Kalmaroorlog: verschil tussen versies
lastig |
Geen bewerkingssamenvatting |
||
| Regel 13: | Regel 13: | ||
|combatant1=[[Image:Flag of Denmark.svg|rand|25px]] [[Denemarken-Noorwegen|Denemarken]] |
|combatant1=[[Image:Flag of Denmark.svg|rand|25px]] [[Denemarken-Noorwegen|Denemarken]] |
||
|combatant2=[[Image:Flag of Sweden.svg|rand|25px]] [[Koninkrijk Zweden (1523-1814)|Zweden]] |
|combatant2=[[Image:Flag of Sweden.svg|rand|25px]] [[Koninkrijk Zweden (1523-1814)|Zweden]] |
||
| ⚫ | |||
|commander1= |
|||
| ⚫ | |||
|commander2=[[Image:Flag of Sweden.svg|border|22px]] [[Karel IX van Zweden|Karel IX]]<br>[[Image:Flag of Sweden.svg|border|22px]] [[Gustaaf II Adolf van Zweden|Gustaaf II Adolf]] |
|commander2=[[Image:Flag of Sweden.svg|border|22px]] [[Karel IX van Zweden|Karel IX]]<br>[[Image:Flag of Sweden.svg|border|22px]] [[Gustaaf II Adolf van Zweden|Gustaaf II Adolf]] |
||
|strength1= |
|strength1= |
||
| Regel 31: | Regel 30: | ||
De Kalmaroorlog was de laatste oorlog waarin Denemarken zijn positie als belangrijkste macht in [[Noord-Europa]] wist te handhaven. |
De Kalmaroorlog was de laatste oorlog waarin Denemarken zijn positie als belangrijkste macht in [[Noord-Europa]] wist te handhaven. |
||
| ⚫ | |||
==Voorgeschiedenis== |
==Voorgeschiedenis== |
||
===De strijd om het Noorden=== |
|||
Denemarken was aan het begin van de [[17e eeuw]] de machtigste staat in het [[Oostzee]]gebied.<ref>Denmark, 1513-1660: the rise and decline of a Renaissance monarchy, blz. 149</ref> De controle over de [[Sont]] en de daarbijbehorende [[Sonttol]] waren van groot strategisch en economisch belang. Zweden probeerde zijn macht echter uit te breiden in het oostelijke Oostzeegebied. Sind de afzetting |
|||
Denemarken was aan het begin van de [[17e eeuw]] de machtigste staat in het [[Oostzee]]gebied.<ref>Denmark, 1513-1660: the rise and decline of a Renaissance monarchy, blz. 149</ref> De controle over de [[Sont]] en de daarbijbehorende [[Sonttol]] waren van groot strategisch en economisch belang. Tegelijkertijd beheerste Denemarken door het bezit van Noorwegen de handel en de visvangst in de [[Barentszzee]]. Zweden probeerde op verschillende manieren zijn machtspositie ten koste van Denemarken te versterken. Zweedse soldaten, belastingophalers en bestuurders namen het land rond de [[Noordkaap (Noorwegen)|Noordkaap]] in bezit op grond van het in [[1595]] met [[Tsaardom Rusland|Rusland]] gesloten [[Vrede van Teusina|Verdrag van Teusina]]. Zweedse controle over de Noordkaap zou het mogelijk maken om de handel met Rusland via [[Archangelsk]] te beheersen. Om zijn aanspraken op deze noordelijke gebieden kracht bij te zetten nam koning [[Karel IX van Zweden]] na zijn kroning in [[1607]] de titel "''Koning van de Lappen in het Noordland''" aan. Bij het stichtten van een nieuwe havenstad op het eiland [[Hisingen]], ten noorden van de Sont, schonk Karel IX de nieuwe [[Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden|Nederlandse]] bewoners zelfs het recht om in de Barentszzee te vissen. Denemarken protesteerde hier tegen en de Deense koning [[Christiaan IV van Denemarken|Christiaan IV]] reisde een aantal keer persoonlijk naar het hoge noorden om de Deense soevereiniteit over het gebied te bevestigen. |
