Jaagpad: verschil tussen versies

Verwijderde inhoud Toegevoegde inhoud

In de regel

Versie van 28 apr 2019 02:31

Een jaagpad of trekpad (ook trekweg) is een pad langs een kanaal of rivier dat werd gebruikt om schepen vooruit te trekken. Dit voorttrekken werd jagen genoemd en geschiedde bij ongunstige wind en tegenstroom. Gewoonlijk werd gejaagd door een paard met begeleider (het jagertje), maar soms gebeurde het ook met menskracht.^[1] Grote vrachtschepen werden door meerdere paarden gejaagd.^[2]

Geschiedenis

Het jagen van schepen was al bij de Romeinen bekend. Verplichtingen aan Hollandse landeigenaren om stroken grond langs een rivier als jaagpad vrij te houden, werden reeds op gezag van Karel de Grote opgelegd.^[2] Vanaf de vijftiende eeuw werden her en der jaagpaden aangelegd, bijvoorbeeld langs de Rijn tussen Lobith en Emmerich en langs de Vecht (1626 tot 1628).^[2] Het verschijnsel nam een hoge vlucht met de komst van de trekschuit, waarvoor speciale trekvaarten werden aangelegd. Dit type schip kon niet anders voortbewegen dan door het jagen ervan en alle trekvaarten hadden daarom een jaagpad.^[2] Een van de oudste jaagpaden in Holland was dat langs de Haarlemmertrekvaart, aangelegd in 1632. Hieruit is de Haarlemmerweg voortgekomen. Na de terugval van de trekschuit in de negentiende eeuw verloren jaagpaden aan betekenis, maar ze verdwenen niet meteen overal. Nog in 1831 werden voor de Akte van Mainz onder meer internationale afspraken gemaakt over het onderhouden van jaagpaden langs de Waal.^[3] Het Kanaal Roeselare-Leie en het Kanaal door Walcheren, beide gereedgekomen begin jaren 1870, werden nog voorzien van jaagpaden.

Aanwezigheid in het landschap

Tegenwoordig zijn jaagpaden vaak nog openbaar toegankelijk, ook als ze pal achter woningen langs lopen of over het land van boeren. Soms zijn ze omgevormd tot verhard fietspad of wandelpad. Daarnaast bieden ze toegang aan openbare diensten die aan dijken en waterwegen werken. Zo zijn veel jaagpaden nog altijd herkenbaar.

Een jaagpad wordt in Nederland bijvoorbeeld nog aangetroffen langs de Oude Rijn langs de Kromme Rijn en langs de Vecht het Zandpad. Langs de Schinkel en Nieuwe Meer in Amsterdam ligt nog een wandel- en fietspad met de naam Jaagpad, maar het jagen van schepen is hier niet meer mogelijk door de aanwezigheid van bomen en woonarken.

In Vlaanderen liggen nog jaagpaden langs onder andere het Kanaal Roeselare-Leie, het kanaal Ieper-IJzer, de Dender en de Zenne.

Obstakels

Omdat er een touw zat tussen de trekkers of het paard en de boot, moest ervoor gezorgd worden dat er geen obstakels zaten tussen het jaagpad en het water. Er stonden dus geen bomen langs de waterkant van een jaagpad en geen dukdalven in het water. Bruggetjes over zijkanalen en/of sloten werden aan de waterkant voorzien van een lagere en gladde leuning, waarover het sleeptouw makkelijk kon glijden.^[4] Om te voorkomen dat de schuit bij bochten in de oever werd getrokken stonden hier vaak rolpalen. Onder andere in de provincie Groningen zijn nog enkele exemplaren (als monument) bewaard gebleven. In Zuid-Holland staat nog een rolpaal langs de Delftse Vliet.

Galerij

De Oude Rijn met het jaagpad bij Nieuwerbrug. Het jaagpad is nu een fietspad.
Rolpaal naast het Jaagpad langs de Delftsche Vliet
Jaagpad langs de Wolga, Ilya Yefimovich Repin
Verkeersbord aan jaagpad langs de Dender in Liedekerke

Trivia

Een trekpad werd vroeger^{[(sinds) wanneer?]} ook een tragel genoemd.
De Duitse naam is "Leinpfad" of "Treidelpfad", in Oostenrijk "Treppelweg".

