Schanskorf

Gabions als oeverbescherming.

Een gabion (ook wel steenkorf) is een korf, cilinder of andere omhulling die met grond, zand of steenachtige materialen gevuld wordt. Gabions worden gebruikt als tijdelijke versterking van fortificaties, als oeververdediging bij watergangen en als keermuur. Gabions worden sinds ca. 2000 ook als decoratief element gebruikt in tuinen, plantsoenen en parken.

Geschiedenis

De hedendaagse gabion vindt zijn oorsprong in de middeleeuwen, toen gabions als een onderdeel van militaire fortificaties gebruikt werden. Sinds de Tweede Wereldoorlog worden ze voornamelijk gebruikt als civieltechnische of bouwkundige constructie, waarbij de gabion zowel constructief als decoratief aangewend kan worden. Er zijn bronnen die melden dat Leonardo da Vinci de uitvinder van de gabion is, maar dat is zeer twijfelachtig. Wel vermeldt hij in zijn verspreide waterloopkundige notities het gebruik van schanskorven ter versterking van oevers.

Schanskorven als bescherming voor kanonnen op een tekening uit de 16e eeuw.

De oorspronkelijk militaire gabions hadden de vorm van verstevigde cilindervormige manden met een open boven- en onderkant. Ze bestonden uit gevlochten riet of geweven katoen of ander materiaal en werden gevuld met aarde gebruikt voor de bouw van primitieve fortificaties. De katoenen cilinders waren licht en konden relatief gemakkelijk vervoerd worden naar het slagveld. Om het transport nog te vergemakkelijken, maakte men schanskorven van verschillende diameters die in elkaar pasten. Op het slagveld werden ze vooral gebruikt als bescherming voor het artilleriegeschut. Rond het kanon bouwde men een muur van met grond gevulde schanskorven als bescherming voor de kanonnen en de artilleristen.

Militair gebruik

Gabions worden nog steeds gebruikt voor militaire doeleinden, als een eerste fortificatie rond vooruitgeschoven basissen. Een muur van gabions kan relatief snel en goedkoop opgetrokken worden als bescherming tegen explosieven of mortier- en artilleriegeschut. Tijdens de Krimoorlog ontstond er een tekort aan rijshout, waardoor men de gabions ging maken van metalen hoepels van hooibalen. Dit leidde uiteindelijk tot het maken van speciale metalen hoepels en platen voor gabions.

Diverse legerkorpsen gebruiken gabions met een binnenkant van geotextiel voor het opzetten van bescherming. Deze korven zijn in 1989 ontworpen door de Brit Jimi Heselden (1948-2010) uit Leeds. (Heselden werd in 2009 mede-eigenaar van Segway en stortte 10 maanden later met zijn eigen Segway van een klif.) Zijn gabions zijn intensief gebruikt in de oorlogen in Irak en in Afghanistan. Een innovatie ontstaan tijdens deze oorlogen is een container met een set opgevouwen gabions, die automatisch uitvouwt door de container te verslepen. Zie de gabionconstructies in het kamp Marmal bij Mazar-i-Sharif hieronder. Tussen de rijen tenten zijn extra schanskorven geplaatst om in geval van een mortierinslag het effect daarvan te verminderen. In plaats van schanskorven wordt ook heel vaak een big bag gebruikt.

• 
  Gabions als hedendaagse militaire bescherming (kamp Marmal)
• 
  Gabions rond toiletten in een kamp in Irak

Civiel gebruik

Waterbouwkunde

Historie van waterbouwkundig gebruik van schanskorven

Aan het eind van de 19e eeuw werd in Sacerno in Italië door de smid Gaetano Maccaferri van het familiebedrijf van Raffaele Maccaferri een metalen gabion op basis van gaas ontwikkeld om oevers te beschermen.

In de nacht van 1 oktober 1893 veroorzaakte een uitzonderlijke overstroming van de rivier de Reno een doorbraak door de linkeroever en verlegde haar bedding. Op deze manier stroomde het water niet meer naar het kanaal en naar de sluis, maar overstroomde de omliggende velden op de rechteroever. Het waterschap kon zo'n gecompliceerde en kostbare interventie niet aan en vroeg de provincie Bologna om bijstand; aan het begin van het volgende jaar begonnen de noodreparaties met taluds gevormd door manden van ijzerdraad gevuld met stenen, geleverd door het bedrijf van Raffaele Maccaferri, die deze uitgevonden had, en het patent erop had. Het project werd gepresenteerd op 12 januari 1894. Het contract voor de afsluitingswerken werd gewonnen door het bedrijf Ferdinando Bonora; op 22 juni 1894 werden de werken opgeleverd. Dit was de eerste grote toepassing van metalen gabions in de waterbouw. Het bedrijf van Maccaferri is jarenlang de facto de monopoliehouder geweest voor de metalen gaasgabions. In Nederland en België is er enige tijd concurrentie geweest van Bekaert.

Hedendaagse gabions

Een hedendaagse gabion bestaat uit een metalen of kunststof gaasnet dat wordt gevuld met steenachtige materialen. Het gaasnet is een korfconstructie van verschillende afmetingen, meestal gemaakt uit verzinkt of roestvast staal. Vanwege de kosten wordt hoofdzakelijk de verzinkte versie gebruikt. Als er een grote kans op corrosie is, wordt soms nog een aanvullende pvc-coating toegepast. Om de stevigheid van de korf te verzekeren zijn er meestal stalen tussenschotten aanwezig en zijn er dwarsverbindingen aangebracht om het uitbuiken tijdens het vullen of achteraf te voorkomen.

