Kwartair

Era	Periode	Sub-era	Subperiode	Tijd geleden (Ma)
Cenozoïcum	Neogeen	Kwartair	Holoceen	0 - 0,0115
			Pleistoceen	0,0115 - 2,588
	Paleogeen	Tertiair		2,588 - 65,5

Het geologisch tijdvak Kwartair (ongebruikelijke spelwijze ook wel Quartair) is als sub-era de bovenste onderverdeling van het era Cenozoïcum, dat duurde van 2,588 Ma tot heden. Het volgt op het Tertiair en is onderverdeeld in de subperiodes:

• Holoceen (0,0115 Ma - heden)
• Pleistoceen (2,588 - 0,0115 Ma)

De indeling van het Cenozoïcum in Tertiair en Kwartair is een verouderde, die nog wel toegestaan wordt. De correcte indeling is in Paleogeen en Neogeen. Echter zie de opmerking over de status van het Kwartair hieronder!

Status van het Kwartair

Over de status van het Kwartair bestaat sinds 2006 verwarring (Vergelijk de tijd tabel op deze pagina met die van deze pagina. Het lijkt onduidelijk wat de positie van dit tijdvak met betrekking tot het Cenozoïcum is. Dat is echter niet het geval. In tegenstelling tot de status van het Tertiair waarover al eerder beslist was om de term niet meer te gebruiken ten gunste van de termen Paleogeen en Neogeen, is de term Kwartair nog steeds officiëel in gebruik voor een eenheid op 'Periode' niveau. Kwartair is dus niet 'verouderd'. De verwarring is veroorzaakt door het feit dat de auteurs van de laatste druk van de 'Geologische Tijdschaal' voor hun beurt gesproken hebben door het Kwartair in een marginale positie in de tijdschaal te plaatsen en het Neogeen door te laten lopen tot de huidige tijd. Over de status van het Kwartair was echter een tienjarig moratorium afgekondigd wat pas eind januari 2009 afloopt. Dit betekent dat de 'oude' status gehandhaafd blijft tot het moment dat in de gremia die hierin besluiten (International Commission on Stratigraphy (ICS)) een eventueel ander standpunt zou zijn ingenomen. Het moratorium heeft zijn langste tijd gehad en momenteel (maart 2007) lijkt zich een internationale concensus af te tekenen die in de richting gaat tot handhaving van het Kwartair als periode in de Geologische Tijdschaal.
Met deze kwestie is de discussie over de positie van de grens tussen het Plioceen en het Pleistoceen altijd vervlochten geweest. Dit heeft de zaken behoorlijk ingewikkeld gemaakt. Wat dit betreft, bestaan er ruwweg twee scholen:

• De basis van het Pleistoceen is vastgelegd in een GSSP (Vrica (Italië)). Deze basis wordt op ongeveer 1.8 Ma gedateerd. De uiteindelijke keus voor deze grens op deze plek was wel niet in de geest van de oorspronkelijke opdracht maar de procedures zijn volgens het boekje gegaan en er is geen reden om een andere grens aan te gaan houden.
• Het Pleistoceen omvat het tijdperk waarin op het Noordelijk Halfrond grote uitbreidingen van landijs (ijskappen) hebben plaats gevonden. M.a.w. het Pleistoceen is het "IJstijdvak". Aangezien de eerste grote landijskappen (buiten Antarctica!) bij 2.588 Ma optreden, is dit de logische ondergrens voor dit tijdvak. Deze manier van definiëren wijkt af van de manier waarop alle andere chronostratigrafische eenheden zijn gedefinieerd. Desondanks wordt door de meerderheid van de onderzoekers deze definitie gezien als die welke het tijdvak het meest 'recht' doet: een op basis van klimaat gedefinieerde eenheid (Overigens is het de vraag of het Kwartair daarmee zo uniek is. Veel chronostratigrafische grenzen zijn door klimatologische oorzaken een grens geworden. Dit komt echter in de definitie van het tijdvak nooit tot uiting).

Het gevolg hiervan is dat de geologische tijd tussen 1.8 - 2.588 Ma in de eerste visie tot het Laat Plioceen gerekend moet worden en in de tweede bij het Vroeg Pleistoceen behoort!

Aangezien met de basis van het Pleistoceen meestal ook de basis van het Kwartair bedoeld wordt, is deze controverse (hoewel van een andere orde) ook van belang voor de status van het Kwartair. Het verschil van 0.8 Ma tussen beide definities lijkt op de hele geologische tijdschaal van zeer ondergeschikt belang, maar op de hoeveelheid tijd die voor het Kwartair beschikbaar is, maakt het natuurlijk wel veel uit. Het is bovendien de tijd waarin de gevolgen van de klimaatveranderingen veroorzaakt door de herhaalde temperatuurdalingen voor het eerst drastische vormen beginnen aan te nemen.
Het lijkt erop dat in bovengenoemde consensus de oudste grens (dwz die van 2.588 Ma) voor het Kwartair de basis gaat worden. Deze ouderdom komt overeen met die van de basis van het Gelasien wat betekent dat deze tijdstratigrafische eenheid niet meer de jongste eenheid van het Plioceen zou zijn, maar binnen het Kwartair zou vallen.

Oa. in Nederland is tot nu toe Kwartair als periode gehandhaafd en omvat deze eenheid de geologische tijd vanaf ca. 2.588 Ma. tot heden.

Flora en fauna

Het Kwartair wordt gekarakteriseerd door twee belangrijke gebeurtenissen:

• Opkomst van het geslacht "Homo" (mens)
• Afwisselend ijstijden en interglacialen (warme perioden tussen twee ijstijden), door de invloed van Milankovitch parameters