Bronnen, noten en/of referenties

↑ Reinder Reinders e.a. Trekveren in de provincie Groningen (scriptie), p. 47-48, geraadpleegd 17 februari 2015. Online hier te raadplegen.
↑ ^a ^b ^c ^d Brouwer, P. en G. van Kesteren, m.m.v. A. Wiersma (2008); Berigt aan de heeren reizigers. 400 jaar openbaar vervoer in Nederland; p. 45-52. Sdu uitgevers, Den Haag, ISBN 9789012114806.
↑ Filarski, R. (2014); Tegen de stroom in. Binnenvaart en vaarwegen vanaf 1800, p. 95. Matrijs, Utrecht ISBN 9789053454770.
↑ Een monument van de trekvaart: de rolpaal aan het jaagpad, Stichting Haags Industrieel Erfgoed, geraadpleegd 16 juli 2016.

[1] Reinder Reinders e.a. Trekveren in de provincie Groningen (scriptie), p. 47-48, geraadpleegd 17 februari 2015. Online hier te raadplegen.

[Berigt-2] Brouwer, P. en G. van Kesteren, m.m.v. A. Wiersma (2008); Berigt aan de heeren reizigers. 400 jaar openbaar vervoer in Nederland; p. 45-52. Sdu uitgevers, Den Haag, ISBN 9789012114806.

[3] Filarski, R. (2014); Tegen de stroom in. Binnenvaart en vaarwegen vanaf 1800, p. 95. Matrijs, Utrecht ISBN 9789053454770.

[4] Een monument van de trekvaart: de rolpaal aan het jaagpad, Stichting Haags Industrieel Erfgoed, geraadpleegd 16 juli 2016.

[1]

[2]

[3]

[4]