Voor de vulling kan in principe elk steenachtig materiaal gebruikt worden. De stenen kunnen los gestort of gestapeld worden. Veel gebruikte vullingen zijn natuursteen (bv graniet, porfier, grauwacke, basalt, kalksteen of leisteen) en gerecycleerd beton. Bij gebruik van een pvc-coating mag geen breuksteen gebruikt worden, omdat de scherpe randen van de steen de bekleding beschadigen. In dat geval moet (heel grof) grind of kiezelsteen gebruikt worden.

De aard van de gebruikte materialen maakt van gabions doorgaans een zeer duurzame investering. Bij toepassing aan de kust (golfslag en zout water) hebben gabions een beperkte levensduur; de pvc-coating is dan vaak niet afdoende. In die gevallen is een kunststof gabion een goede oplossing, maar de stijfheid kan dan een probleem zijn. In bijzondere situaties worden ook heel grote netten van staalkabels gebruikt in zogenaamde zakgabions. Deze zijn gevuld met grotere stenen als alternatief voor de zeer grote waterbouwsteen. Bij de sluiting van het Saemangeum-estuarium in Korea zijn dergelijke zak-gabions gebruikt.

• 
  Gabions als oeverbescherming bij de Sivadeule in Frankrijk
• 
  Gabions bij de stuw van Linne
• 
  Gabions langs de Trzebośnica in Polen
• 
  Gabions in het park van de Sint-Adriaansabdij van Geraardsbergen

Over het algemeen wordt een gabion gezien als een natuurvriendelijke vorm van oeverbescherming. Het is dan wel noodzakelijk dat er een goede interactie mogelijk is tussen het leven in het water en het leven op het land. Een oplossing zoals hieronder in de rivier de Yauza is daarom ook niet aan te bevelen.

• 
  De Yauza Rivier bij Moskou
• 
  Schanskorven als plasberm bij Hardenberg

Constructief element

Gabions werden oorspronkelijk ook gebruikt als gestapelde keermuur in bergen, waar de vulstenen in grote aantallen van nature aanwezig zijn. Sinds ongeveer 1980 worden ze aangewend voor diverse toepassingen in de civiele techniek als onderdeel van een taludbescherming, geluidswallen en grondkeringen. Hierbij worden één- of meerlaagse gabions gebruikt als ballast op de onderliggende constructie. De gabion zorgt zo voor bescherming tegen erosie, uitspoeling of afschuiving van het onderliggend materiaal.

Gabions worden soms ook aangewend in de constructie van gebouwen

• 
  Gabions als grondkering
• 
  Gabions als taludkering

Decoratief element

Gabions worden sinds 2000 steeds meer toegepast in de steden- en landschapsbouw. Ook voor toepassingen als gevelbekleding, erfafscheiding of als een losstaand decoratief object zoals een zitbank of als beveiliging tegen ramkraak worden gabions aangewend. Naast de esthetische voordelen is de flexibiliteit vaak een voordeel (ze zijn niet erg gevoelig voor ongelijkmatige zettingen van de ondergrond). Ook zijn ze minder gevoelig voor graffiti en vervuiling.

• 
  Decoratieve elementen in Lothringen

Milieu

De meeste gabions worden als milieu- en natuurvriendelijk beschouwd. De gebruikte materialen zijn duurzaam en alle onderdelen (staal en steen) zijn volledig en eenvoudig te recycleren. Bij het gebruik van kunststof gabions is dat niet altijd zeker. Daarnaast passen gabions door hun natuurlijke uitstraling meestal goed in hun omgeving en gaan er soms letterlijk in op als flora en fauna zich er optimaal in kunnen nestelen. Voor reptielen zijn de huidige standaard gabions ongeschikt als ze niet of nauwelijks zijn begroeid. Ze fungeren wel als zonplaats en verstopplaats maar voor overwintering zijn ze dan ongeschikt omdat water en wind vrij spel hebben. Begroeiing is voor hagedissen belangrijk omdat dit insecten trekt hetgeen hun voedsel vormt. Door aanpassingen kunnen gabions wel verbeterd worden en in combinatie met andere kunstmatige stenige en zandige biotopen kan een geschikt leefgebied gecreëerd worden. In Maastricht is in het kader van het Plan Belvédère in 2013 de ingang van een parkeergarage aan de Cabergerweg over een aanzienlijk deel afgewerkt met gabions tot een zogenaamde ‘ecomuur’ voor de muurhagedis.

Schanskorven als geluidswal

Gabions worden ook veel gebruikt als geluidswal; door de open, maar zware constructie kan veel geluid gedempt worden bij gebruikmaking van een vrij klein grondoppervlak. Verder wordt wel geclaimd dat gabions ook stikstofoxiden en fijn stof afvangen, zodat de concentraties in de buitenlucht afnemen. Goed wetenschappelijk onderzoek hiernaar is nog niet beschikbaar.

Bij gebruik in oevers van watergangen, waarbij de gabions permanent in (stilstaand) water staan, kan er een probleem ontstaan door uitloging van de zink-coating. Gabions worden verzinkt om corrosie tegen te gaan.

Referenties

Mediabestanden

WikiWoordenboek