 The 4 Feathers
1939 On the Night of Fire
1939 The Spy in Black
1939 Ten Days in Paris
1940 The Thief of Bagdad - (On), suite 1940;
1941 Lydia - (On)
1941 Sundown - (On)
1941 That Hamilton Woman
1941 New Wine
1942 To Be or Not to Be
1942 Jungle Book - (On) (bewerkt voor concertuitvoering als Jungle Book Suite)
1942 Jacare
1943 Five Graves to Cairo
1943 Sahara
1943 So Proudly we Hail!
1943 The Woman of the Town - (On)
1944 Dark Waters
1944 Double Indemnity - (On)
1944 The Hour before Dawn
1944 The Man in Half Moon Street
1944 Ministry of Fear
1945 Blood on the Sun
1945 Lady on a Train
1945 The Lost Weekend - (On)
1945 A Song to Remember - (On)
1945 Spellbound - (O) (bewerkt als Spellbound concerto);
1946 Because of Him
1946 The Killers (On)
1946 The strange Love of Martha Ivers
1947 Brute Force
1947 Desert Fury
1947 The Macomber Affair
1947 The Other Love
1947 The Red House
1947 Song of Sheherazade
1947 Time out of Mind
1947 A Woman’s Vengeance
1948 A Double Life - (O)
1948 Command Decision
1948 Kiss the Blood of my Hands
1948 The Naked City
1948 Secret Beyond the Door
1949 Adam’s Rib
1949 The Bribe
1949 Criss Cross
1949 Edward, My Son
1949 East Side, West Side
1949 Madame Bovary
1949 The Red Danube
1950 The Asphalt Jungle
1950 Crisis
1950 The Minniver Story
1951 The Light Touch
1951 Quo Vadis? (On);
1952 Ivanhoe (On)
1952 Plymouth Adventure (gearrangeerd als The May-flower: Symphonic Picture (1985);
1953 Julius Caesar (On)
1953 Young Bess
1953 The Story of Three Loves
1953 All the Brothers Were Valiant
1954 Knights of the Round Table
1954 Crest of the Wave
1954 Green Fire
1954 Men of the Fighting Lady
1954 Valley of the Kings
1955 The King’s Thief
1955 Moonfleet
1956 Bhowani Junction
1956 Diana
1956 Lust for Life
1956 Tribute to a Bad Man
1957 The 7th Sin
1957 Something of a Value
1957 Tip on a Dead Jockey
1958 A Time to Love and a Time to Die
1958 The World, The Flesh and The Devil
1959 Ben-Hur (O)
1961 King of Kings
1962 El Cid (2 On)
1962 Sodom and Gomorrha
1963 The VIP’s (ook bekend als "Hotel International")
1968 The Green Berets
1968 The Power
1969 The Private Life of Sherlock Holmes
1973 The Golden Voyage of Sinbad
1977 The Private Files of J. Edgar Hoover
1977 Providence
1978 Fedora
1979 Last Embrace
1979 Time after Time
1981 Eye of the Needle
1982 The Atomic Cafe
1982 Dead Men don’t Wear Plaid
1987 Dragnet
1989 Gesucht: Monika Ertl
1993 Manhattan Murder Mystery
1994 Cops and Robbersons

Legenda

(On): genomineerd voor een Oscar
(O): winnaar van een Oscar

Publicaties

The Music of the Movies, AFI Seminar, February 15, 1984 (8:00 pm.). Tape recording of the seminar is held at the AFI/Louis B. Mayer Library (Los Angeles)
A Double Life. The Autobiography of Miklós Rózsa, Composer in the Golden Years of Hollywood, Tunbridge Wells [...]: Midas Books [...] 1982. - Repr. New York: Wynwood Press 1989., 224 p., ISBN 0-85936-209-4
Eletem történeteiből. (Von den Geschichten meines Lebens), Budapest: Zeneműkiadó 1980. 177 p., ISBN 963-330-354-0