@@ Regel 1: / Regel 1: @@
 [[Bestand:Horse-drawn canal boat approaching the swingbridge from the south. - geograph.org.uk - 1564278.jpg|thumb|[[Cromford Canal]] met trekschuit, Engeland]]
 [[Bestand:Gezicht op de (huidige) Trekvliet.jpg|thumb|[[Trekvliet (Leiden)|Trekvliet]] bij Leiden in 1788]]
-Een '''jaagpad''' of '''trekpad''' (ook '''trekweg''') is een [[pad (weg)|pad]] langs een [[kanaal (waterweg)|kanaal]] of [[rivier]] dat werd gebruikt om [[Schip (transportmiddel)|schepen]] vooruit te trekken. Dit voorttrekken werd [[jagen (schip)|jagen]] genoemd en geschiedde bij ongunstige wind en tegenstroom. Gewoonlijk werd gejaagd door een paard met begeleider (het jagertje), maar soms gebeurde het ook met menskracht.<ref>Reinder Reinders e.a. ''Trekveren in de provincie Groningen'' (scriptie), p. 47-48, geraadpleegd 17 februari 2015. Online [http://www.watererfgoed.nl/links/Trekveren_Groningen.pdf hier] te raadplegen.</ref> Grote vrachtschepen werden door meerdere paarden gejaagd.<ref name="Berigt">Brouwer, P. en G. van Kesteren, m.m.v. A. Wiersma (2008); ''Berigt aan de heeren reizigers. 400 jaar openbaar vervoer in Nederland''; p. 45-52. Sdu uitgevers, Den Haag, ISBN 9789012114806.</ref>
+Een '''jaagpad''' of '''trekpad''' (ook '''trekweg''') is een [[pad (weg)|pad]] langs een [[kanaal (waterweg)|kanaal]] of [[rivier]] dat werd gebruikt om [[Schip (transportmiddel)|schepen]] vooruit te trekken. Dit voorttrekken werd [[jagen (schip)|jagen]] genoemd en geschiedde bij ongunstige wind en tegenstroom. Gewoonlijk werd gejaagd door een paard met begeleider (het jagertje), maar soms gebeurde het ook met menskracht.<ref>Reinder Reinders e.a. ''Trekveren in de provincie Groningen'' (scriptie), p. 47-48, geraadpleegd 17 februari 2015. Online [http://www.watererfgoed.nl/links/Trekveren_Groningen.pdf hier] te raadplegen.</ref> Grote vrachtschepen werden door meerdere paarden gejaagd.<ref name="Berigt">Brouwer, P. en G. van Kesteren, m.m.v. A. Wiersma (2008); ''Berigt aan de heeren reizigers. 400 jaar openbaar vervoer in Nederland''; p. 45-52. Sdu uitgevers, Den Haag, {{ISBN|9789012114806}}.</ref>
 ==Geschiedenis==
-Het jagen van schepen was al bij de [[Romeinse Rijk|Romeinen]] bekend. Verplichtingen aan Hollandse landeigenaren om stroken grond langs een rivier als jaagpad vrij te houden, werden reeds op gezag van [[Karel de Grote]] opgelegd.<ref name="Berigt" /> Vanaf de vijftiende eeuw werden her en der jaagpaden aangelegd, bijvoorbeeld langs de [[Rijn]] tussen [[Lobith]] en [[Emmerik|Emmerich]] en langs de [[Utrechtse Vecht|Vecht]] (1626 tot 1628).<ref name="Berigt" /> Het verschijnsel nam een hoge vlucht met de komst van de [[trekschuit]], waarvoor speciale [[trekvaart]]en werden aangelegd. Dit type schip kon niet anders voortbewegen dan door het jagen ervan en alle trekvaarten hadden daarom een jaagpad.<ref name="Berigt" /> Een van de oudste jaagpaden in [[Holland]] was dat langs de [[Haarlemmertrekvaart (Amsterdam)|Haarlemmertrekvaart]], aangelegd in [[1632]]. Hieruit is de [[Haarlemmerweg]] voortgekomen. Na de terugval van de trekschuit in de negentiende eeuw verloren jaagpaden aan betekenis, maar ze verdwenen niet meteen overal. Nog in 1831 werden voor de [[Herziene Rijnvaartakte|Akte van Mainz]] onder meer internationale afspraken gemaakt over het onderhouden van jaagpaden langs de Waal.<ref>Filarski, R. (2014); ''Tegen de stroom in. Binnenvaart en vaarwegen vanaf 1800'', p. 95. Matrijs, Utrecht ISBN 9789053454770.</ref> Het [[Kanaal Roeselare-Leie]] en het [[Kanaal door Walcheren]], beide gereedgekomen begin jaren 1870, werden nog voorzien van jaagpaden.
+Het jagen van schepen was al bij de [[Romeinse Rijk|Romeinen]] bekend. Verplichtingen aan Hollandse landeigenaren om stroken grond langs een rivier als jaagpad vrij te houden, werden reeds op gezag van [[Karel de Grote]] opgelegd.<ref name="Berigt" /> Vanaf de vijftiende eeuw werden her en der jaagpaden aangelegd, bijvoorbeeld langs de [[Rijn]] tussen [[Lobith]] en [[Emmerik|Emmerich]] en langs de [[Utrechtse Vecht|Vecht]] (1626 tot 1628).<ref name="Berigt" /> Het verschijnsel nam een hoge vlucht met de komst van de [[trekschuit]], waarvoor speciale [[trekvaart]]en werden aangelegd. Dit type schip kon niet anders voortbewegen dan door het jagen ervan en alle trekvaarten hadden daarom een jaagpad.<ref name="Berigt" /> Een van de oudste jaagpaden in [[Holland]] was dat langs de [[Haarlemmertrekvaart (Amsterdam)|Haarlemmertrekvaart]], aangelegd in [[1632]]. Hieruit is de [[Haarlemmerweg]] voortgekomen. Na de terugval van de trekschuit in de negentiende eeuw verloren jaagpaden aan betekenis, maar ze verdwenen niet meteen overal. Nog in 1831 werden voor de [[Herziene Rijnvaartakte|Akte van Mainz]] onder meer internationale afspraken gemaakt over het onderhouden van jaagpaden langs de Waal.<ref>Filarski, R. (2014); ''Tegen de stroom in. Binnenvaart en vaarwegen vanaf 1800'', p. 95. Matrijs, Utrecht {{ISBN|9789053454770}}.</ref> Het [[Kanaal Roeselare-Leie]] en het [[Kanaal door Walcheren]], beide gereedgekomen begin jaren 1870, werden nog voorzien van jaagpaden.
 ==Aanwezigheid in het landschap==
@@ Regel 25: / Regel 25: @@
 ==Trivia==
-* Een trekpad werd vroeger{{wanneer}} ook een ''tragel'' genoemd.
+* Een trekpad werd vroeger{{Wanneer?||2019|04|27}} ook een ''tragel'' genoemd.
 * De Duitse naam is "Leinpfad" of "Treidelpfad", in Oostenrijk "Treppelweg".