Stemdistrict

Dit lemma gaat over een stemlocatie. Voor het gehele gebied dat deel uit maakt van eenzelfde verkiezing, zie Kieskring

Een stemdistrict is een aanduiding voor een gebied waarbinnen een stemming of verkiezing wordt gehouden. In Nederland gaat het om een puur administratieve eenheid, maar in landen met een districtenstelsel speelt het stemdistrict veel grotere rol.

Nederland

Een stemdistrict is in Nederland een deel van een kieskring, in de zin van de Kieswet. Een stemdistrict bestaat in Nederland uit een geografisch gebied met tussen de duizend en tweeduizend kiesgerechtigde inwoners. In dichtbevolkte gebieden, zoals steden, betreft het vaak een paar straten of soms zelfs enkele huizenblokken. In dunbevolkte gebieden kan een hele gemeente uit één enkel stemdistrict bestaan, waarmee het aantal kiesgerechtigde inwoners ook onder de duizend kan komen.

Bij elk stemdistrict hoort ook een stembureau, het stembureau van het district wordt op de oproepkaart aangegeven en de kiezer is in eerste instantie gebonden aan dit stembureau. Mocht de kiezer op een willekeurig stembureau zijn stem willen uitbrengen, dan moet hij daarvoor een kiezerspas aanvragen, daarmee is de kiezer vrij in de keuze van het stembureau en kan zowel binnen zijn stemdistrict, als daarbuiten gaan stemmen. Een ander aspect aan stemdistricten is dat kiezers van hetzelfde district elkaar onderhands (zonder tussenkomst van een ambtenaar) kunnen machtigen.

Bij steeds meer verkiezingen wordt geen gebruik meer gemaakt van oproepkaarten, maar van stempassen. Het effect hiervan is dat de kiezer alleen nog maar gebonden is aan de gemeente waar hij of zij staat ingeschreven, men zou kunnen stellen dat de omvang van het stemdistrict gelijk is aan de omvang van de gemeente (zowel in kiezersaantal, als geografisch). Het begrip stemdistrict verliest met deze ontwikkeling steeds meer aan betekenis.

Toch moet in Nederland de uitslag van verkiezingen nog steeds per stemdistrict worden vastgesteld, maar daarvoor is het begrip 'stembureau' meer van belang dan het begrip 'stemdistrict', aangezien het hier een logistieke kwestie betreft

Districtenstelsel

Zie Districtenstelsel voor het hoofdartikel over dit onderwerp.

In (met name Angelsaksische) landen waar bij verkiezingen een districtenstelsel wordt gehanteerd, speelt een stemdistrict een veel grotere rol. De stemdistricten zijn in die stelsels vaak groter (in oppervlakte) en tellen ook meer kiezers, ze zijn dan ook beter te vergelijken met de Nederlandse kieskringen.

In het districtenstelsel wordt vaak gebruikgemaakt van kandidaten die per district verschillen en als direct afgevaardigde van dat district worden uitgezonden naar het vertegenwoordigend orgaan. Bekende voorbeelden van het districtenstelsel zijn het Verenigd Koninkrijk en de Verenigde Staten (Senatoren worden per staat verkozen).

Ook binnen indirecte verkiezingen kunnen stemdistricten een rol spelen, zoals bij de presidentsverkiezingen in de VS, daarbij wordt de presidentskandidaat met het meeste aantal stemmen een aantal kiesmannen voor dat district (staat) uitgezonden naar een speciale vergadering waarin de uiteindelijke president gekozen wordt.