Santi Apostoli

Santi Apostoli
Façade
Land	Italië
Regio	Toscane
Plaats	Florence
Adres	Piazza del Limbo
Denominatie	rooms-katholiek
Gewijd aan	de twaalf apostelen
Coördinaten	43° 46′ NB, 11° 15′ OL
Gebouwd in	11e eeuw, 16e eeuw
Architectuur
Stijlperiode	romaans, renaissance
Kerkprovincie
Aartsbisdom	Florence
Bisdom	Florence
Detailkaart
Portaal    Christendom

De Santi Apostoli is een rooms-katholieke kerk aan het piazza del Limbo in Florence in de Italiaanse regio Toscane. Aan de noordzijde van de kerk loopt de Borgo Santi Apostoli. Het gebouw uit de 11e eeuw is een van de oudste en historisch belangwekkendste kerken van Florence. Ook in Rome staat een kerk die is gewijd aan de twaalf apostelen, de Santi XII Apostoli.

Geschiedenis en bouwstijl

Volgens een plaquette op de gevel werd de kerk gesticht in het jaar 800 in aanwezigheid van Karel de Grote, maar het is waarschijnlijker dat de kerk, die in romaanse stijl is gebouwd, uit het einde van de 11e eeuw stamt. In de 16e eeuw werd de voorgevel voorzien van een portaal in renaissancestijl, dat wordt toegeschreven aan Benedetto da Rovezzano uit Pistoia. De kleine klokkentoren aan de achterzijde van de kerk stamt eveneens uit de 16e eeuw en werd ontworpen door Baccio d'Agnolo. Bij de overstroming van 1966 leden de kerk en de aanwezige kunstwerken veel schade.

De kerk heeft een centrale rol in volksfeesten, zoals de Scoppio del carro ("Ontploffing van de kar"), en kreeg daarom de populaire bijnaam "Vecchio Duomo di Firenze" ("Oude Dom van Florence"), hoewel ze nooit de kathedraal van de stad is geweest. Het feest Scoppio del carro verwijst naar een gebeurtenis tijdens de Eerste Kruistocht onder leiding van Godfried van Bouillon. De Florentijn Pazzino de' Pazzi, de legendarische stamvader van de Pazzi-familie, was volgens de overlevering de eerste die in 1099 de muren van Jeruzalem beklom en zo de aanzet gaf tot de verovering van de stad. Als beloning gaf Godfried van Bouillon hem drie splinters van de steen van het Heilig Graf, die sinds 1785 in de Santi Apostoli-kerk worden bewaard. De splinters worden elk jaar op Eerste Paasdag gebruikt als vuurstenen om de colombina – een vuurpijl in de vorm van een duif – aan te steken, die op haar beurt het vuurwerk van de Scoppio del carro ontsteekt op het Domplein voor het Baptisterium.

• 
  Ingangspartij uit de 16e eeuw
• 
  Apsis aan de buitenzijde
• 
  Klokkentoren anno 1885, aquarel door Karl Mell (1851–1936)

Interieur

De indeling van de driebeukige kerk met halfronde apsis is beïnvloed door de vroegchristelijke stijl. De drie beuken worden gescheiden door zuilen in groen Prato-marmer (serpentiniet) met verschillende soorten kapitelen die deels afkomstig zijn van Romeinse gebouwen. In het bijzonder de voorste twee Korinthische zuilen zouden afkomstig zijn van de thermen die vlakbij stonden en dateren uit de 1e eeuw voor Christus. Het rijkversierde houten plafond dateert uit 1333.

De vloer met een primitief mozaïek werd tijdens de restauratie teruggevonden en bevat talrijke grafstenen van mensen uit rijke, vooraanstaande families, zoals de Acciaiuoli, Altoviti en Del Bene. De zone rond de apsis heeft een eenvoudige romaanse structuur waarbij de onbewerkte stenen in het zicht zijn gebleven. De heldere eenvoud van het interieur met de ronde bogen op kolommen zou Brunelleschi hebben geïnspireerd bij zijn terugkeer naar de klassieke vormen, die de aanzet was tot de renaissancearchitectuur. De zijkapellen dateren uit de 16e eeuw en vallen niet uit de toon, omdat ze vrij klein en sober zijn.

• 
  Interieur gezien in de richting van het hoofdaltaar
• 
  Pijporgel
• 
  Grafsteen

• 
  Interieur met de vier 16e-eeuwse kapellen in de linkerbeuk
• 

Schilderijen en grafmonumenten

Apsis

Op het hoofdaltaar in de apsis staat het altaarstuk Tronende Madonna met Kind tussen engelen en heiligen en De aanbidding der wijzen uit 1383 door Jacopo di Cione en Niccolò Gerini. In de apsis bevindt zich ook de graftombe van aartsbisschop Antonio Altoviti (1521-1573) met een nis, die met twee voluten is verbonden met de twee deuren aan weerszijden. Het graf is een werk van Giovanni Antonio Dosio. De deuren worden bekroond door de bustes van Karel de Grote en Antonio Altoviti zelf, uitgevoerd door Giovanni Caccini.

