De wedstrijd tussen Apollo en Pan

De wedstrijd tussen Apollo en Pan
Kunstenaar	Hendrick de Clerck
Signatuur	Geen
Jaar	Ca. 1620
Ontstaan in	Brussel
Techniek	Olieverf op koper
Afmetingen	43 × 62 cm
Verblijfplaats	Rijksmuseum Amsterdam
Locatie	Amsterdam
Inventarisnummer	SK-A-621
RKD-gegevens
Portaal    Kunst & Cultuur

De wedstrijd tussen Apollo en Pan is een schilderij door de Zuid-Nederlandse schilder Hendrick de Clerck in het Rijksmuseum in Amsterdam.

Voorstelling

Het stelt de muziekwedstrijd voor tussen Apollo en Pan, zoals overgeleverd door de Romeinse schrijver Hyginus. Volgens Hyginus nam Apollo het op tegen Marsyas of Pan (Marsya vel Pane) op de fluit. Dit moet echter Pan zijn, omdat Marsyas een eerdere wedstrijd met Apollo verloor en vervolgens levend gevild werd. Als juryleden traden op Tmolus en koning Midas. De jury kon echter geen winnaar aanwijzen. Tmolus was voor Apollo, Midas voor Pan. Boos zei Apollo tegen Midas "Quale cor in iudicando habuisti, tales et auriculas habebis" (Je zult oren krijgen die passen bij je geest om te kunnen oordelen) en hij veranderde zijn oren in ezelsoren. Om aan te geven dat er echt iets mis is met het oordeelsvermogen van Midas haalt Hyginus vervolgens het verhaal van Midas en Silenus aan. Volgens dit verhaal wordt Midas door de god Dionysus beloond voor zijn hulp aan Silenus. Hij mag een wens doen. Midas vroeg om al dat hij aanraakte te veranderen in goud. Toen echter ook zijn eten in goud veranderde, smeekte hij Dionysus om de gave ongedaan te maken.

Detail

Op het schilderij speelt Apollo niet zoals gebruikelijk op een lier, maar op een viool. Links van hem staat de godin Athene. Zij was het die de fluit van pan gemaakt had en vervolgens had weggegooid omdat zij haar wangen te bol vond worden als ze er op blies. Rechts van Apollo de twee juryleden. Beide kijken ze naar Apollo, maar Midas wijst met zijn gouden scepter naar Pan. Pan, omgeven door twee satyrs gooit zijn rechterarm triomferend in de lucht. Rondom deze voorstelling staan en zitten enkele nimfen, van wie enkelen bazuinen vasthouden.

Toeschrijving

Het schilderij wordt van oudsher toegeschreven aan Hendrick de Clerck.

Herkomst

Het werk wordt in 1752 voor het eerste gesignaleerd in de verzameling van Adriaan Leonard van Heteren in Den Haag. Van Heteren liet het na zijn dood na aan zijn zoon, Adriaan Leonard van Heteren Gevers. Deze verkocht het werk op 8 juni 1809 samen met 135 andere schilderijen, bekend als het Kabinet Van Heteren Gevers, aan het Rijksmuseum.

Externe links

• Webpagina Rijksmuseum Amsterdam (als De wedstrijd tussen Apollo en Pan, 1600-1629).
• RKDimages (als Wedstrijd tussen Apollo en Marsyas, 1585-1629).
• BALaT (als De wedstrijd tussen Apollo en Pan, 1600-1629).

Bronnen

• Anoniem (1809) Catalogus der schilderijen, oudheden, enz. op het Koninklijk Museum te Amsterdam, Amsterdam: Gebroeders van Cleeff, p. 14, cat.nr. 57 (als ‘Het oordeel van Midas’).
• Anoniem (1903) Catalogus der Schilderijen miniaturen, pastels, omlijste teekeningen, enz. in het Rijks-Museum te Amsterdam, Amsterdam: Boek- en kunstdrukkerij v/h Roeloffzen-Hübner en Van Santen, p. 72, cat.nr. 695 (als Wedstrijd tusschen Apollo en Marsyas). Zie archive.org.
• Anoniem (1934) Catalogus der schilderijen pastels–miniaturen–aquarellen tentoongesteld in het Rijksmuseum te Amsterdam, Amsterdam: J.H. de Bussy, p. 71, cat.nr. 695 (als Wedstrijd tusschen Apollo en Marsyas). Zie delpher.nl.
• Hoet, Gerard (1752) Catalogus of naamlyst van schilderyen, met derzelver pryzen [...] tweede deel, 's Gravenhage: Pieter Gerard van Baalen, p. 453 (als ‘Het Oordeel van Midas, tuſſchen Apollo en Pan, door Sebaſtiaan le Clerq en de Fluweele Breugel. h. 17 d., br. 24 d. K.’). Zie archive.org.
• Hyginus, Fabels, Fabel 191.
• Hyginus, Fabulae, Rex Midas.
• Moes, E.W., Ed. van Biema (1909) De Nationale Konst-Gallery en het Koninklijk Museum, Amsterdam: [s.n.], p. 146, 157. Zie archive.org.
• Thiel, Pieter J. J. van, et al. (1976) All the paintings of the Rijksmuseum in Amsterdam, Maarssen: Gary Schwartz, ISBN 90-6179-010-7, p. 169, cat.nr. A 621 (als De wedstrijd tussen Apollo en Marsyas).

Noten