|||
===Zweedse conflicten met Polen en Rusland=== |
|||
De Zweedse interesse in het bezit van het Hoge Noorden werd versterkt doordat Zweden van [[1600]] tot [[1611]] in [[Zweeds-Poolse Oorlog (1600-1611)|oorlog]] was met het [[Pools-Litouwse Gemenebest]]. Koning [[Sigismund III van Polen|Sigismund Wasa]] van Polen was korte tijd koning van Zweden geweest totdat hij in [[1599]] werd afgezet door zijn broer Karel IX. Sigismund bleef echter aanspraak maken op de Zweedse kroon en werd daarin gesteund door Christiaan IV die Karel IX weigerde te erkennen als rechtmatige koning van Zweden. Om een mogelijke Poolse invasie voor te zijn nam Karel IX zelf het initiatief toen hij vanuit [[Zweeds Estland]] [[Hertogdom Lijfland|Pools Lijfland]] binnenviel. De oorlog en de Zweedse blokkade van de Hanzestad Riga versoorde de handel in de Oostzee. Veel handelaars probeerden het oorlogsgebied te ontwijken door het Russische achterland van Riga via Archangelsk te bereiken. Hierdoor steeg het belang van de noordelijke route en daalde de opbrengsten van de Sonttol. |
|||
Ook in Rusland raaktte Zweden betrokken bij een oorlog. Tijdens de chaotische [[Tijd der Troebelen]] steunde Zweden eerst de Russische elite tegen de Polen, maar begon vanaf [[1610]] de [[Ingrische Oorlog]] waarbij geprobeerd werd om zoveel mogelijk Russisch grondgebied te veroveren. |
|||
probeerden de drie andere grootmachten, [[Pools-Litouwse Gemenebest|Polen-Litouwen]], [[Tsaardom Rusland|Rusland]] en [[Koninkrijk Zweden (1523-1814)|Zweden]] hun invloed ten koste van elkaar uit te breiden. Toen de katholieke [[Sigismund III van Polen|Sigismund Wasa]] |
|||
===Pogingen tot bemiddeling en het uitbreken van de oorlog=== |
|||
Christiaan IV zag door de Zweedse problemen in het oosten een gelegenheid om Zweden te verslaan en zo de problemen in Lapland ten kunste van Denemarken op te lossen en misschien zelfs de [[Unie van Kalmar]] te herstellen. Christiaan begon zijn vloot uit te breidden, een een aantal forten te versterken en liet een nieuw [[arsenaal]] aanlegen in [[Kopenhagen]]. In tegenstelling tot Christiaan IV en Karel IX waren de [[Rijksraad (Denemarken)|Deense]] en [[Rijksraad (Zweden)|Zweedse Rijksraad]] fel gekant tegen een eventuele oorlog. Ook internationaal was er grote weerstand, omdat een oorlog de handel door de Sont zou verstoren. |
|||
| ⚫ | |||
==De oorlog== |
==De oorlog== |
||
==De Vrede van Knäred== |
==De Vrede van Knäred== |
||
==Gevolgen== |
==Gevolgen== |
||
---> |
|||
==Bronnen, noten en referenties== |
==Bronnen, noten en referenties== |
||
{{references|85%}} |
{{references|85%}} |
||
Versie van 9 jun 2009 21:07
| Sjabloon:Infobox Militair Conflict |
| Sjabloon:Zijbalk Deens-Zweedse Oorlogen |
De Kalmaroorlog of de Oorlog van Kalmar (Deens: Kalmarkrigen; Zweeds: Kalmarkriget) was een oorlog tussen Denemarken en Zweden van 1611 tot 1613. De oorlog werd gevoerd over de aanspraken van beide landen het uiterste noorden van Scandinavië. Denmarken behaalde een groot aantal overwinningen, maar het bleek onmogelijk om Zweden geheel te veroveren. Groeiende internationale druk bracht Denemarken tot het sluiten van de Vrede van Knäred waarmee de oorlog werd beëindigd.
