Spuit elf geeft (ook nog) modder

Spuit elf geeft (ook nog) modder is een smalende uitdrukking in de Nederlandse taal. De zegswijze verwijst naar (te) laat komen en naar niet geheel serieus genomen worden. Afhankelijk van de context kan een van die aspecten overheersen. De uitdrukking wordt ook verkort gebruikt, als spuit elf of spuit 11. De uitdrukking kan gebruikt worden voor een onbeduidende, futiele of te late bijdrage en voor de persoon die de bijdrage leverde.

Etymologie

De uitdrukking is in het begin van de twintigste eeuw ontstaan en verwijst naar een brandspuit. In grotere plaatsen waren de spuitgasten ingedeeld in teams die elk een spuit bedienden en van oudsher genummerd werden. In de negentiende eeuw had dit geen speciale betekenis, maar in het begin van de twintigste eeuw verschijnt spuit elf in boeken en kranten als een uitdrukking met een negatieve bijklank.

Over de het ontstaan van de uitdrukking gaat het verhaal dat een bepaalde spuit, nummer 11, vaak als laatste arriveerde bij branden. De andere spuiten hadden dan bij het blussen de sloot of gracht al bijna leeggepompt, zodat spuit elf alleen nog modderwater kon oppompen. Van zo'n traag team zijn echter geen vermeldingen bekend. Een ander mogelijk bezwaar is, dat er twee varianten zijn: met modder en met water. Een artikel in Onze Taal geeft enkele citaten uit de jaren twintig en stelt dat de variant met water de oudste is, wat de genoemde verklaring onderuithaalt. Echter gebruikt een feuilleton uit oktober 1914 al de variant met modder. Onze Taal acht een alternatieve verklaring voor de negatieve verbinding met elf waarschijnlijker: de functie als gekkengetal. Ook wordt nog geopperd dat elf opgevat moet worden als 'net te weinig voor een dozijn', met de connotaties 'niet meetellend, niet serieus te nemen'.

De variant met water is onder andere te vinden in De scheepsjongens van Bontekoe, uit 1924: 'Spuit nommer elf geeft ook water', zei Harmen.

Battus

In zijn Opperlandse taal- & letterkunde heeft Battus de zegswijze opgenomen bij de handelsreizigerstaal en bij de scheldwoorden. In een lijst van 104 scheldwoorden, met een poging tot ordening naar de mate van kracht, zet hij spuit elf aan de milde kant, op plaats 10, tussen slingerapensanhedrin (Bilderdijk, 9) en voor stakker (11).

Antwerpse variant

In de regio Antwerpen wordt hetzelfde bedoeld met de uitdrukking "Speutje zeeve zegt oek nog és iet" (Spuitje zeven zegt ook nog eens iets).

Bronnen

• Spuit elf geeft ook modder. Taalloket. Onze Taal (7 januari 2018). Geraadpleegd op 17 januari 2022.
• Spuit elf geeft (ook nog) modder - Taaladvies.net. taaladvies.net. Geraadpleegd op 17 januari 2022.

---