• 
  Hoofdaltaar met erachter de tombe van aartsbisschop Antonio Altoviti
• 
  Fragmenten van de grafsteen van Donato Acciuoli (1333) onder het tabernakel

Het tabernakel

Het tabernakel van de Della Robbia's

Aan de linkerzijde van de apsis staat een kostbaar eucharistisch tabernakel in gepolychromeerde majolica van Andrea della Robbia, uitgevoerd in opdracht van Giovanni di Piero Acciaiuoli. De betaling van dit "grote tabernakel met engelen die gordijnen vasthouden" is gedateerd op 28 april 1512. Waarschijnlijk heeft ook Della Robbia's zoon Giovanni eraan meegewerkt. Het tabernakel rust op een predella met twee zwevende engelen die een bladerkrans ondersteunen met daarin de kelk met de hosties en het Latijnse opschrift "HIC EST PANIS QUI DE COELO DESCENDIT" ("Dit is het brood dat uit de hemel neerdaalt"). Het centrale gedeelte van het tabernakel is vormgegeven als een aedicula met Korinthische pilasters die het hoofdgestel ondersteunen. Daarbinnen vormen vier kolommen in perspectief en een tongewelf met rozetten de omlijsting van het deurtje naar de ruimte waar de ciborie met de hosties wordt bewaard. Het deurtje is voorzien van een voorstelling van Christus die uit het graf opstaat. De open, cirkelvormige ruimte boven het luikje zou de derde steen van het Heilig Graf kunnen bevatten, geplaatst op een bevoorrechte plaats. In de halfronde lunet is de Heilige Geest in de gedaante van een duif afgebeeld. In het bovenste gedeelte van het tabernakel is de zegenende Vader met twee engelen in aanbidding weergegeven in bas-reliëf. Het wit van het email dat het licht reflecteert en contrasteert met de blauwe achtergrond, benadrukt de plasticiteit van elk detail.

Linkerbeuk

Kapel met sinopia en frescofragment van de Madonna van Paolo Schiavo

Vooraan in de linkerbeuk is een kleine nis, waarin de steenfragmenten van het Heilig Graf worden bewaard. Verder bevinden zich in de linkerbeuk een wijwatervat uit ca. 1510 en – aan het eind bij het tabernakel – het grafmonument van Oddone Altoviti (1507), beide uitgevoerd door Benedetto da Rovezzano.

In de eerste kapel vanaf de ingang hangt de sinopia van het fragmentarisch bewaarde fresco Madonna met Kind tussen engelen (15e eeuw) door Paolo Schiavo, dat vroeger de façade boven het toegangsportaal sierde. Ook de overige drie kapellen zijn voorzien van schilderijen, achtereenvolgens: De verheerlijking van Franciscus van Sales (1685) door Anton Domenico Gabbiani met het plafondstuk De verheerlijking van Johanna Francisca van Chantal (begin 18e eeuw) door Matteo Bonechi, in de derde kapel De aartsengel Michaël verslaat Lucifer (eind 16e eeuw) door Alessandro Fei en ten slotte in de vierde kapel De aanbidding door de herders met aan weerszijden De aartsengel Rafaël met Tobias en De apostel Andreas (ca. 1560), geschilderd door Maso da San Friano.

• 
  Reliekhouder van de Heilige Vuurstenen
• 
  Wijwatervat door Benedetto da Rovezzano, ca. 1510
• 
  De verheerlijking van Franciscus van Sales (1685) door Anton Domenico Gabbiani
• 
  Aartsengel Michaël verslaat Lucifer door Alessandro Fei
• 
  De aanbidding door de herders met rechts Rafaël en Tobias door Maso da San Friano
• 
  Grafmonument voor Oddone Altoviti, 1507

Rechterbeuk

In de rechterbeuk bevindt zich boven de deur naar de sacristie het grafmonument voor Bindo Altoviti met een allegorische voorstelling van de Liefde (1570) door Bartolomeo Ammannati.

Voor de tweede kapel vanaf de ingang schilderde Giorgio Vasari in 1541 de Allegorie op de Onbevlekte Ontvangenis.

• 
  Grafmonument voor Bindo Altoviti met de Liefde
• 
  Nis, rechts van het grafmonument voor Bindo Altoviti
• 
  Allegorie op de Onbevlekte Ontvangenis door Vasari

Een verdwenen werk

Het altaarstuk met Pinksteren (ca. 1362-1365) van Andrea Orcagna en zijn jongere broer Jacopo di Cione, dat behoort tot de collectie van de Galleria dell'Accademia in Florence, werd waarschijnlijk ook voor deze kerk geschilderd. In de 16e eeuw zag Vasari het werk nog op de oorspronkelijke plaats.

• 
  Pinksteren door Orcagna

Mediabestanden

Zie de categorie Santi Apostoli (Florence) van Wikimedia Commons voor mediabestanden over dit onderwerp.