De Kalmaroorlog was de laatste oorlog waarin Denemarken zijn positie als belangrijkste macht in Noord-Europa wist te handhaven.
Voorgeschiedenis
De strijd om het Noorden
Denemarken was aan het begin van de 17e eeuw de machtigste staat in het Oostzeegebied.[1] De controle over de Sont en de daarbijbehorende Sonttol waren van groot strategisch en economisch belang. Tegelijkertijd beheerste Denemarken door het bezit van Noorwegen de handel en de visvangst in de Barentszzee. Zweden probeerde op verschillende manieren zijn machtspositie ten koste van Denemarken te versterken. Zweedse soldaten, belastingophalers en bestuurders namen het land rond de Noordkaap in bezit op grond van het in 1595 met Rusland gesloten Verdrag van Teusina. Zweedse controle over de Noordkaap zou het mogelijk maken om de handel met Rusland via Archangelsk te beheersen. Om zijn aanspraken op deze noordelijke gebieden kracht bij te zetten nam koning Karel IX van Zweden na zijn kroning in 1607 de titel "Koning van de Lappen in het Noordland" aan. Bij het stichtten van een nieuwe havenstad op het eiland Hisingen, ten noorden van de Sont, schonk Karel IX de nieuwe Nederlandse bewoners zelfs het recht om in de Barentszzee te vissen. Denemarken protesteerde hier tegen en de Deense koning Christiaan IV reisde een aantal keer persoonlijk naar het hoge noorden om de Deense soevereiniteit over het gebied te bevestigen.
Zweedse conflicten met Polen en Rusland
De Zweedse interesse in het bezit van het Hoge Noorden werd versterkt doordat Zweden van 1600 tot 1611 in oorlog was met het Pools-Litouwse Gemenebest. Koning Sigismund Wasa van Polen was korte tijd koning van Zweden geweest totdat hij in 1599 werd afgezet door zijn broer Karel IX. Sigismund bleef echter aanspraak maken op de Zweedse kroon en werd daarin gesteund door Christiaan IV die Karel IX weigerde te erkennen als rechtmatige koning van Zweden. Om een mogelijke Poolse invasie voor te zijn nam Karel IX zelf het initiatief toen hij vanuit Zweeds Estland Pools Lijfland binnenviel. De oorlog en de Zweedse blokkade van de Hanzestad Riga versoorde de handel in de Oostzee. Veel handelaars probeerden het oorlogsgebied te ontwijken door het Russische achterland van Riga via Archangelsk te bereiken. Hierdoor steeg het belang van de noordelijke route en daalde de opbrengsten van de Sonttol.
Ook in Rusland raaktte Zweden betrokken bij een oorlog. Tijdens de chaotische Tijd der Troebelen steunde Zweden eerst de Russische elite tegen de Polen, maar begon vanaf 1610 de Ingrische Oorlog waarbij geprobeerd werd om zoveel mogelijk Russisch grondgebied te veroveren.
Pogingen tot bemiddeling en het uitbreken van de oorlog
Christiaan IV zag door de Zweedse problemen in het oosten een gelegenheid om Zweden te verslaan en zo de problemen in Lapland ten kunste van Denemarken op te lossen en misschien zelfs de Unie van Kalmar te herstellen. Christiaan begon zijn vloot uit te breidden, een een aantal forten te versterken en liet een nieuw arsenaal aanlegen in Kopenhagen. In tegenstelling tot Christiaan IV en Karel IX waren de Deense en Zweedse Rijksraad fel gekant tegen een eventuele oorlog. Ook internationaal was er grote weerstand, omdat een oorlog de handel door de Sont zou verstoren.
Bronnen, noten en referenties
- ↑ Denmark, 1513-1660: the rise and decline of a Renaissance monarchy, blz. 149