Bibliografie

Roland Mörchen: Grandiose Klangspektren. Miklós Rózsa zum 100. Geburtstag, in: Film-Dienst 60,8, 2007, S. 42-44
Stephane Chanudaud: Miklos Rozsa, in: Positif, 468, Fév. 2000, S. 97-101
James Southall: Miklos Rozsa at MGM, in: Film Score Monthly 5,2, 2000, S. 43-44
William Darby: American film music : major composers, techniques, trends, 1915-1990, Jefferson, North Carolina, and London: McFarland & Company, Inc., 1999. 623 p., ISBN 978-0-7864-0753-8
Matthias Keller: Miklós Rózsa. Retrospektive, Filmmuseum im Münchner Stadtmuseum, München: Selbstverlag 1998
James Pavelek: Miklos Rozsa, in: Soundtrack! The Collector’s Quarterly 17, Sept. 1998, S. 5-9
Bruce Eder: Miklos Rozsa, in: Films in Review 47, March/April 1996, S. 2-6+
Miklos Rozsa - obituary, in: Notes 52:1128 N4 1996
Miklos Rozsa - obituary, in: Choir & Organ 4:4 N1 1996
Stewart Gordon: Other European Composers of the Twentieth Century, in: A History of Keyboard Literature. Music for the Piano and its Forerunners, New York: Schirmer Books, 1996, 566 p., ISBN 978-0-534-25197-0
Miklos Rozsa - obituary, in: Crescendo & Jazz Music 32:34 N6 1995-1996
Miklos Rozsa - obituary, in: American Organist: 29:59 Oct 1995
Doug Raynes: A filmography/discography of Miklos Rozsa, in: Soundtrack! The Collector’s Quarterly 13, June 1994, S. 34-57
Wolfgang Suppan, Armin Suppan: Das Neue Lexikon des Blasmusikwesens, 4. Auflage, Freiburg-Tiengen, Blasmusikverlag Schulz GmbH, 1994, ISBN 3-923058-07-1
Wolfgang Suppan: Das neue Lexikon des Blasmusikwesens, 3. Auflage, Freiburg-Tiengen, Blasmusikverlag Schulz GmbH, 1988, ISBN 3-923058-04-7
Wolfgang Suppan: Lexikon des Blasmusikwesens, 2. ergänzte und erweiterte Auflage, Freiburg-Tiengen, Blasmusikverlag Fritz Schulz, 1976
Jacques-Emmanuel Fousnaquer, Claude Glayman, Christian Leble: Musiciens de notre temps depuis 1945, Paris: Editions Plume, 1992, 542 p., ISBN 2-908034-32-8
David M. Cummings, Dennis K. McIntire: International who's who in music and musician's directory - (in the classical and light classical fields), Twelfth edition 1990/91, Cambridge, England: International Who's Who in Music, 1991. 1096 p., ISBN 0-948875-20-8
James L. Limbacher, H. Stephen Wright: Keeping score : film and television music, 1980-1988 (with additional coverage of 1921-1979), Metuchen, N.J.: Scarecrow Press, 1991. 928 p., ISBN 978-0-8108-2453-9
Sources for scores and parts : Syracuse University Library, The George Arents Research Library fo [sic] Special Collections - Miklos Rozsa Papers, Cue Sheet: 8:57 N2 1991,
Paul E. Bierley, William H. Rehrig: The heritage encyclopedia of band music : composers and their music, Westerville, Ohio: Integrity Press, 1991, ISBN 0-918048-08-7
Christopher Palmer: The composer in Hollywood, London, New York: Marion Boyars Publishers, 1990. 346 p., ISBN 978-0-7145-2885-4
Kurtz Myers: Performer Index : Conductors, in: Index to record reviews 1984-1987 : based on material originally published in "Notes", the quarterly journal of the Music Library Association between 1984 AND 1987, Boston, Massachusetts: G.K. Hall, 1989, 639 p., ISBN 978-0-8161-0482-6
Kurtz Myers: Performer Index : Conductors, in: Index to record reviews, 1978-1983 : based on material originally published in "Notes", the quarterly journal of the Music Library Association, between 1978 and 1983, 1st Suppl., Boston, Massachusetts: G K Hall, December 1985, 873 p., ISBN 978-0-8161-0435-2
R.S. Brown: An interview with Miklos Rozsa, in: Fanfare 11:406-14 N6 1988
Steven D. Wescott: A comprehensive bibliography of music for film and television, Detroit: Information Coordinatores, 1985, 432 p., ISBN 978-0-89990-027-8
Steven D. Wescott: Interview with Miklos Rozsa, 1/10/84.
Alain Lacombe: Hollywood rhapsody : l'âge d'or de la musique de film à Hollywood, Concerne les musiciens de l'âge d'or hollywoodien avec une discographie de cette période, Paris: Jobert Transatlantiques, 1983. 292 p.
François Vallerand: An Interview with Miklos Rozsa, 24 Images (Quebec), No. 12 (Apr. 1982)
Gian Carlo Bertolina: Miklós Rózsa e Billy Wilder: storia di una collaborazione, Filmcritica (Rome), Rivista mensile di Studi sul Cinema 33, Nov./Dic. 1982 (=329/330), S. 594-602.
David Kraft, Richard Kraft: A Conversation with Miklós Rózsa and Carl Reiner, Soundtrack Collector's Newsletter, 1 (Sep. 1982), p. 13-22 - Soundtrack Collector's Newsletter, 1 (Dec. 1982), p. 17-23.
Bertrand Borie: La Musique de Miklos Rozsa, Pesitif (Paris), Nos. 244-245 (July-Aug. 1981), p. 50-51.
Bertrand Borie: Miklos Rozsa: grandeur et passion, in: Ekran: Revija za Film in Televizijo, 74, 15.11.1978, S. 37-48
Dominique Rabourdin: Entretien avec Miklos Rozsa, Cinéma 80,258 [=C80], Juni 1980, S. 55-67
Olivier Eyquem, Jacques Saada: Rencontre avec Miklós Rózsa, in: Positif, 189, Janv. 1977, S. 49-56.
D. Elley: The film composer. 1. Miklós Rózsa, in: Films and Filming 23, May 1977, S. 20-24
H. Niogret: La musique de Miklós Rózsa, in: Positif, 189, Jan. 1977, S. 42-48
Roberto Pugliese: Due maestri hollywoodiani: Rózsa e Herrmann, in: Filmcritica: Rivista mensile di Studi sul Cinema 28, Dec. 1977, S. 379-89.
Christopher Palmer: Miklós Rózsa. A sketch of life and work., London/Wiesbaden: Breitkopf und Härtel, 1975

Externe links

(en) Internetpagina van de Miklós Rózsa Society
(en) Internetpagina ter gelegenheid van de 100e verjaardag
(en) Miklós Rózsa in de Internet Movie Database